Vườn mận tại Tả Van Chư

Khi người H.Mông làm du lịch

Nếu bạn hỏi tôi, một lão nông chính hiệu nghĩ gì khi nhìn vào mảnh vườn của mình? Tôi sẽ không ngần ngại trả lời, rằng đó là cuộc mưu sinh. Mảnh vườn cho củ sắn, bắp ngô để qua ngày đoạn tháng. Nhưng nếu bạn hỏi một người nông dân ở Tả Van Chư hôm nay câu hỏi tương tự, câu trả lời có thể sẽ khiến bạn ngỡ ngàng. Họ sẽ nói về mây, về hoa, về những nụ cười của du khách và về giấc mơ đổi đời đang bén rễ ngay trên mảnh đất cha ông.

Huyện Bắc Hà (cũ), với tôi, vốn là một cái tên gợi nhiều thương cảm. Địa phương vùng cao này nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Lào Cai, một miền đất hùng vĩ với núi Ba Mẹ Con, rừng gỗ nghiến Cốc Ly nghìn năm tuổi và những rừng chè Shan tuyết cổ thụ. Nơi đây là mái nhà chung của hơn 70 nghìn người thuộc 14 dân tộc anh em, mỗi dân tộc là một nốt nhạc độc đáo trong bản giao hưởng văn hóa Tây Bắc, từ tiếng nói, trang phục, lễ hội cho đến ẩm thực... Bắc Hà còn có phiên chợ cuối tuần được mệnh danh là một trong 10 chợ hấp dẫn nhất Đông Nam Á, một thỏi nam châm đầy mê hoặc.

Thiên nhiên ưu đãi là thế, văn hóa đặc sắc là vậy, nhưng Bắc Hà vẫn nằm trong danh sách những địa phương nghèo của cả nước. Tính đến năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn chiếm tới 33,8% và hộ cận nghèo là 18,31%. Một nghịch lý xót xa. Người nông dân bao đời vẫn bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, nhưng cái nghèo vẫn đeo bám. Họ trồng mận, trồng lê, trồng dược liệu… nhưng phần lớn vẫn theo lối độc canh, chưa biết cách tạo ra sản phẩm chất lượng cao và quan trọng hơn, chưa biết cách "kể câu chuyện" của sản phẩm mình làm ra. Du lịch là nghề mới nhưng vẫn còn manh mún, tự phát, thiếu sự liên kết để tạo thành những tour, tuyến hấp dẫn, níu chân du khách. Mảnh đất tiềm năng tựa như một người khổng lồ đang say ngủ, chưa tìm được cách cựa mình.

Và rồi, một "lời giải" đã được viết nên, không phải bằng những chính sách vĩ mô xa vời, mà bằng một mô hình cụ thể, khiêm tốn nhưng đầy tâm huyết tại xã Tả Van Chư (cũ), một xã vùng cao còn nhiều khó khăn. Đó là đề tài “Nghiên cứu phát triển mô hình du lịch nông nghiệp sinh thái bền vững trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Bắc Hà, Bảo Yên (cũ) tỉnh Lào Cai” được Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại tỉnh Lào Cai khởi xướng. Đây không chỉ là một dự án, mà là một nỗ lực "đánh thức" người khổng lồ.

Ý tưởng cốt lõi thật giản dị nhưng sâu sắc: Không thể tách rời phát triển du lịch với nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ. Phải biến những giá trị sẵn có của nông nghiệp, nông thôn, từ cảnh quan, văn hóa bản địa đến quy trình sản xuất, thành những sản phẩm du lịch độc đáo. Đó là con đường chuyển từ "sản xuất nông nghiệp" sang "kinh tế nông nghiệp", một cuộc cách mạng trong tư duy.

Hạt nhân của cuộc chuyển mình này là 12 hộ dân tại thôn Lả Dì Thàng và Xà Ván Sừ Mầm Khang của xã Tả Van Chư (cũ). Họ đã cùng nhau góp đất, góp vốn, góp công sức để tạo nên một mô hình rộng 8 ha. Trên mảnh đất ấy, 6,5 ha mận Tả Van và 1,5 ha hoa các loại theo mùa được quy hoạch lại, không chỉ để thu hoạch quả, mà còn để tạo nên một bức tranh quê tuyệt đẹp.

Những homstay giờ trở thành sinh kế của người dân Tả Van Chư

Biến đất nở hoa

Nếu ví mảnh đất là trang giấy, thì những người nông dân Tả Van Chư, dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học, đã bắt đầu học cách "vẽ" lên đó một bức tranh hoàn toàn mới. Họ không còn canh tác theo thói quen cũ. Thay vào đó, họ được tập huấn về canh tác hữu cơ, về cách làm phân ủ, cải tạo đất. Phân bón hóa học được thay thế một phần bằng phân hữu cơ vi sinh. Thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học được ưu tiên sử dụng. Những cây mận, cây lê không chỉ được trồng cho có quả, mà còn được chăm sóc tỉ mỉ, được đốn tỉa, tạo tán để vừa cho năng suất cao, vừa có dáng đẹp phục vụ du khách. Đó là một cuộc đối thoại thực sự với đất đai, khi người nông dân học cách lắng nghe để hiểu đất cần gì, cây muốn gì.

Nhưng cuộc cách mạng không chỉ dừng lại ở bờ ruộng. 12 hộ dân này còn học một "ngôn ngữ" hoàn toàn mới: Ngôn ngữ của du lịch. Họ được tập huấn về cách làm du lịch, cách quảng bá sản phẩm, cách quản lý kinh doanh, thậm chí cả về phòng cháy chữa cháy và an toàn thực phẩm. Sáu homestay được hình thành trong mô hình, sẵn sàng đón 300 khách nghỉ qua đêm và 500 khách tham quan. Những ngôi nhà trình tường bằng đất của người H.Mông, vốn chỉ là nơi trú ngụ, nay trở thành điểm dừng chân ấm cúng cho du khách. Người nông dân quen với núi, đồi, nương ngô, nay trở thành những người chủ nhà hiếu khách, những hướng dẫn viên du lịch kể chuyện say sưa về văn hóa của dân tộc mình, về cách thêu hoa văn sáp ong trên vải thổ cẩm...

Sản phẩm du lịch được tạo ra từ chính cuộc sống của họ. Mùa xuân, Tả Van Chư mời gọi du khách bằng vẻ đẹp trắng muốt, tinh khôi của những vườn hoa mận, hoa lê nở bừng giữa núi rừng. Khung cảnh những ngôi nhà trình tường ẩn mình dưới tán hoa trắng tựa như một bức tranh thủy mặc, đẹp đến nao lòng. Mùa hè, du khách lại được trải nghiệm tự tay hái những chùm mận Tả Van chín mọng, ngọt lịm ngay tại vườn. Ngoài ra, du khách còn có thể khám phá sự kỳ bí, nguyên sơ của động Thiên Long nằm ẩn mình trong ngọn "Núi Rồng".

Và rồi, "trái ngọt" đã đến. Những con số thống kê từ năm 2024 đến tháng 6 năm 2025 thực sự biết nói. Chỉ trong hơn một năm, 12 hộ dân tham gia mô hình đã tạo ra tổng doanh thu lên tới gần 2,8 tỷ đồng. Trong đó, nguồn thu từ bán 80 tấn mận quả tươi đã đạt 2,4 tỷ đồng. Các dịch vụ du lịch như cho thuê nhà nghỉ, ăn uống, dẫn đường cũng mang về hơn 370 triệu đồng. Sau khi trừ đi tất cả chi phí sản xuất và dịch vụ khoảng 1,46 tỷ đồng, lợi nhuận ròng mà họ thu được là hơn 1,3 tỷ đồng.

Con số hơn 1,3 tỷ đồng có thể không quá lớn với các doanh nghiệp dưới xuôi, nhưng với 12 hộ nông dân ở một xã vùng cao, nó là cả một gia tài. Bình quân mỗi hộ có thu nhập 109 triệu đồng/năm. Có lẽ đối với người dân nơi đây đó là một “giấc mơ” có thật. Mô hình không chỉ làm giàu cho các hộ tham gia mà còn tạo ra  việc làm, thu nhập cho một số lao động, góp phần giải quyết bài toán lao động nhàn rỗi tại địa phương.

Nhưng có lẽ, "trái ngọt" lớn nhất không nằm ở những con số. Đó là sự thay đổi trong ánh mắt, nụ cười và niềm tin của người dân nơi đây. Họ đã nhận ra rằng, trên chính mảnh đất của mình, họ có thể làm chủ vận mệnh, có thể làm giàu một cách bền vững bằng việc trân trọng và phát huy chính những giá trị mà cha ông để lại.

Ông Giàng Seo Sáng, Phó Chủ tịch UBND xã Tả Van Chư (cũ), đã không giấu được niềm vui khi chia sẻ rằng, mô hình này rất phù hợp, dễ làm, hiệu quả và được người dân nhiệt tình đón nhận. Chính quyền xã quyết tâm sẽ đưa mô hình vào nghị quyết phát triển kinh tế - xã hội để thúc đẩy và nhân rộng trong tương lai. Đây chính là minh chứng sống động nhất cho thấy, khi một mô hình đi đúng hướng, hợp lòng dân, nó sẽ có sức sống mãnh liệt.

Câu chuyện ở Tả Van Chư là một minh chứng đầy thuyết phục cho định hướng phát triển của cả huyện Bắc Hà và tỉnh Lào Cai (cũ). Quyết định của UBND tỉnh Lào Cai phê duyệt Đề án phát triển Bắc Hà trở thành điểm đến đặc sắc, tầm nhìn đến năm 2050 trở thành khu du lịch quốc gia, đã có một điểm tựa vững chắc từ những thành công ban đầu này.

Tả Van Chư mời gọi du khách bằng vẻ đẹp trắng muốt, tinh khôi của những vườn hoa mận, hoa lê nở bừng giữa núi rừng

Đến Tả Van Chư hôm nay du khách sẽ thấy những vườn mận được chăm sóc theo hướng hữu cơ, những homestay mộc mạc nép mình bên sườn núi và ánh mắt đầy tự hào của những người nông dân nơi đây. Họ đã học được cách đối thoại với đất, để đất không chỉ cho quả ngọt, mà còn kể những câu chuyện văn hóa, sinh thái hấp dẫn. Họ đã biến những khó khăn, thách thức thành cơ hội. Hành trình của 12 hộ dân Tả Van Chư chính là một chương đẹp trong cuốn sách xây dựng nông thôn mới, nơi người nông dân không còn là người làm nông đơn thuần, mà đã trở thành những nghệ nhân kiến tạo tương lai trên chính quê hương mình.

                                                                                                                                                                                     Nguyễn Tần - Minh Đức - Lê Hải