Đại diện các tôn giáo ký kết Biên bản ghi nhớ về chung tay bảo vệ môi trường

Thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng tín đồ tôn giáo không chỉ là một giải pháp mang tính đạo đức – mà còn là định hướng chiến lược trong phát triển bền vững. Đây là mảnh ghép quan trọng cần được lồng ghép sâu rộng trong các chương trình truyền thông, giáo dục và chính sách ứng phó biến đổi khí hậu của từng địa phương, từng vùng miền.

Các tổ chức tôn giáo thường có mạng lưới cộng đồng rộng lớn, có thể tổ chức các hoạt động trồng cây, dọn rác, tiết kiệm năng lượng,.. vì vậy, các tổ chức tôn giáo cũng là một nhân tố tạo dựng phong trào xã hội, có sức ảnh hưởng lớn đến niềm tin và hành vi, từ đó tạo nên những phong trào bảo vệ môi trường sâu rộng và bền vững.

Tôn giáo ở nước ta đã chú trọng xây dựng lối sống đơn giản, hài hòa: Nhiều tôn giáo khuyến khích lối sống tiết chế, giản dị, điều này gián tiếp góp phần hạn chế việc khai thác tài nguyên và giảm ô nhiễm. Khơi dậy sự biết ơn và yêu thương thiên nhiên, từ đó giúp con người gắn bó hơn với môi trường sống và chủ động bảo vệ nó.

Các tôn giáo có ảnh hưởng đến chính sách và xã hội như tham gia vận động chính sách xanh. Một số tổ chức tôn giáo quốc tế và địa phương tích cực tham gia vào việc xây dựng chính sách bảo vệ môi trường. Các tôn giáo khác nhau có thể cùng nhau lên tiếng bảo vệ trái đất - như các tuyên bố chung về biến đổi khí hậu của Vatican, Phật giáo, Hồi giáo, Tin Lành,…

Kết quả đạt được, chỉ ra khó khăn, thách thức

Ở nước ta, nhiều tôn giáo đã tích cực tham gia vào công tác bảo vệ môi trường và có nhiều phương án/kịch bản hướng dẫn phật tử thích ứng với biến đổi khí hậu thông qua nhiều hình thức khác nhau, từ giáo lý đến hành động cộng đồng, cụ thể như:

Phật giáo: Giáo lý Phật giáo nhấn mạnh đến lòng từ bi, sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên, không sát sinh, không phá hoại môi trường sống. Theo đó, phật giáo đã tổ chức các buổi lễ cầu nguyện, răn dạy Phật tử về lối sống xanh, tiết kiệm, không xả rác. Một số chùa dùng năng lượng mặt trời, trồng cây xanh, sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường. Tham gia các chiến dịch như “Phật giáo và biến đổi khí hậu”, “Ngày môi trường thế giới”, Chương trình “chùa xanh”…

Công giáo (Thiên Chúa giáo): Thông điệp giáo hoàng như “Laudato Si’ – Chúc tụng Chúa” của Đức Giáo hoàng Phanxicô kêu gọi bảo vệ “Ngôi nhà chung” là trái đất. Theo đó, công giáo cũng đã có những hành động cụ thể như: Các giáo xứ tổ chức truyền thông nâng cao nhận thức về môi trường cho giáo dân. Nhiều nơi thành lập nhóm "Bảo vệ môi trường", thu gom rác thải, xây dựng nhà vệ sinh sinh thái. Khuyến khích giáo dân trồng cây, sử dụng nước sạch và năng lượng tái tạo.

Tin Lành: Nhấn mạnh trách nhiệm của con người trong việc bảo vệ tạo vật của Thiên Chúa. Các hội thánh tổ chức chương trình tuyên truyền về bảo vệ môi trường và chống rác thải nhựa. Có các mô hình nhóm nhỏ “Xanh sạch đẹp” trong cộng đồng giáo dân.

Cao Đài: Giáo lý đề cao sự hài hòa giữa con người và vạn vật. Các họ đạo phối hợp với chính quyền thực hiện hoạt động trồng cây, bảo vệ nguồn nước. Tham gia tích cực vào các hội nghị, hội thảo về môi trường.

Hòa Hảo: Giáo lý dạy sống giản dị, gần gũi thiên nhiên, tiết kiệm tài nguyên. Phối hợp với các tổ chức địa phương tổ chức tuyên truyền, nâng cao ý thức cộng đồng. Các tín đồ thường tự nguyện tham gia các hoạt động vệ sinh môi trường, xử lý rác thải.

Một số hoạt động liên tôn giáo nổi bật như: Tổ chức các hội nghị liên tôn giáo về môi trường do Ban Tôn giáo Chính phủ và các tổ chức quốc tế phối hợp thực hiện. Các mô hình “Tôn giáo tham gia bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu” tại nhiều tỉnh thành như Nam Định, An Giang, Huế, Cần Thơ,…

Những nét khái quát trên cho thấy, các tôn giáo ở Việt Nam đã và đang đóng vai trò tích cực trong việc tuyên truyền về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, tuy nhiên trong quá trình triển khai các tổ chức vẫn gặp phải nhiều khó khăn.

Hạn chế về kiến thức chuyên môn và nguồn lực: Thiếu thông tin chuyên sâu: Nhiều chức sắc và tín đồ tôn giáo chưa được tiếp cận đầy đủ với các kiến thức khoa học về môi trường và biến đổi khí hậu. Thiếu tài liệu, phương tiện hỗ trợ: Tài liệu truyền thông thường chưa được thiết kế phù hợp với đặc thù của tôn giáo, hoặc còn mang tính kỹ thuật, khó hiểu. Nguồn lực tài chính hạn chế: Hoạt động tôn giáo chủ yếu dựa vào đóng góp tự nguyện nên khó triển khai các dự án quy mô lớn về môi trường.

Khó khăn trong phối hợp và kết nối: Thiếu sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng: Các tổ chức tôn giáo đôi khi chưa được lồng ghép đầy đủ trong các chương trình quốc gia về môi trường. Chưa có mạng lưới liên kết giữa các tôn giáo: Điều này hạn chế khả năng lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường trên diện rộng.

Tác động từ xã hội và văn hóa: Thói quen và nhận thức cộng đồng: Nhiều người dân (kể cả tín đồ) còn xem nhẹ tác động của biến đổi khí hậu, hoặc chưa coi đó là trách nhiệm cá nhân. Tác động từ phát triển kinh tế: Trong một số trường hợp, lợi ích kinh tế ngắn hạn khiến người dân (bao gồm cả tín đồ) bỏ qua các nguyên tắc bảo vệ môi trường.

Thách thức từ chính nội tại tôn giáo: Tư tưởng “phó thác” hoặc “định mệnh”: Một số quan điểm cho rằng thiên tai là do ý trời, làm giảm động lực hành động cụ thể. Chưa tích hợp môi trường vào các bài giảng, nghi lễ: Một số giáo lý, nghi lễ vẫn chưa lồng ghép yếu tố môi trường một cách rõ ràng, thường xuyên.

Ghi nhận cách làm hay ở chùa Pháp Vân (Thanh Trì, Hà Nội)

Chùa Pháp Vân, tọa lạc tại phường Hoàng Liệt, quận Hoàng Mai, Hà Nội, là một trong những cơ sở Phật giáo tiêu biểu trong công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Dưới sự hướng dẫn của Thượng tọa Thích Thanh Huân, chùa đã triển khai nhiều mô hình và hoạt động thiết thực, kết hợp giữa giáo lý Phật giáo và hành động cộng đồng nhằm lan tỏa lối sống xanh và bền vững.​

Các mô hình và hoạt động nổi bật tại ngôi chùa này đã được thực hiện trong nhiều năm qua như:

Thành lập Câu lạc bộ Môi trường Xanh Chùa Pháp Vân, với sự tham gia của hơn 300 bạn trẻ từ các trường đại học tại Hà Nội, câu lạc bộ đã tổ chức nhiều hoạt động như nhặt rác, dọn vệ sinh khu vực quanh chùa và hồ Linh Đàm. Những hoạt động này không chỉ làm sạch môi trường mà còn nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng

Tổ chức các chương trình truyền thông và giáo dục, Chùa thường xuyên lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường vào các buổi thuyết giảng, khóa tu, nhằm nâng cao nhận thức cho phật tử và người dân về biến đổi khí hậu và lối sống thân thiện với môi trường. Các hoạt động như không đốt vàng mã trong chùa và hạn chế đốt trong các lễ truyền thống cũng được khuyến khích.

Tham gia các chiến dịch cộng đồng, Chùa Pháp Vân đã phối hợp với các tổ chức tôn giáo khác và chính quyền địa phương tham gia chương trình "Hà Nội Xanh", dọn rác tại các khu vực công cộng như Công viên Indira Gandhi. Chương trình thu hút khoảng 150 tình nguyện viên từ nhiều tôn giáo và tổ chức khác nhau.

Hỗ trợ cộng đồng và ứng phó với thiên tai, Chùa đã triển khai các hoạt động từ thiện như phát cháo, phát quà cho người nhiễm HIV và bệnh nhân tại các bệnh viện, cũng như ủng hộ đồng bào gặp thiên tai tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Đồng thời, chùa cũng xây dựng quỹ nhân lực và tài lực để chủ động ứng phó và tổ chức cứu trợ khi có hạn hán, thiên tai xảy ra

Chùa Pháp Vân không chỉ là nơi tu hành mà còn là trung tâm kết nối cộng đồng, lan tỏa thông điệp sống xanh và bền vững. Mô hình của chùa đã trở thành điểm sáng trong việc kết hợp giữa đạo và đời, giữa tâm linh và hành động thiết thực vì môi trường.​

Đề xuất giải pháp và đôi điều gợi mở đến các tôn giáo

Các tôn giáo ở Việt Nam có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống tinh thần và hành vi của cộng đồng. Việc các tín đồ và tổ chức tôn giáo cùng tham gia vào công cuộc bảo vệ môi trường sẽ tạo ra sức lan tỏa mạnh mẽ. Một số giải pháp gợi mở khả thi:

Với các tôn giáo, cần lồng ghép thông điệp bảo vệ môi trường vào giáo lý, giảng đạo: Các vị chức sắc có thể lồng ghép thông điệp về môi trường vào bài giảng, lễ nghi tôn giáo. Nhấn mạnh tinh thần "sống hài hòa với thiên nhiên", "bảo vệ sự sống", "gieo nhân tốt"… trong giáo lý Phật giáo, Thiên Chúa giáo, Tin Lành, Cao Đài, Hòa Hảo…

Tổ chức hoạt động cộng đồng xanh: Kêu gọi tín đồ tham gia các chiến dịch trồng cây, dọn rác, phân loại rác tại nguồn. Các chùa, nhà thờ, thánh thất có thể tổ chức “Ngày Chủ nhật Xanh”, “Tuần lễ Vì môi trường”…

Xây dựng cơ sở tôn giáo thân thiện với môi trường: Sử dụng năng lượng tái tạo (như điện mặt trời). Giảm rác thải nhựa trong các buổi lễ, sử dụng đồ tái chế hoặc phân hủy sinh học. Tận dụng không gian để trồng cây, tạo cảnh quan xanh.

Giáo dục và nâng cao nhận thức cho tín đồ, tổ chức các buổi tọa đàm, chia sẻ kiến thức về biến đổi khí hậu và môi trường. Phát hành tài liệu, sách nhỏ hoặc áp phích về bảo vệ môi trường từ góc nhìn tôn giáo.

Hợp tác với các tổ chức xã hội và chính quyền, các tôn giáo tại Việt Nam có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và xã hội của người dân, và có thể trở thành lực lượng tích cực trong việc bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Vì vậy, các tôn giáo có thể hợp tác với các tổ chức xã hội và chính quyền trong lĩnh vực này: Thông qua các buổi giảng đạo, lễ nghi tôn giáo, các chức sắc tôn giáo có thể lồng ghép thông điệp về bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên, sống hài hòa với thiên nhiên. Tổ chức các lớp học, hội thảo cộng đồng về môi trường tại các cơ sở tôn giáo. Hợp tác với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội để xây dựng tài liệu truyền thông thân thiện với người dân, dễ hiểu và phù hợp với từng tôn giáo.

Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, phát động phong trào "xanh hóa" cơ sở tôn giáo, trồng cây, không đốt vàng mã quá mức, không xả rác bừa bãi. Tham gia các chiến dịch làm sạch môi trường, như dọn rác, làm sạch sông suối, đường làng ngõ xóm. Tổ chức các ngày hội xanh, “Chủ nhật xanh” gắn với các sự kiện tôn giáo.

Các tổ chức tôn giáo có thể ký kết chương trình phối hợp với Mặt trận Tổ quốc, hội phụ nữ, đoàn thanh niên…Tham gia vào các chương trình lớn như “Toàn dân bảo vệ môi trường”, “Chống rác thải nhựa”…

Lấy tấm gương lãnh đạo tôn giáo làm cảm hứng, khi các vị chức sắc đi đầu thực hiện nếp sống xanh, ăn chay đúng cách, tiết kiệm năng lượng, không dùng đồ nhựa một lần,… sẽ truyền cảm hứng mạnh mẽ cho cộng đồng. Các tôn giáo có thể khuyến khích tín đồ sống giản dị, tiết kiệm, không tiêu dùng lãng phí, tôn trọng thiên nhiên. Cơ sở tôn giáo đi đầu trong việc tiết kiệm điện nước, sử dụng năng lượng tái tạo, giảm rác thải nhựa.

Tham gia vào các chương trình phát triển cộng đồng bền vững, phối hợp với các tổ chức xã hội trong hỗ trợ người dân vùng chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu: thiên tai, xâm nhập mặn, hạn hán,… Tổ chức các hoạt động thiện nguyện gắn với nông nghiệp sinh thái, sinh kế xanh, hỗ trợ người dân chuyển đổi mô hình sống thích ứng.

Tham vấn và góp ý chính sách, các đại diện tôn giáo có thể tham gia vào các hội nghị, diễn đàn do Nhà nước tổ chức để góp ý về chính sách môi trường, khí hậu từ góc nhìn nhân văn, đạo đức. Xây dựng các mạng lưới tôn giáo vì môi trường, kết nối với chính quyền, các tổ chức trong và ngoài nước để trao đổi kinh nghiệm và nguồn lực.

Hợp tác quốc tế và liên tôn giáo, tham gia các diễn đàn tôn giáo quốc tế về môi trường để học hỏi mô hình hay, vận động tài trợ. Tổ chức các liên minh liên tôn giáo vì môi trường để tăng tính lan tỏa và sức mạnh cộng đồng.

Doanh nhân Trần Công Hoà – Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Mai Hoa, đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp tiên phong trong hợp tác với các tổ chức tôn giáo nhằm lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường.

“Môi trường là món quà thiêng liêng mà tạo hoá ban tặng cho con người. Các tôn giáo đều đề cao tinh thần yêu thương, sống hài hoà với thiên nhiên. Vì vậy, chúng tôi luôn trân trọng và đồng hành cùng cộng đồng tôn giáo trong việc lan tỏa ý thức bảo vệ môi trường. Việc sản xuất tranh để bàn công nghệ nano không chỉ là giải pháp sáng tạo thân thiện với môi trường, mà còn là thông điệp văn hóa - tâm linh, góp phần làm đẹp không gian sống và nâng cao nhận thức cộng đồng về phát triển bền vững.” - Ông Trần Công Hoà, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Mai Hoa chia sẻ!.

Tôn giáo với doanh nghiệp và chính quyền

Một số cơ chế phối hợp giữa tôn giáo, doanh nghiệp và chính quyền tại Việt Nam nhằm tăng cường hiệu quả, tính thiết thực và bền vững trong công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Thứ nhất, Thiết lập cơ chế đối thoại, tham vấn ba bên: Tổ chức định kỳ các diễn đàn/đối thoại giữa đại diện các tổ chức tôn giáo, doanh nghiệp và chính quyền để Thảo luận chính sách môi trường. Chia sẻ quan điểm, nhu cầu, kinh nghiệm. Tìm kiếm cơ hội hợp tác cụ thể.

Thứ hai, Thiết lập Ban Điều phối Liên ngành về môi trường và biến đổi khí hậu có đại diện từ: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Các tổ chức tôn giáo lớn; Các bộ ngành liên quan.

Phát huy vai trò của tôn giáo trong giáo dục và truyền thông: Lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, giảm rác thải vào các hoạt động tôn giáo, giảng đạo, sinh hoạt cộng đồng. Tôn giáo là kênh truyền thông hiệu quả với đông đảo tín đồ - giúp lan tỏa thông điệp "sống xanh", "sống hài hòa với thiên nhiên".  Các tổ chức tôn giáo có thể xây dựng mô hình “Cộng đồng tín đồ thân thiện môi trường”, “Nhà chùa/Nhà thờ xanh”.

Thứ ba, Hợp tác công - tư - tôn giáo: Doanh nghiệp tài trợ công nghệ, thiết bị, đào tạo. Chính quyền hỗ trợ cơ chế, pháp lý, giám sát. Tôn giáo là cầu nối cộng đồng, tạo lòng tin. Ví dụ: Doanh nghiệp hợp tác với các chùa để xây hệ thống điện mặt trời. Giáo xứ triển khai phân loại rác tại nguồn với sự hỗ trợ kỹ thuật từ doanh nghiệp.

Thứ tư, Lồng ghép giáo dục môi trường vào các cơ sở đào tạo tôn giáo: Chính quyền phối hợp với các học viện Phật giáo, dòng tu, giáo lý viện để đưa kiến thức môi trường vào giáo trình. Tăng cường đào tạo cho tăng ni, linh mục, chức sắc tôn giáo về biến đổi khí hậu, SDGs (mục tiêu phát triển bền vững).

Thứ năm, Phát triển các mô hình điểm, nhân rộng điển hình: Chính quyền hỗ trợ tài chính/kỹ thuật để các cơ sở tôn giáo thí điểm: Nhà sinh hoạt tôn giáo không rác thải; Vườn sinh thái, vườn thuốc nam bảo tồn đa dạng sinh học; Từ các mô hình điểm thành công, nhân rộng trên toàn quốc.

Thứ sáu, Xây dựng cơ chế tài chính xanh có sự tham gia của doanh nghiệp và tôn giáo: Kêu gọi doanh nghiệp tài trợ các Quỹ môi trường tôn giáo; Hợp tác hình thành các sáng kiến tài chính như: “Trồng 1 cây - đóng góp 1 nghìn đồng”; “Tái chế phế liệu gây quỹ từ thiện - bảo vệ môi trường”.

Thứ bảy, Truyền thông sáng tạo, lan tỏa cảm hứng: Khuyến khích tôn giáo, doanh nghiệp phối hợp thực hiện: Các chiến dịch truyền thông xã hội về “Sống xanh có đức tin”. Cuộc thi nghệ thuật, nhiếp ảnh, sáng kiến xanh trong cộng đồng tín đồ; Tôn vinh các cá nhân, tổ chức tôn giáo – doanh nghiệp – địa phương tiêu biểu.

Tôn giáo tại Việt Nam có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần, văn hóa và xã hội. Với sức ảnh hưởng sâu rộng đến cộng đồng tín đồ, các tôn giáo hoàn toàn có thể và nên tham gia tích cực vào công cuộc bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Vì vậy, các tôn giáo cần có những cam kết và hành động, theo đó các tôn giáo tại Việt Nam có thể thực hiện:

Lồng ghép tư tưởng bảo vệ môi trường vào giáo lý: Nhiều tôn giáo như Phật giáo, Thiên Chúa giáo, Cao Đài, Hòa Hảo... đều có những giáo lý nhấn mạnh sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Việc giảng dạy, truyền bá các tư tưởng này sẽ giúp nâng cao nhận thức trong cộng đồng tín đồ.

Kêu gọi sống giản dị, tiết kiệm, giảm tiêu thụ: Tránh lãng phí tài nguyên, sống hài hòa với tự nhiên là một triết lý chung mà tôn giáo có thể cổ vũ mạnh mẽ.

Hành động cụ thể trong sinh hoạt tôn giáo: Tổ chức các buổi lễ cầu nguyện cho môi trường, thiên nhiên; Gắn các hoạt động lễ nghi với thông điệp bảo vệ môi trường để lan tỏa ý thức cộng đồng. Xây dựng “chùa xanh”, “nhà thờ xanh”: Áp dụng mô hình sinh thái tại nơi thờ tự như tiết kiệm điện nước, phân loại rác, trồng cây xanh, sử dụng năng lượng tái tạo... Từ bỏ các hoạt động gây hại đến môi trường: Hạn chế đốt vàng mã, không sử dụng nhựa dùng một lần trong các dịp lễ hội.

Giáo dục và vận động cộng đồng tín đồ: Tổ chức các buổi sinh hoạt, tọa đàm về môi trường: Phối hợp với chính quyền hoặc tổ chức xã hội để tổ chức các lớp học, hội thảo nâng cao kiến thức về biến đổi khí hậu, tác động môi trường. Vận động tín đồ tham gia các chiến dịch bảo vệ môi trường: Như trồng cây, dọn rác, bảo vệ nguồn nước, tiết kiệm năng lượng...

Hợp tác với các tổ chức và chính quyền: Tham gia các chương trình do nhà nước hoặc tổ chức quốc tế phát động: Các tôn giáo có thể trở thành đối tác quan trọng trong việc phổ biến chính sách, triển khai chương trình hành động về môi trường. Thành lập các nhóm tôn giáo vì môi trường: Kết nối giữa các tôn giáo với nhau để cùng chung tay bảo vệ môi trường, tạo sức lan tỏa lớn hơn.

Truyền thông và lan tỏa: Sử dụng các kênh truyền thông tôn giáo: Như báo, đài, trang mạng, diễn đàn tôn giáo để tuyên truyền thông điệp bảo vệ môi trường. Tôn vinh các cá nhân, tập thể có đóng góp tích cực nhằm ghi nhận và khích lệ tinh thần bảo vệ môi trường trong cộng đồng tôn giáo.

Mỗi tín đồ, mỗi cơ sở tôn giáo không chỉ là nơi gửi gắm đức tin mà còn có thể trở thành một "pháo đài xanh", lan tỏa tinh thần sống hài hòa với thiên nhiên. Khi đức tin được gắn liền với hành động thiết thực vì môi trường, đó cũng là khi cộng đồng tôn giáo góp phần vào công cuộc thích ứng với biến đổi khí hậu – vì hiện tại và tương lai của hành tinh.

Hồng Minh