Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan; Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cùng Đoàn khảo sát tại Trạm xử lý nước thải sinh hoạt Khu đô thị Gia Lâm  - Điều chỉnh

Đây là hoạt động thiết thực nhằm đánh giá khách quan hiệu quả tổ chức thi hành Luật, đặc biệt trong bối cảnh áp lực về môi trường đô thị, công nghiệp và dân cư ngày càng gia tăng. Đồng hành cùng Đoàn giám sát có Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy - Phó Trưởng đoàn Thường trực; Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tạ Đình Thi - Tổ trưởng Tổ giúp việc cùng đại diện các bộ, ngành trung ương, địa phương.

Chuyển hóa rác thành điện: Bước tiến mạnh mẽ trong kinh tế tuần hoàn

Tại huyện Sóc Sơn, Đoàn đã khảo sát hoạt động của Nhà máy Điện rác Sóc Sơn - một trong những công trình năng lượng môi trường quy mô lớn nhất cả nước. Đây là nhà máy điện rác lớn nhất Việt Nam và lớn thứ hai thế giới, chỉ sau nhà máy điện rác tại Thâm Quyến (Trung Quốc).

Được khởi công năm 2019 và chính thức đi vào vận hành năm 2022, nhà máy do Công ty Cổ phần Năng lượng Môi trường Thiên Ý Hà Nội đầu tư với tổng vốn lên tới 320 triệu USD. Chỉ trong vòng hơn hai năm, nhà máy đã tiếp nhận và xử lý hơn 3,5 triệu tấn rác, giảm áp lực đáng kể cho bãi chôn lấp rác Nam Sơn - nơi từng là điểm “nóng” môi trường trong nhiều năm qua.

Hiện tại, 5 lò đốt của nhà máy đang hoạt động ổn định, mỗi ngày xử lý khoảng 4.500 tấn rác thải sinh hoạt, đồng thời phát ra 90MW điện, hòa vào lưới điện quốc gia. Công nghệ đốt rác sử dụng là lò ghi cơ học được cải tiến phù hợp với đặc thù rác tại Hà Nội: độ ẩm cao, hàm lượng tro lớn, nhiệt trị thấp.

Điểm đặc biệt là quy trình vận hành của nhà máy hoàn toàn khép kín - từ tiếp nhận, đảo trộn, làm khô rác, đến đốt, thu nhiệt, phát điện và xử lý tro xỉ, nước rỉ rác. Đây là mô hình tiêu biểu cho nguyên lý kinh tế tuần hoàn, trong đó rác không còn là chất thải mà trở thành nguồn tài nguyên tái tạo năng lượng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hà Nội khẳng định, tất cả các thông số môi trường như tro xỉ, nước rỉ rác, khí thải, tiếng ồn... đều đạt yêu cầu theo giấy phép môi trường được cấp và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hiện hành. Sản lượng điện, tỷ lệ tiêu hủy chất thải và tỷ lệ tái sử dụng tro xỉ cũng được theo dõi, đánh giá định kỳ thông qua hệ thống quan trắc tự động và các đợt thanh kiểm tra.

Đô thị và khu công nghiệp: Chủ động kiểm soát nguồn thải tại chỗ

Tiếp tục chương trình khảo sát, Đoàn giám sát đã đến thăm Trạm xử lý nước thải tập trung Khu công nghiệp Hà Nội - Đài Tư, nơi đang xử lý nước thải cho toàn bộ 34 doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp. Theo báo cáo của đơn vị vận hành, các doanh nghiệp tại đây đã đấu nối hệ thống xử lý sơ bộ riêng trước khi nước thải được đưa vào xử lý tập trung.

Với đặc thù ngành nghề tập trung chủ yếu vào dịch vụ kho bãi, logistics, hơn 80% lượng nước thải phát sinh là nước thải sinh hoạt, không chứa nhiều hóa chất nguy hại. Nước thải sau xử lý được kiểm soát chặt chẽ qua kênh quan trắc tự động, trước khi được xả ra sông Cầu Bây.

Mô hình quản lý nước thải tại khu công nghiệp này thể hiện hiệu quả trong liên kết trách nhiệm giữa nhà đầu tư hạ tầng khu công nghiệp và các doanh nghiệp thứ cấp, giúp kiểm soát đồng bộ nguồn thải tại chỗ, không phát sinh điểm “đen” môi trường và bảo đảm tiêu chí về môi trường trong thu hút đầu tư.

Tiếp đó, Đoàn giám sát đến Trạm xử lý nước thải sinh hoạt Khu đô thị Gia Lâm - Điều chỉnh, phục vụ Khu đô thị Vinhomes Ocean Park - khu đô thị mới có mật độ dân cư cao. Trạm được đầu tư bài bản với hệ thống xử lý nước thải số 1 có công suất 38.000m³/ngày đêm, vận hành theo công nghệ sinh học AO cải tiến - một trong những giải pháp tiên tiến trong xử lý nước thải đô thị.

Quy trình xử lý tại đây bao gồm tiền xử lý để tách rác, lắng cặn, sau đó là xử lý sinh học, khử trùng và kiểm soát chất lượng đầu ra. Toàn bộ hệ thống quan trắc nước thải tự động được kết nối trực tiếp với Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hà Nội, cho phép theo dõi liên tục các thông số như COD, BOD, amoni, phốt pho, pH, độ đục...

Kết quả phân tích tại các vị trí cửa xả cho thấy tất cả chỉ tiêu đều đạt hoặc vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Đây là mô hình cần được nhân rộng trong các khu đô thị mới, nhằm đồng bộ hóa hạ tầng kỹ thuật và giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước mặt tại khu vực đô thị hóa nhanh.

Bảo vệ môi trường là một tiến trình giám sát liên tục

Chiều cùng ngày, Đoàn giám sát đã có buổi làm việc với UBND TP. Hà Nội, tiếp tục nội dung giám sát chuyên đề về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh, giám sát là một khâu then chốt trong vòng đời của chính sách pháp luật, đặc biệt với lĩnh vực môi trường - nơi mà các vấn đề không dễ nhận diện tức thì, nhưng hậu quả có thể rất sâu rộng, lâu dài. Vì vậy, công tác bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn, mà đòi hỏi sự nhập cuộc của toàn hệ thống chính trị, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

Thông qua các mô hình khảo sát thực tế, Đoàn giám sát ghi nhận những điểm sáng trong đầu tư công nghệ, đổi mới tư duy xử lý chất thải và phát triển hạ tầng kỹ thuật môi trường đô thị, công nghiệp. Tuy nhiên, đoàn cũng đề nghị thành phố cần tiếp tục kiểm tra, đôn đốc, xử lý dứt điểm các tồn tại, đặc biệt là tại các cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm cao, các điểm xả thải chưa kiểm soát và tình trạng vi phạm quy định về môi trường.

Ngoài ra, cần tăng cường cơ chế công khai, minh bạch thông tin môi trường tới người dân; mở rộng hình thức giám sát của cộng đồng; xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, phản ứng nhanh đối với các sự cố môi trường.

Đoàn khảo sát tại Trạm xử lý nước thải sinh hoạt Khu đô thị Gia Lâm - Điều chỉnh.

Từ luật đến cuộc sống: Vai trò thúc đẩy của Quốc hội

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 được Quốc hội khóa XIV thông qua là một bước chuyển mạnh mẽ, mang tính cải cách trong tư duy xây dựng pháp luật, phản ánh rõ nét tinh thần lấy môi trường là trung tâm của phát triển bền vững. Với cách tiếp cận mới - coi môi trường không chỉ là yếu tố phụ trợ mà là cấu phần cốt lõi trong định hướng chiến lược quốc gia luật đã mở rộng phạm vi điều chỉnh, bổ sung nhiều nội dung mới, hiện đại và thực tiễn hơn, như đánh giá tác động sức khỏe môi trường, kinh tế tuần hoàn, tín dụng xanh, ngân hàng carbon…

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai luật trong gần 5 năm qua cho thấy, khoảng cách từ văn bản pháp luật đến thực thi tại cơ sở vẫn còn không nhỏ. Một số địa phương, cơ sở sản xuất kinh doanh còn lúng túng trong áp dụng quy chuẩn kỹ thuật mới, chậm triển khai hệ thống quan trắc tự động, chưa mạnh dạn trong ứng dụng công nghệ sạch, tuần hoàn. Đặc biệt, vấn đề nguồn lực tài chính, nhân lực chất lượng cao và sự phối hợp liên ngành còn là “nút thắt” lớn đối với hiệu quả thi hành luật.

Chính vì vậy, Quốc hội - với vai trò cơ quan quyền lực cao nhất của nhân dân, không chỉ dừng lại ở vai trò lập pháp mà còn đóng vai trò thúc đẩy thực thi, điều chỉnh, giám sát và kiến tạo cơ chế vận hành chính sách. Thông qua hoạt động giám sát chuyên đề, như chương trình khảo sát của Đoàn Giám sát lần này, Quốc hội trực tiếp lắng nghe thực trạng từ cơ sở, nhìn nhận rõ “điểm nghẽn” và từ đó kịp thời kiến nghị hoàn thiện thể chế, đề xuất điều chỉnh trong các văn bản hướng dẫn dưới luật, hoặc thúc đẩy ban hành chính sách hỗ trợ cụ thể.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan từng nhiều lần nhấn mạnh: “Không thể để chính sách pháp luật chỉ dừng lại trên giấy. Nếu không đi đến được với đời sống thực tiễn thì bản thân những điều luật, dù hay đến đâu, cũng trở nên vô nghĩa”. Giám sát là một hành động chính trị thiết thực nhất để biến lý tưởng thành hiện thực, biến tầm nhìn chiến lược của Quốc hội thành sự thay đổi cụ thể trong cách làm của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp.

Hoạt động khảo sát, giám sát cũng là cơ hội để Quốc hội đánh giá tính khả thi, tính tương thích giữa pháp luật về môi trường với các đạo luật liên quan khác, như Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp, Luật Xây dựng,… Từ đó có thể kiến nghị điều chỉnh đồng bộ hệ thống pháp luật, tạo hành lang pháp lý thuận lợi, rõ ràng và minh bạch hơn cho các chủ thể thực hiện.

Bên cạnh đó, giám sát còn là “tấm gương phản chiếu” trách nhiệm thực thi của chính quyền các cấp, từ việc ban hành chính sách cụ thể, triển khai quy hoạch môi trường, tổ chức thanh tra - kiểm tra, xử lý vi phạm, đến công khai minh bạch thông tin cho người dân. Ở chiều ngược lại, đây cũng là dịp để người dân, doanh nghiệp và xã hội thể hiện tiếng nói, đề xuất những cách làm mới, sáng kiến thực tiễn để chính sách “chuyển động” theo hướng gần gũi, thiết thực và phục vụ phát triển hơn.

Trong bối cảnh đất nước đang thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và thực hiện các cam kết khí hậu quốc tế, như mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, vai trò của Quốc hội càng trở nên rõ nét: không chỉ là nơi ban hành luật pháp, mà là nơi tiếp sức cho sự thay đổi từ hành lang thể chế đến ý thức xã hội.

Hồng Minh