Nâng cao hiệu quả hợp tác

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ TN&MT Đỗ Đức Duy cho biết, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam là tổ chức phối hợp liên ngành, giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo và quản lý các hoạt động liên ngành, liên tỉnh, liên quốc gia nhằm quản lý và sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan trên lưu vực sông Mê Công. Điều này bao gồm cả lưu vực sông Cửu Long và sông Sê San - Srêpốk của Việt Nam, tuân thủ theo quy định của Hiệp định Hợp tác Phát triển Bền vững Lưu vực sông Mê Công năm 1995, Luật Tài nguyên nước, Luật Bảo vệ môi trường, và các văn bản pháp luật liên quan.

Ngày 08/5/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 619/QĐ-TTg, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam. Theo đó, Ủy ban không chỉ là đầu mối hợp tác Mê Công và tham mưu các vấn đề phát triển thượng lưu như trước đây, mà còn đảm nhiệm thêm chức năng của tổ chức lưu vực sông Cửu Long và Sê San - Srêpốk theo Luật Tài nguyên nước. Ủy ban sông Mê Công Việt Nam chịu trách nhiệm đầu mối về các hoạt động hợp tác trong khuôn khổ Ủy hội sông Mê Công quốc tế, là một cơ chế hợp tác đa phương có ý nghĩa chiến lược đối với Việt Nam.

Trên lưu vực sông Mê Công, Việt Nam có sông Sê San, Srêpốk là thượng nguồn đổ xuống Campuchia và vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng là hạ nguồn sông Mê Công trước khi đổ ra biển. Đồng bằng sông Cửu Long có vai trò vô cùng quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực và phát triển kinh tế quốc gia, đồng thời cũng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức do chịu tác động của các diễn biến bất thường của biến đổi khí hậu, các hiện tượng thời tiết cực đoan, tác động của hoạt động khai thác, sử dụng nước gia tăng từ các quốc gia thượng nguồn sông Mê Công,…

Tác động của biến đổi khí hậu cũng gây ra những hệ lụy cho vùng đồng bằng những năm gần đây. Đó là diễn biến lũ bất thường chủ yếu là những năm lũ nhỏ không bảo đảm vệ sinh đồng ruộng, bồi đắp phù sa. Hạn hán gia tăng, mặn xâm nhập sâu vào cả nguồn nước mặt và nước ngầm. Sụt lún đất diễn ra trên diện rộng. Sạt lở bờ sông, bờ biển xảy ra trên hầu hết các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đe dọa đến sự ổn định của đồng bằng, tác động ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống KT-XH của người dân trong vùng.

Ngoài ra, lưu vực sông Sê San, Srêpốk của Tây Nguyên cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong khai thác sử dụng nguồn nước, gia tăng phát triển thủy điện, công nghiệp, nước tưới thủy lợi; khai thác quá mức nước ngầm,… trong bối cảnh biến đổi khí hậu dẫn đến một số khu vực thường xuyên phải đối mặt với các vấn đề như: Lũ lụt, hạn hán, sạt lở, suy thoái nguồn nước mặt, nước ngầm,… Bên cạnh chức năng hợp tác quốc tế trong khuôn khổ Ủy hội sông Mê Công quốc tế, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam đã được giao thêm chức năng, nhiệm vụ của tổ chức lưu vực sông đối với lưu vực sông Cửu Long và lưu vực sông Sê San - Srêpốk. Đây là một bước tiến quan trọng, giúp quản lý toàn diện và thống nhất phần lưu vực sông Mê Công trên lãnh thổ Việt Nam, đồng thời, nâng cao hiệu quả phối hợp trong quản lý, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước trên toàn lưu vực, góp phần vào sự phát triển bền vững của khu vực. 

Xây dựng cơ chế quản lý hợp tác các lưu vực sông liên biên giới của Việt Nam

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, hoạt động của Ủy hội sông Mê Công quốc tế, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam có vai trò ngày càng quan trọng đối với sự phát triển trên lưu vực sông Mê Công, có sự quan tâm, tham gia, đóng góp của các nước lớn, phát triển trên thế giới. Đó là sự xuất hiện của nhiều cơ chế hợp tác mới ở lưu vực sông Mê Công (Mê Công - Lan Thương, Mê Công - Hoa Kỳ, Mê Công - Hàn Quốc, Mê Công - Nhật Bản, cơ chế hợp tác kinh tế Ayeyawady - Chao Phraya - Mê Công (ACMECS); bảo đảm an ninh nguồn nước trên các con sông xuyên biên giới đi vào Việt Nam.

Nêu rõ tác động cực đoan của biến đổi khí hậu ở lưu vực sông Mê Công, cũng như các sông xuyên biên giới, đều liên quan đến tài nguyên nước. Những cơ chế hợp tác, chia sẻ dữ liệu, thiết lập hệ thống quan trắc chung, tham vấn khi triển khai các dự án trên dòng chính, điều tra đánh giá tác động của các công trình thượng nguồn đối với hạ nguồn,… có ý nghĩa rất lớn đối với Việt Nam. Bên cạnh đó, bối cảnh tình hình có sự đan xen về bảo đảm an ninh nguồn nước, bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học,… với lợi ích, ảnh hưởng địa chính trị, kinh tế, ngoại giao. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để đổi mới tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam để kịp thời nắm bắt, nghiên cứu sâu sắc, toàn diện những vấn đề đặt ra, kiến nghị giải pháp,… và báo cáo cấp thẩm quyền đối với cơ chế hợp tác đa phương, song phương về các lưu vực sông xuyên biên giới.

Trong thời gian tới, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cần tiếp tục duy trì, mở rộng, làm sâu sắc thêm các cơ chế hợp tác song phương, đa phương hiện nay về chia sẻ dữ liệu, quan trắc, môi trường, KT-XH,… Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cần chủ động tham gia nghiên cứu, xây dựng các đề án, chiến lược bảo đảm an ninh nguồn nước gắn với các vùng sinh thái nước ngọt, nước lợ, nước mặn, phát triển KT-XH của địa phương, bảo đảm sinh kế bền vững cho người dân.

Đối với các bộ, ngành trung ương, cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ, trao đổi chia sẻ kịp thời với Ủy ban về các thông tin cập nhật về kế hoạch phát triển trong lưu vực trong phạm vi bộ, ngành mình, và đề xuất sáng kiến hợp tác, nhất là các sáng kiến hợp tác đa phương; chủ động phối hợp chặt chẽ với Ủy ban để triển khai các nhiệm vụ chuyên môn, ưu tiên tập trung vào giám sát, đánh giá diễn biến tài nguyên nước và quản lý khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên nước trên lưu vực sông Mê Công. Theo đó, Bộ Ngoại giao chủ trì các nội dung liên quan đến các cơ chế hợp tác ngoại giao song phương, đa phương; Bộ TN&MT chủ trì các nội dung về nghiên cứu kỹ thuật; Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính chủ trì các nội dung liên quan đến tài chính, và đầu tư cho các giải pháp và sáng kiến.

Đối với các địa phương Đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên, cần chủ động theo dõi, đánh giá tác động từ thượng nguồn, đồng thời phối hợp chặt chẽ với Ủy ban và các bộ, ngành để xây dựng và triển khai các chương trình ứng phó hiệu quả với hạn hán, xâm nhập mặn, suy giảm nguồn nước và các thách thức liên ngành. Các địa phương cũng cần chủ động chia sẻ, thông tin cho Ủy ban về các vấn đề của địa phương, để thảo luận và cùng tìm ra các giải pháp phù hợp và hiệu quả.

HÀ ANH
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2025