Những nội dung hoạt động nghiên cứu khoa học (KHCN) chủ yếu, gồm: Nghiên cứu cơ sở khoa học phục vụ xây dựng chính sách, pháp luật, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật về KTTV, BĐKH; Nghiên cứu, thực nghiệm và phát triển công nghệ phục vụ quy hoạch phát triển, tự động hóa mạng lưới quan trắc KTTV và giám sát BĐKH và tác động vào thời tiết; NCKH về KTTV, BĐKH và Nghiên cứu phát triển, ứng dụng, chuyển giao tiến bộ khoa học, công nghệ về KTTV và BĐKH. Ngoài việc nghiên cứu phục vụ công tác QLNN của Bộ TN&MT và thực hiện các nhiệm vụ được giao, Viện KTTV&BĐKH đã chủ động phối hợp với các đơn vị trong và ngoài Bộ TN&MT, đặc biệt là với các địa phương để đề xuất và thực hiện các nghiên cứu nhằm giải quyết các vấn đề cấp bách của địa phương, như: Giám sát, cảnh báo thiên tai, phòng chống, giảm thiểu thiệt hại sau thiên tai, thích ứng và giảm nhẹ BĐKH, đánh giá và quy hoạch tài nguyên nước, xây dựng cấp báo động lũ và các vấn đề môi trường, đóng góp đáng kể vào sự phát triển bền vững của đất nước nói chung, từng địa phương nói riêng. Trong giai đoạn 10 năm qua, Viện đã xuất bản hàng hàng trăm bài báo quốc tế, trong đó có 60 bài báo đăng trên các Tạp chí ISI/Scopus. Riêng trong năm 2023, Viện đăng 22 bài báo quốc tế, trong đó 12 bài trong danh mục ISI/Scopus. Các bài báo là kết quả thực hiện các đề tài NCKH, đóng góp xây dựng phát triển ngành TN&MT, phục vụ hiệu quả công tác PCTT và ứng phó với BĐKH. 

Những năm vừa qua, về lĩnh vực KTTV, BĐKH, Viện đã triển khai thực hiện các chương trình KHCN các nhiệm vụ, đề tài KHCN các cấp đã góp phần quan trọng phục vụ công tác quản lý, cảnh báo, dự báo KTTV&BĐKH, tập trung ở 3 khía cạnh chủ yếu, đó là:

Thứ nhất, góp phần cung cấp cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn trong việc xây dựng cơ chế, chính sách và hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực KTTV&BĐKH, cụ thể là góp phần xây dựng luật KTTV, chiến lược phát triển ngành KTTV, Dự thảo Khung dịch vụ khí hậu tại Việt Nam, thuyết minh kèm theo và Hướng dẫn triển khai Khung Dịch vụ khí hậu trình Bộ phê duyệt là cơ sở cho các cơ quan quản lý thực hiện và giám sát theo đúng chuẩn Khí hậu Quốc tế; trình Chính phủ ban Chiến lược quốc gia về BĐKH, Kế hoạch quốc gia thích ứng với BĐKH giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, cập nhật kịch bản BĐKH cho Việt Nam, xây dựng Báo cáo đánh giá khí hậu quốc gia,...

Thứ hai, tổ chức thực hiện nhiều chương trình, dự án, đề tài nghiên cứu KHCN; nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao tiến bộ khoa học, công nghệ tổ chức đào tạo bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ về khí tượng, thủy văn và BĐKH.

Thứ ba, góp phần từng bước đẩy mạnh triển khai ứng dụng các tiến bộ KHCN trong dự báo, cảnh báo thiên tai, giảm thiểu, khắc phục sự cố, xử lý ô nhiễm và cải thiện môi trường, quản lý chất thải,...

Viện KTTVBĐKH luôn đẩy mạnh công tác nghiệp vụ dự báo và nghiên cứu ứng dụng thông tin khí hậu phục vụ các ngành, lĩnh vực KT-XH và dự báo tác động, cụ thể như: Bản tin nghiệp vụ Thông báo và dự báo khí tượng nông nghiệp được cập nhật thường xuyền, cung cấp thông tin dự báo tác động và khuyến cáo sản xuất nông nghiệp trên quy mô cả nước. Thông tin dự báo đã được cung cấp cho các Đài KTTV khu vực, Đài KTTV tỉnh, Cục Trồng trọt, các Sở NN&PTNN và Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật các tỉnh.

Ngoài ra, Viện đã phát triển hợp tác quốc tế với các Trung tâm và Trường Đại học trên thế giới như Trường Đại học Nottingham trong nghiên cứu mô hình toán về tác động của bão đến công trình xây dựng, với Trường Đại học Tsukuba trong nghiên cứu mô hình liên hoàn WRF-Crop trong dự báo KTNN và mô hình WRF-Urban trong dự báo/dự tính khí hậu đô thị, với Đại học Kent và Đại học Cranfield (Anh) về kiểm định mô hình 2D phục vụ đánh giá tác động BĐKH, thiên tai đến giao thông vùng đồng bằng Sông Cửu Long,...

Đặc biệt, thực hiện Luật KTTV và được sự phân công của Bộ TNMT, Viện KTTV&BĐKH đã chủ trì cập nhật Kịch bản BĐKH cho Việt Nam năm 2020. Kịch bản được cập nhật trên cơ sở báo cáo đánh giá lần thứ 5 (AR5) và các công bố mới nhất của IPCC năm 2018 và 2019 về xu thế BĐKH quy mô toàn cầu; bổ sung 10 phương án mô hình toàn cầu và 6 mô hình khu vực để dự tính các kịch bản BĐKH, nguy cơ ngập do nước biển dâng chi tiết đến các đơn vị hành chính cấp huyện, các đảo và quần đảo của Việt Nam. 

Trong năm 2023, Viện tập trung chỉ đạo các hoạt động đạt nhiều kết quả quan trọng. Triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ đúng tiến độ 05 đề tài cấp nhà nước, 07 đề tài cấp Bộ, trong đó có 03 đề tài chuyển tiếp năm 2022 và 04 đề tài mở mới năm 2023; trình Bộ xét duyệt 05 hồ sơ tuyển chọn của nhiệm vụ KHCN cấp Bộ và 5 đề tài cấp Nhà nước năm 2024. Trong Khí tượng - Khí hậu, cung cấp các bản tin thông báo và dự báo khí hậu đúng thời hạn. Viện đã thực hiện 12 bản tin thông báo và dự báo khí hậu mùa, 01 bản Tóm tắt khí hậu năm 2022, 01 bản nhận định khí hậu Tết 2023, 01 bản nhận định khí hậu 6 tháng đầu năm, 01 bản nhận định 6 tháng cuối năm, 10 bản tin nhận định tình hình ENSO và các cực đoan ở Việt Nam, 360 bản tin dự báo thời tiết hàng ngày, 113 bản tin xoáy thuận nhiệt đới, 76 bản tin mưa lớn và 360 bản tin giám sát hạn hán. 

Trong khí tượng nông nghiệp, Viện ra thông báo và dự báo khí tượng nông nghiệp hàng tháng với 12 bản tin trong năm 2023 đúng thời hạn. Thủy văn - Hải văn: Cung cấp các bản tin dự báo thủy văn, hải văn, cảnh báo lũ quét và xâm nhập mặn. Tính đến thời điểm báo cáo, trong năm 2023 Viện cung cấp 340 bản tin dự báo sóng biển và mực nước tổng cộng trong điều kiện bình thường với hạn dự báo 72h; cung cấp 71 bản tin dự báo sóng biển và nước dâng do bão trong điều kiện ATNĐ, bão với hạn dự báo 72h. Thực hiện phát 93 bản tin lũ và 341 bản tin cảnh báo lũ quét trên địa bản các tỉnh miền núi Việt Nam. 

Trong lĩnh vực môi trường, thực hiện dự báo chất lượng môi trường không khí các thành phố lớn, hàng tháng và đưa bản tin dự báo lên Website của Viện. Thực hiện nhiệm vụ quan trắc lắng đọng axit của Cơ quan đầu mối Quốc gia trong khuôn khổ Mạng lưới giám sát axit vùng Đông Á (EANET), bao gồm: Tổ chức so sánh liên phòng thí nghiệm với các phòng thí nghiệm khác thuộc mạng lưới EANET; thực hiện phân tích mẫu cho 5 trạm quan trắc lắng đọng axit trong khuôn khổ EANET; thực hiện chỉnh lý, tổng hợp số liệu giám sát do các trạm quan trắc trong khuôn khổ EANET; lập báo cáo kết quả giám sát lắng đọng axit của Việt Nam để nộp cho Trung tâm mạng lưới Giám sát lắng đọng axit vùng Đông Á; duy trì công nhận Vilas cho phòng thí nghiệm; quan trắc bụi PM2.5 tại Hòa Bình. Bên cạnh đó, Viện KTTV&BĐKH đã phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Ô nhiễm Không khí châu Á để nghiên cứu kỹ thuật về cảm biến chi phí thấp tại Hòa Bình và TP. Hà Nội.

Viện đã chủ trì và phối hợp tổ chức các hội nghị tập huấn gồm: Hội nghị liên Chính phủ lần thứ 25 của Mạng lưới Giám sát lắng đọng axit vùng Đông Á tại Việt Nam với 28 nước tham dự; Thúc đẩy ứng phó với BĐKH tại Cà Mau; Tập huấn xây dựng kế hoạch cho hoạt động thích ứng cấp địa phương; Công bố chiến lược và đẩy mạnh hợp tác trong hỗ trợ các hoạt động bảo vệ môi trường, ứng phó với BĐKH cho quốc gia và địa phương; “Khan hiếm nước trong bối cảnh BĐKH: Thực trạng, tác động và giải pháp” nằm trong khuôn khổ Chương trình Thủy văn Liên Chính Phủ (IHP); Tập huấn “Quan trắc chất lượng môi trường không khí sử dụng thiết bị cảm biến chi phí thấp (LCS)”.

Trong năm 2023, thực hiện chỉ đạo của Bộ, Viện KTTV& BĐKH đã tham gia xây dựng một số văn bản quy phạm pháp luật, chính sách, kế hoạch, chương trình. Tiêu biểu nhất là tham gia: Tổ công tác xây dựng “Nghị quyết về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về công tác dự báo, chủ động thích ứng có hiệu quả với BĐKH, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai phục vụ phát triển bền vững KT-XH”; Tổ soạn thảo xây dựng Thông tư thay thế Thông tư số 40/2016/TT-BTNMT của Bộ trưởng Bộ TN&MT quy định về Quy trình kỹ thuật dự báo, cảnh báo KTTV trong điều kiện bình thường.

Năm 2024, trong KH&CN, Viện sẽ tập trung triển khai thực hiện 05 đề tài cấp Nhà nước chuyển tiếp và các đề tài cấp Nhà nước mở mới nếu được phê duyệt (dự kiến 04 đề tài). Triển khai thực hiện các đề tài cấp Bộ, trong đó có 05 đề tài chuyển tiếp và dự kiến 05 đề tài mở mới,… Đẩy mạnh NCKH và phát triển công nghệ: Hoàn thành và kiến nghị các cấp ban hành Kịch bản BĐKH theo hướng cập nhật các kết quả mới nhất của IPCC; Xây dựng Báo cáo đặc biệt ấm lên toàn cầu 1,5oC cho Việt Nam. Đề xuất dự án mở mới bám sát chức năng nhiệm vụ của Viện KTTVBĐKH nói riêng và định hướng chỉ đạo của Lãnh đạo Bộ về chiến lược phát triển ngành, lĩnh vực nói chung. Tiếp tục đề xuất các hướng nghiên cứu về KTTV, môi trường và BĐKH theo định hướng liên ngành, tiếp cận đa công nghệ, đặc biệt là công nghệ AI, dữ liệu lớn. Đẩy mạnh công bố khoa học quốc tế cùng với triển khai ứng dụng NCKH trong nghiệp vụ và chuyển giao cho các đơn vị chuyên môn ở trung ương và địa phương.

Trong công tác nghiệp vụ, Viện có định hướng từng bước cải tiến công nghệ để nâng cao chất lượng của các bản tin và các hoạt động dự báo, thảo luận dự báo nghiệp vụ; ra thông báo và dự báo khí hậu đúng định kỳ; thực hiện dự báo thời tiết hàng ngày, dự báo xoáy thuận nhiệt đới, mưa lớn; cải tiến bản tin dự báo mùa. Đối với, khí tượng nông nghiệp, ra Thông báo và Dự báo khí tượng nông nghiệp phù hợp hơn với nhu cầu thực tiễn. Thủy văn - Hải văn: Cung cấp các bản tin dự báo thủy văn, hải văn, cảnh báo lũ quét và xâm nhập mặn. Về môi trường, thực hiện dự báo chất lượng không khí cho các thành phố lớn của Việt Nam.

Viện luôn chú trọng nâng cao năng lực cũng như kiện toàn tổ chức bộ máy, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển KGCN, cũng như những giải pháp thúc đẩy, mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế đa phương và song phương; tăng cường công tác đầu tư phát triển, nâng cao năng lực về cở sở vật chất và trang thiết bị cần được triển khai thực hiện đồng bộ. Ngoài ra, Viện cũng sẽ nghiêm túc thực hiện và nghiên cứu đổi mới cơ chế quản lý, điều hành một cách khoa học và hiệu quả như: Rà soát, điều chỉnh quy chế tuyển dụng cán bộ phù hợp với yêu cầu phát triển với các tiêu chí cụ thể cho cán bộ khoa học (trình độ chuyên môn, trình độ ngoại ngữ,...), tuyển đặc cách những người có trình độ cao. Tạo môi trường nghiên cứu mang tính cạnh tranh lành mạnh, công bằng trong đó trọng dụng, tạo cơ hội cho các cán bộ nữ, cán bộ trẻ. Chú trọng phát hiện, đào tạo và bồi dưỡng những cán bộ có tiềm năng trở thành những nhà khoa học chủ chốt trong từng lĩnh vực. Bảo đảm thu nhập, chế độ đãi ngộ phù hợp để cán bộ, viên chức của Viện có thể toàn tâm, toàn ý phục vụ cho sự nghiệp phát triển của Viện nói riêng và của ngành KTTV nói chung.

PGS. TS. PHẠM THỊ THANH NGÀ

Viện trưởng Viện Khoa học KTTV và Biến đổi khí hậu

Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2024