Sáu tháng đầu năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã tạo ra những chuyển biến rõ rệt trong công tác hoàn thiện pháp luật, cải cách hành chính và tổ chức bộ máy, mang đến kỳ vọng xây dựng một nền quản trị tài nguyên nước hiện đại, linh hoạt và minh bạch.

Tư duy thể chế đi trước một bước - từ chính sách đến hành động

Ngay từ đầu năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước xác định xây dựng, hoàn thiện thể chế là một trong ba trọng tâm chiến lược (cùng với điều tiết nguồn nước và chuyển đổi số). Trên cơ sở đó, Cục đã khẩn trương triển khai đồng bộ nhiều văn bản quan trọng, góp phần hình thành hành lang pháp lý đầy đủ, chặt chẽ và phù hợp với yêu cầu mới trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.

Chỉ trong 6 tháng đầu năm, Cục Quản lý tài nguyên nước đã trình ban hành hoặc phối hợp xây dựng: 01 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ sửa đổi Quy trình vận hành liên hồ chứa lưu vực sông Hồng (Quyết định 922/QĐ-TTg). 03 Kế hoạch hành động thực hiện các mục tiêu tăng trưởng ngành, đột phá đổi mới sáng tạo và cải cách thủ tục hành chính. 02 Thông tư chuyên ngành (về định mức quan trắc và chuẩn dữ liệu tài nguyên nước). 01 Nghị định phân cấp thẩm quyền quản lý tài nguyên nước cho chính quyền địa phương hai cấp.

Công tác xây dựng chính sách không chỉ đi đúng hướng mà còn nhanh về tiến độ, linh hoạt trong cách thức triển khai. Việc đồng thời đáp ứng cả yêu cầu chuyên môn kỹ thuật và yêu cầu cải cách thể chế cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của Cục Quản lý tài nguyên nước như một “trung tâm điều phối thể chế” trong lĩnh vực này.

ảnh minh hoạ

Phân cấp quản lý: Từ “xin - cho” sang chủ động điều hành

Một trong những điểm nhấn lớn nhất trong hoạt động pháp lý của Cục là soạn thảo Thông tư phân cấp, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực tài nguyên nước khi tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Thông tư này nhằm giải quyết một thực tế tồn tại lâu nay: nhiều tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gặp khó khăn trong việc cấp phép, điều chỉnh, đình chỉ khai thác nước do thẩm quyền vẫn tập trung quá nhiều ở cấp Bộ. Điều đó dẫn đến sự chậm trễ, thậm chí “đứt gãy” dòng chảy quản lý trong những tình huống cần xử lý khẩn cấp.

Với việc phân cấp 09/19 thủ tục hành chính về cấp phép tài nguyên nước về cho cấp tỉnh (gồm cấp, gia hạn, điều chỉnh, thu hồi giấy phép khai thác nước dưới đất, trả lại quyền khai thác…), Cục đã tạo điều kiện để địa phương chủ động ra quyết định tại chỗ, thay vì phải chờ hướng dẫn hoặc xin phép cấp trên. Đây là một bước đi rất quan trọng trong việc trao quyền đi đôi với trách nhiệm, thúc đẩy sự chủ động từ địa phương, đồng thời giảm áp lực xử lý hành chính tại trung ương.

Cắt giảm thủ tục hành chính - Giảm gánh nặng, tăng hiệu quả

Song hành với phân cấp, Cục Quản lý tài nguyên nước còn là một trong những đơn vị tiên phong thực hiện Nghị quyết 66/NQ-CP của Chính phủ và Kế hoạch 717/QĐ-BNNMT của Bộ về cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực sản xuất - kinh doanh.

Trong 6 tháng đầu năm, Cục Quản lý tài nguyên nước đã: Rà soát, đề xuất cắt giảm 19/45 điều kiện kinh doanh trong lĩnh vực tài nguyên nước (tương ứng 44,2%). Giảm 30% thời gian thực hiện và 31% chi phí tuân thủ TTHC. Chuẩn hóa lại toàn bộ quy trình xử lý, loại bỏ các khâu trung gian không cần thiết.

Kết quả, người dân và doanh nghiệp đã được tiếp cận dịch vụ công nhanh hơn, minh bạch hơn, trong khi cơ quan quản lý cũng nâng cao năng suất, tập trung nguồn lực vào các nhiệm vụ chiến lược thay vì xử lý hồ sơ thủ công như trước. Ngoài ra, Cục Quản lý tài nguyên nước cũng đề xuất điều chỉnh nâng thẩm quyền cấp phép của địa phương đối với 06 thủ tục hành chính quan trọng, giúp địa phương xử lý linh hoạt hơn các tình huống thực tế tại chỗ như cấp lại, điều chỉnh hoặc đình chỉ giấy phép khai thác, thăm dò nước dưới đất.

Tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu lực - phù hợp với thực tiễn

Để thực hiện những cải cách nêu trên, bản thân tổ chức bộ máy của Cục cũng cần được điều chỉnh linh hoạt. Trong 6 tháng đầu năm, Cục Quản lý tài nguyên nước đã: Ban hành chức năng, nhiệm vụ của 06 đơn vị trực thuộc theo đúng Quyết định 268/QĐ-BNNMT ngày 01/3/2025 của Bộ trưởng. Sắp xếp, điều động, bổ nhiệm cán bộ, trong đó có các phương án nghỉ hưu trước tuổi theo Nghị định 178/2024/NĐ-CP. Xây dựng bộ tiêu chuẩn, cơ chế phối hợp nội bộ, đảm bảo các trung tâm, phòng, ban chuyên môn vận hành trơn tru.

Điều đáng nói, bộ máy mới không chỉ tinh gọn hơn về số lượng mà còn nâng cao năng lực về chuyên môn, kỹ thuật và số hóa quản lý. Nhờ đó, Cục Quản lý tài nguyên nước có thể phối hợp hiệu quả hơn với các sở ngành địa phương, các cơ quan quốc tế và doanh nghiệp trong quản lý nguồn nước. Cùng với cải cách thể chế và tổ chức bộ máy, chuyển đổi số trong hành chính công là mảnh ghép quan trọng mà Cục triển khai đồng bộ.

Tính đến hết tháng 6/2025, Cục Quản lý tài nguyên nước đã: Chuẩn hóa, cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình với 11/19 thủ tục cấp trung ương và 14/25 thủ tục cấp tỉnh. Số hóa 100% hồ sơ giải quyết TTHC, kết nối dữ liệu kết quả lên hệ thống quốc gia. Tái cấu trúc toàn bộ quy trình xử lý TTHC nội bộ, tích hợp dữ liệu với hệ thống thông tin Bộ và các cổng liên thông quốc gia.

Đặc biệt, Cục Quản lý tài nguyên nước đang phối hợp cùng Cục Chuyển đổi số và các đơn vị kỹ thuật xây dựng Hệ thống thông tin - cơ sở dữ liệu quốc gia về tài nguyên nước, làm nền tảng cho mọi hoạt động giám sát, cấp phép, kiểm tra và phân tích dòng chảy.

Khi hoàn thiện, người dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý có thể tra cứu thông tin giấy phép, đăng ký khai thác nước, tra mực nước, chất lượng nước,… hoàn toàn trực tuyến, qua đó nâng cao tính minh bạch và năng suất hoạt động của toàn ngành. Trong quá trình triển khai thể chế mới, nhiều địa phương phản ánh thiếu thẩm quyền, thiếu công cụ và thiếu hướng dẫn cụ thể để giải quyết các vướng mắc thực tế.

Nắm bắt tình hình, Cục Quản lý tài nguyên nước đã: Ban hành 189 văn bản hướng dẫn, tháo gỡ khó khăn cho các địa phương. Cử đoàn công tác hỗ trợ kỹ thuật cho các tỉnh miền núi, Tây Nguyên. Đề xuất với Bộ ban hành các thông tư đặc thù cho các khu vực có điều kiện khai thác nước phức tạp như vùng karst, lưu vực sông nội địa nhỏ, vùng khan hiếm nước. Mục tiêu là để bất kỳ tỉnh, huyện nào cũng có thể thực hiện cấp phép, điều tiết và kiểm tra tài nguyên nước một cách chủ động, đúng luật, có dữ liệu hỗ trợ.

ảnh minh hoạ

Hiện đại hóa thể chế là bước đầu cho quản trị tài nguyên bền vững

Trong dòng chảy liên tục của cải cách và phát triển, thể chế chính là chiếc van điều áp, quyết định tốc độ, hướng đi và tính bền vững của toàn bộ hệ thống quản lý tài nguyên nước. Những chuyển động từ trung ương đến địa phương trong 6 tháng đầu năm 2025 đã chứng minh: nếu thể chế đủ mạnh, đủ linh hoạt và đủ “mở”, thì hệ thống quản trị sẽ vận hành hiệu quả hơn, minh bạch hơn và gắn liền hơn với thực tiễn cuộc sống.

Quản trị tài nguyên nước ngày nay không còn là bài toán chuyên môn thuần túy của các kỹ sư thủy văn hay cán bộ môi trường, mà đã trở thành một vấn đề chính trị - kinh tế - xã hội mang tính hệ thống. Mỗi quyết định cấp phép, mỗi hành vi khai thác, nếu không được soi chiếu bởi một hệ thống pháp luật rõ ràng, nhất quán và khả thi đều có thể kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng: cạn kiệt nguồn nước, ô nhiễm diện rộng, mâu thuẫn vùng miền và thậm chí là đe dọa đến an ninh quốc gia.

Chính vì vậy, công cuộc hiện đại hóa thể chế mà Cục Quản lý tài nguyên nước đang triển khai không chỉ đơn thuần là sửa một nghị định, ban hành một thông tư, mà là một bước chuyển sâu sắc từ tư duy quản lý sang tư duy phục vụ từ quản lý tập trung sang đồng quản trị từ hành chính truyền thống sang hành chính số.

Việc phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, cắt giảm điều kiện kinh doanh, chuẩn hóa và công khai quy trình thủ tục, cùng với số hóa toàn bộ dữ liệu hành chính công đã đặt nền móng cho một hệ thống quản lý tài nguyên nước năng động, phản ứng nhanh và phù hợp hơn với đặc thù từng vùng miền.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là khởi đầu. Hành trình hướng tới một nền quản trị tài nguyên nước hiện đại, hiệu quả và bền vững vẫn còn nhiều chặng đường phía trước. Những thách thức mang tính thời đại như biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh, cạnh tranh sử dụng nước giữa các ngành - đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện thể chế theo hướng tích hợp, liên ngành, đa trung tâm, đồng thời phát triển hệ sinh thái dữ liệu mở, công cụ hỗ trợ ra quyết định và năng lực giám sát cộng đồng.

Hiện đại hóa thể chế là bước đầu nhưng là bước quyết định giúp hệ thống quản lý tài nguyên nước Việt Nam chuyển mình, từ mô hình thụ động sang mô hình chủ động, từ vận hành theo phản ứng sang vận hành theo dự báo, từ chia sẻ trách nhiệm sang chia sẻ dữ liệu và quyền lực điều phối. Chỉ khi có một hệ thống thể chế minh bạch, linh hoạt và thích ứng, chúng ta mới có thể quản lý tốt từng dòng chảy, từng giọt nước bảo vệ nguồn sống của hôm nay và nuôi dưỡng sự phát triển cho các thế hệ mai sau.

Hồng Minh