Rác nhựa được thu gom tại các khu vực bãi biển

Theo số liệu thống kê, tại Việt Nam, bình quân mỗi năm có 1,8 triệu tấn rác thải nhựa đã thải ra đại dương, phần lớn trong số đó là túi nylon. Trung bình, mỗi hộ gia đình Việt Nam sử dụng khoảng 1kg túi nylon mỗi tháng, hơn 80% trong số đó đều bị thải bỏ sau khi dùng một lần.

Trước thực tại này, Việt Nam đã xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030. Sau gần năm thực hiện (2020-2024), đến nay, Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đã có nhiều kết quả tích cực.

Kế hoạch này đã góp phần thực hiện thành công Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 07/5/2018 và bảo đảm xây dựng, thực hiện có hiệu quả Đề án tăng cường quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam; đồng thời phù hợp với cách tiếp cận theo mô hình kinh tế tuần hoàn, góp phần thúc đẩy hoạt động thu hồi, tái chế, tái sử dụng chất thải nhựa ở Việt Nam; nâng cao nhận thức, ứng xử và thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, túi ni lông khó phân hủy của cộng đồng và xã hội.

Mục tiêu cụ thể, đến năm 2025, giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương; 50% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom; 80% các khu, điểm du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch khác ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông khó phân hủy; bảo đảm tối thiểu một năm hai lần phát động tổ chức chiến dịch thu gom, làm sạch các bãi tắm biển trên toàn quốc; 80% các khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa; thực hiện việc quan trắc hằng năm và định kỳ 5 năm một lần đánh giá hiện trạng rác thải nhựa đại dương tại một số cửa sông thuộc 5 lưu vực sông chính tại Bắc bộ, Bắc Trung bộ, Trung Trung bộ, Nam Trung bộ, Nam bộ và tại các đảo có tiềm năng phát triển du lịch thuộc 12 huyện đảo.

Theo kế hoạch, phấn đấu đến năm 2030 giảm thiểu 75% rác thải nhựa trên biển và đại dương; 100% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom, chấm dứt việc thải bỏ ngư cụ trực tiếp xuống biển; 100% các khu, điểm du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch khác ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông khó phân hủy; 100% các khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa; mở rộng quan trắc hằng năm và định kỳ 5 năm một lần đánh giá hiện trạng rác thải nhựa đại dương tại một số cửa sông thuộc 11 lưu vực sông chính và tại 12 huyện đảo.

Thực hiện tốt 5 nhiệm vụ trọng tâm đề ra

Tuyên truyền, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, ứng xử với các sản phẩm nhựa và rác thải nhựa đại dương;

Thu gom, phân loại, lưu giữ, vận chuyển và xử lý chất thải, rác thải nhựa từ các hoạt động ở khu vực ven biển và trên biển;

Kiểm soát rác thải nhựa từ nguồn;

Hợp tác quốc tế, nghiên cứu khoa học, ứng dụng, phát triển, chuyển giao công nghệ về xử lý rác thải nhựa đại dương;

Điều tra, khảo sát, rà soát, nghiên cứu, xây dựng cơ chế quản lý rác thải nhựa đại dương đảm bảo đồng bộ, thống nhất, hiệu lực, hiệu quả.

Đã thực hiện nhiều kết quả

Theo ghi nhận của Cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường), nhiều địa phương trên khắp cả nước cũng như các doanh nghiệp đã có những hành động, hoạt động tích cực trong việc tuyên truyền, nâng cao ý thức và thay đổi hành vi, ứng xử với các sản phẩm nhựa.

Thực tế hiện nay các siêu thị bán lẻ như Aeon, GO! & BigC, Winmart, Pico,... đã sử dụng các túi ni lông dễ phân hủy thay thế cho các túi ni lông truyền thống, ngoài ra nếu bạn sử dụng túi eco khi mua sắm tại Aeon sẽ được giảm trực tiếp 1000 đồng trên hóa đơn thanh toán. Điều đó đã tạo thói quen mang túi đựng khi đi mua sắm tại các siêu thị của rất nhiều người dân. Gần đây, TH true mart, Central Retail, MM Mega Market Việt Nam, AEON Việt Nam, LOTTE Mart Việt Nam triển khai chương trình “Ngày không túi ni lông” vào các ngày thứ 4 trong tuần, các đơn vị sẽ vận động khách hàng không sử dụng túi ni lông tại hệ thống các cửa hàng, khách hàng mua sắm sẽ được đóng hàng bằng những thùng các tông tái sử dụng hoặc mang túi đựng nhiều lần đi để đựng đồ. Các ngày trong tuần cũng được nhân viên siêu thị truyền thông, gợi ý hạn chế dùng túi nilong mà thay bằng các thùng các tông đựng hàng hóa.

Các siêu thị ở Đà Nẵng đã sử dụng túi giấy thay thế cho túi nilong

Rất nhiều phong trào được tổ chức thực hiện ở các địa phương, tùy từng địa phương cụ thể mà có những hoạt động nhằm mang lại mục đích chung của Kế hoạch hành động quốc gia như: “Nói không với túi nilon và sản phẩm nhựa sử dụng một lần” tại chợ Đông Ba - tỉnh thừa Thiên Huế; “Chủ Nhật Không Rác Thải Nhựa” tại Huyện Thanh Chương - Nghệ An, “Chủ nhật xanh” trên nhiều tỉnh thành đã được rất nhiều bạn trẻ hưởng ứng, lan tỏa đến cả các bạn học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường. Các phong trào này được tổ chức thực hiện, duyy trì đều đặn hàng tháng, thể hiện quyết tâm, thay đổi hành vi trong bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, các cuộc thi, giải báo chí “Giảm ô nhiễm nhựa đại dương”; cuộc thi ảnh “Ô nhiễm trắng và những tác động đến hệ sinh thái biển” hay cuộc thi “Đại sứ giảm nhựa” đã được phát động và đem lại hiệu quả cao trong công tác tuyên truyền về nhận thức của người dân đối với ảnh hưởng của rác thải nhựa.

Thu gom, phân loại, vận chuyển và xử lý chất thải, rác thải nhựa ở khu vực ven biển và trên biển

Trong khuôn khổ hợp tác, hỗ trợ của WWF-Việt Nam hoạt động giám sát rác thải tại các bãi biển ở Việt Nam đạt hiệu quả tích cực, nhiều tỉnh thành có biển đã có những phương thức thu gom rác thải khác nhau nhưng đều mang lại hiệu quả nhằm giảm thiểu rác thải nhựa đại dương trên biển.

Tại TP. Phú Quốc (Kiên Giang): “Ngày vì môi trường Phú Quốc”, tại Phú Quốc vào mỗi sáng thứ bảy đã thu hút sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp, cư dân và du khách trên đảo, thu gom bình quân mỗi ngày 558kg rác ven bờ biển. Với kế hoạch “Nói không với rác thải nhựa và xóa điểm nóng về rác thải nhựa”, nhóm Phú Quốc Sạch và Xanh triển khai hoạt động thu gom rác nhựa tại các điểm nóng của Phú Quốc mỗi tháng 1 lần, đặc biệt tại các đảo nhỏ nơi tập trung các hoạt động du lịch lặn ngắm san hô.

Tại Bà Rịa – Vũng Tàu: Để giảm áp lực rác thải, chính quyền Bà Rịa - Vũng Tàu và huyện Côn Đảo đã ban hành và triển khai nhiều biện pháp, trong đó, để giải quyết rác tồn động tại Bãi Nhát, huyện đã đưa lò đốt rác thải sinh hoạt vào hoạt động với công suất 150-500 kg rác mỗi giờ. UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã chấp thuận chủ trương đầu tư nhà máy xử lý rác thải với quy mô công suất giai đoạn đến năm 2030 là 36 tấn mỗi ngày, đến năm 2040 là 50 tấn mỗi ngày và đến năm 2045 là hơn 66 tấn.

Ở giai đoạn ngắn hạn, các phong trào về giảm thiểu rác thải nhựa và thực hiện phân loại rác thải tại nguồn trên toàn địa bàn huyện cũng đã được triển khai, thường xuyên duy trì phong trào Ngày thứ bảy xanh - sạch - đẹp với 7-9 đợt ra quân mỗi năm, thu hút sự tham gia của các cơ quan đơn vị và cộng đồng dân cư trên địa bàn. Phong trào đổi rác lấy quà được phát động từ đầu năm 2022, qua 10 đợt triển khai, đã thu gom được gần 1 tấn rác nhựa tái chế.

Tại Quảng Ngãi, mô hình Làng không rác được triển khai thí điểm tại làng Gò Cỏ (xã Phổ Thạnh). Mô hình “Làng không rác” được triển khai bao gồm hoạt động phân loại rác tại nguồn (69 hộ dân của làng sẽ được trang bị mỗi hộ một bộ ba thùng rác chứa rác vô cơ, hữu cơ và tái chế để phân loại rác tại nhà; được tập huấn, giám sát trong việc phân loại rác tại nguồn). Đối với hợp phần làm phân compost (phân hữu cơ), Dự án trang bị thiết bị và giúp người dân biết cách ủ rác hữu cơ thải ra hàng ngày để thành phân hữu cơ dùng cải tạo đất, hoặc bón cho cây trồng.

Tại Quảng Nam, tổ chức thực hiện có hiệu quả các phong trào, chiến dịch thu gom, làm sạch bãi biển; triển khai chiến dịch “Giám sát rác thải nhựa bãi biển và đáy biển kết hợp dọn vệ sinh, thu bắt sao biển gai trong Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm” tối thiểu 02 lần/năm phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương; Mô hình “Ngôi nhà đại dương”- ngư dân mang rác về bờ cũng là một trong những hoạt động được cộng đồng cư dân, doanh nghiệp ở Cù Lao Chàm nhiệt tình ủng hộ.

Dự án “Giảm thiểu Rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do Bộ Môi trường, Bảo tồn Thiên nhiên và An toàn Hạt nhân CHLB Đức thông qua Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên WWF - Việt Nam tài trợ cho Việt Nam đã được người dân các địa phương đồng tình ủng hộ, chung tay thực hiện.

Bên cạnh đó, rất nhiều các dự án đã và đang được triển khai trên toàn quốc. Nhiều dự án đã được cộng đồng quốc tế và các tổ chức đánh giá hiệu quả cao sau những đóng góp chung về cam kết giảm thải rác thải nhựa đại dương của Việt Nam.

Thiết nghĩ, để Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 sớm về đích thì mỗi một người dân cần phải nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc bảo vệ, giữ gìn, đảm bảo vệ sinh môi trường trên địa bàn; phân loại chất thải tại nguồn, giảm thiểu phát sinh chất thải, tăng cường tái sử dụng, tái chế chất thải; từ chối sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần và túi ni lông khó phân hủy; khuyến khích phát triển, sử dụng các sản phẩm thay thế thân thiện với môi trường. Có như vậy thì chúng ta mới có một môi trường trong, xanh, sạch, đẹp đáng sống.

Phạm Thuỳ Dương