Nhiều kết quả tích cực, vượt chỉ tiêu đề ra

Từ năm 2021 đến nay, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia theo Quyết định 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Sự quyết liệt trong chỉ đạo điều hành, kết hợp với sự nỗ lực của người dân đã giúp địa phương đạt nhiều chỉ tiêu quan trọng, trong đó có nhiều kết quả vượt kế hoạch.

Điểm sáng nổi bật là tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào DTTS giảm mạnh, từ 15,33% năm 2023 xuống còn 8,6% năm 2024 – vượt gần gấp đôi so với mục tiêu đặt ra là 3%. Đây được coi là bước tiến quan trọng trong hành trình xóa đói giảm nghèo, cho thấy hiệu quả của chính sách hỗ trợ từ Trung ương và địa phương.

Diện mạo vùng miền núi Thanh Hóa đã có nhiều thay đổi

Bên cạnh đó, hàng loạt chỉ tiêu xã hội đã đạt mức cao: 100% xã vùng cao có đường ô tô đến trung tâm được rải nhựa hoặc bê tông hóa; 100% đồng bào dân tộc thiểu số được tiếp cận với truyền hình và phát thanh; 100% trẻ 5 tuổi đến trường mẫu giáo, 100% học sinh trong độ tuổi tiểu học đến trường, và 98,8% học sinh THCS duy trì sĩ số học tập. Tỷ lệ người từ 15 tuổi trở lên biết đọc, biết viết tiếng phổ thông đạt 100%.

Về văn hóa, 95% thôn, bản có nhà sinh hoạt cộng đồng; 62% thôn bản có đội văn nghệ hoạt động thường xuyên. Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng thể nhẹ cân giảm còn 13,5%. Cơ cấu cán bộ người DTTS trong các cơ quan nhà nước cũng từng bước được đảm bảo, góp phần nâng cao năng lực điều hành tại cơ sở.

Các hoạt động đầu tư phát triển kinh tế, xây dựng hạ tầng, giáo dục, y tế… đã góp phần thu hẹp dần khoảng cách giữa vùng đồng bào DTTS và các khu vực phát triển khác. Tốc độ tăng trưởng bình quân của khu vực này đạt khoảng 6%/năm trong giai đoạn 2021 - 2023.

Khó khăn chồng chất: Hạ tầng, sinh kế, giáo dục nghề nghiệp và thể chế

Dù đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận, quá trình triển khai chương trình vẫn gặp không ít khó khăn, thách thức, khiến một số mục tiêu khó có khả năng hoàn thành đúng hạn.

Một trong những tồn tại lớn nhất là thu nhập bình quân đầu người vùng DTTS và miền núi còn thấp: năm 2024 mới đạt 44,39 triệu đồng/người/năm – còn cách xa mục tiêu 66,2 triệu đồng. Điều này phản ánh năng suất lao động thấp, khả năng sinh kế bền vững chưa được thiết lập ổn định.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ đặc điểm địa lý: Thanh Hóa có 21 xã và 318 thôn đặc biệt khó khăn, phần lớn nằm ở vùng sâu, vùng xa, địa hình chia cắt, thiếu đất sản xuất, hạ tầng yếu kém, khí hậu khắc nghiệt và thiên tai thường xuyên. Các yếu tố này gây cản trở lớn đến đầu tư phát triển kinh tế, sản xuất và đời sống dân cư.

Nhiều mô hình kinh tế đạt hiểu quả cao

Ngoài ra, nguồn lực đầu tư vẫn chưa đáp ứng yêu cầu. Các công trình hạ tầng xuống cấp hoặc chưa được xây dựng mới do thiếu vốn. Việc hỗ trợ nhà ở, đất ở, đất sản xuất còn nhiều vướng mắc: Định mức hỗ trợ đất ở (40 triệu đồng/hộ) chưa đủ để người dân thực hiện các thủ tục mua đất. Hỗ trợ xây mới nhà ở chưa bao phủ các trường hợp sửa chữa nhà cũ xuống cấp.

Đối với đất sản xuất, nhiều địa phương không còn quỹ đất, buộc phải chuyển sang hỗ trợ chuyển đổi nghề, song định mức thấp, thiếu mô hình chuyển đổi phù hợp khiến người dân khó áp dụng.

Về mặt thể chế, một số dự án gặp khó do quy định chồng chéo hoặc chưa đầy đủ. Ví dụ, định mức đầu tư trong giáo dục chưa tính đến nhiều hạng mục cần thiết như hành lang, cầu thang, PCCC, dẫn đến suất đầu tư không đủ. Hoặc dự án phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị chưa thống nhất về đối tượng thụ hưởng giữa các văn bản pháp lý.

Trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, các cơ sở đào tạo lại không nằm trên địa bàn được hỗ trợ, dẫn đến vướng mắc trong phân bổ vốn. Tương tự, các dự án về chăm sóc sức khỏe cũng gặp khó do đối tượng thực hiện không trùng khớp với địa bàn hỗ trợ theo quy định.

Tiến độ giải ngân vốn đầu tư còn chậm ở một số tiểu dự án: phát triển sản xuất, bảo tồn văn hóa, hỗ trợ khởi nghiệp, ứng dụng CNTT… Một số tiểu dự án chưa giải ngân được đồng nào do chưa có hướng dẫn cụ thể hoặc thiếu đơn vị đào tạo đủ điều kiện.

Hướng tới tương lai: Đổi mới cách làm, nâng cao hiệu quả đầu tư

Trên nền tảng những kết quả đã đạt được và kinh nghiệm triển khai thời gian qua, tỉnh Thanh Hóa xác định rõ những định hướng lớn để nâng cao hiệu quả Chương trình trong giai đoạn tiếp theo.

Trước hết là đổi mới tư duy tiếp cận, chú trọng vai trò chủ thể của người dân trong phát triển. Việc thực hiện tốt công tác truyền thông, khơi dậy tinh thần tự lực, tự cường sẽ giúp người dân nâng cao nhận thức, chủ động tham gia, đồng hành cùng chính quyền trong mọi khâu thực hiện.

Thứ hai, sự lãnh đạo, chỉ đạo phải quyết liệt, sâu sát, đồng thời phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị. Các cấp, ngành phải phối hợp chặt chẽ, xác định rõ trách nhiệm, xây dựng kế hoạch chi tiết và lồng ghép hiệu quả các nguồn lực.

Thứ ba, cần điều chỉnh, hoàn thiện thể chế, chính sách theo hướng linh hoạt hơn, phù hợp với điều kiện địa phương. Nhiều định mức, cơ chế hiện nay còn bất cập, chưa sát thực tế, cản trở quá trình thực hiện, cần được rà soát để kịp thời sửa đổi.

Mô hình trồng cam tại huyện miền núi Thạch Thành

Thứ tư, tăng cường giám sát, phản biện xã hội. Việc công khai minh bạch trong lựa chọn dự án, phân bổ vốn, thi công công trình sẽ góp phần nâng cao niềm tin và tạo sự đồng thuận trong nhân dân. Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể, cộng đồng dân cư cần phát huy mạnh vai trò giám sát.

Thứ năm, đầu tư có trọng tâm, trọng điểm vào các lĩnh vực tạo sinh kế bền vững, phát triển sản xuất gắn với chuỗi giá trị, đào tạo nghề chất lượng cao, chuyển đổi số trong sản xuất và quản trị vùng miền núi.

Từ những bước đi đầu tiên đầy khó khăn đến những thành quả hôm nay, Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS và miền núi tại Thanh Hóa đang từng bước tạo ra những chuyển biến sâu sắc về chất lượng sống, nhận thức và cơ hội phát triển cho người dân vùng cao.

Xóa đói giảm nghèo không chỉ là mục tiêu kinh tế - xã hội, mà còn là biểu hiện cụ thể của công bằng, nhân văn trong phát triển đất nước. Với sự quyết tâm, linh hoạt và đổi mới trong chỉ đạo thực hiện, tỉnh Thanh Hóa đã và đang mở ra những cơ hội mới cho đồng bào các dân tộc thiểu số.

Dù còn nhiều gian nan, nhưng kết quả bước đầu là nền tảng vững chắc để địa phương tiếp tục triển khai hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia trong những năm tiếp theo. Với niềm tin, sự đồng thuận và chung sức từ cả hệ thống chính trị đến người dân, các vùng miền núi Thanh Hóa chắc chắn sẽ bứt phá, phát triển bền vững, bắt nhịp với sự phát triển chung của tỉnh và cả nước.

Hoàng Anh