Từ thực tiễn này, nhiều câu hỏi đặt ra: Cơ chế nào để dữ liệu bản đồ được cập nhật, khai thác hiệu quả trong mô hình hai cấp? Làm sao để đo đạc, bản đồ thật sự trở thành nền tảng hạ tầng số của ngành nông nghiệp và môi trường? Những nội dung này sẽ được TS. Vũ Thị Hằng chia sẻ cụ thể trong cuộc trao đổi dưới đây.

TS. Vũ Thị Hằng

PV: Thưa bà, bà là người theo dõi lĩnh vực đo đạc và bản đồ trong nhiều năm. Sau khi các lĩnh vực tài nguyên - môi trường, nông nghiệp sáp nhập vào một Bộ, bà nhìn nhận thế nào về vai trò của đo đạc, bản đồ trong quản trị tổng hợp hiện nay?

TS. Vũ Thị Hằng:

Việc sáp nhập ba lĩnh vực lớn, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường về một Bộ là một bước ngoặt trong quản lý nhà nước. Nó tạo ra cơ hội để thiết kế lại cách thức quản trị tài nguyên quốc gia theo hướng tổng hợp, thống nhất và dựa trên dữ liệu. Trong bối cảnh đó, đo đạc và bản đồ giữ một vai trò không thể thay thế.

Thứ nhất, hệ thống bản đồ và dữ liệu địa không gian là nền tảng kết nối các lĩnh vực. Mọi hoạt động quản lý đất đai, nông nghiệp; lâm nghiệp; diêm nghiệp; thủy sản; thủy lợi, giám sát tài nguyên nước, khoáng sản, dự báo, cảnh báo thiên tai, biến đổi khí hậu, quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển và hải đảo đều cần một “lớp nền không gian” chính xác và đồng bộ. Thiếu dữ liệu bản đồ, việc xây dựng các kế hoạch, quy hoạch và điều hành quản lý các lĩnh vực trên sẽ không khả thi và khó kiểm chứng.

Thứ hai, trong mô hình Bộ hợp nhất, yêu cầu liên thông và tích hợp dữ liệu giữa các lĩnh vực càng trở nên cấp thiết. Dữ liệu đo đạc và bản đồ không chỉ phục vụ cho một ngành riêng biệt, mà đồng thời còn phải đáp ứng yêu cầu liên kết giữa rừng, biển, đất, nước, khí hậu, cây trồng, vật nuôi; gắn kết hữu cơ giữa phát triển bền vững với phòng chống thiên tai - nghĩa là phục vụ cho toàn ngành nông nghiệp và môi trường. Đây là một bước tiến lớn về tư duy liên ngành, đòi hỏi hệ thống đo đạc, bản đồ cũng phải “chuyển mình” tương ứng.

Thứ ba, dữ liệu bản đồ cần được xác định là một loại tài nguyên số đặc biệt, có giá trị sử dụng lâu dài, giá trị tích hợp cao và khả năng sinh lợi nếu biết khai thác đúng cách. Việc xây dựng, cập nhật và khai thác dữ liệu bản đồ không còn là việc riêng của các đơn vị chuyên môn, mà cần được đặt trong chiến lược dữ liệu chung của toàn ngành Nông nghiệp và Môi trường, với cơ chế vận hành thông suốt từ trung ương đến các địa phương.

Cuối cùng, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đô thị hóa, suy giảm tài nguyên và áp lực phát triển bền vững ngày càng gia tăng, công tác đo đạc, bản đồ không chỉ hỗ trợ kỹ thuật, mà còn là công cụ để giám sát, đánh giá và minh bạch hóa trách nhiệm quản lý nhà nước về nông nghiệp và môi trường. Có thể nói, bản đồ không chỉ phản ánh hiện trạng, mà còn là nền tảng để định hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn, quản lý hiệu quả sử dụng và bảo vệ tài nguyên quốc gia.

PV: Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn nhiều vướng mắc trong phân cấp, phân quyền quản lý dữ liệu đo đạc - bản đồ giữa Trung ương và địa phương, đặc biệt trong bối cảnh nước ta đã tinh gọn bộ máy, không còn cấp huyện mà chỉ còn cấp xã. Bà đánh giá thế nào về thực trạng này?

TS. Vũ Thị Hằng:

Việc tinh gọn bộ máy hành chính là một chủ trương lớn, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị nhà nước. Việc sát nhập các tỉnh, bỏ cấp huyện, sát nhập các xã tạo không gian phát triển thuận lợi cho từng địa phương, từng vùng và cả nước. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này cũng đặt ra những thách thức mới trong quản lý dữ liệu đo đạc, bản đồ.

Trước hết phải nói đến các quy định của pháp luật về đo đạc và bản đồ. Việc quy định về bản đồ hành chính các cấp cần phải được sửa đổi, điều chỉnh để phù hợp với chính quyền địa phương hai cấp (không còn bản đồ hành chính cấp huyện, điểm c, khoản 1 Điều 26 Luật Đo đạc và bản đồ). Tại Luật này không quy định việc thành lập bản đồ hành chính cấp xã; như vậy, với mô hình tổ chức, bỏ cấp huyện, sát nhập tỉnh, sát nhập xã, cần làm rõ về sự cần thiết thành lập bản đồ hành chính cấp xã. Theo đó, cần bổ sung, hoàn thiện toàn bộ quy định về bản đồ hành chính các cấp. Tại khoản 2 Điều 58 Luật Đo đạc và bản đồ có quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về đo đạc, bản đồ của ủy ban nhân dân cấp huyện, nội dung này cũng cần được sửa đổi, điều chỉnh.

Trên thực tế, hiện nay có một khoảng trống nhất định về năng lực và cơ chế phối hợp giữa Trung ương và cấp xã, đặc biệt trong các nhiệm vụ liên quan đến đo đạc địa chính, cập nhật bản đồ chuyên đề, khai thác dữ liệu nền không gian. Trước đây, cấp huyện đóng vai trò như “cầu nối” kỹ thuật - hành chính giữa xã và tỉnh; nay khi không còn cấp trung gian này, nhiệm vụ chuyển giao dữ liệu, hướng dẫn nghiệp vụ, giám sát cập nhật địa phương… đang gặp nhiều vướng mắc.

Một hạn chế quan trọng nữa là thiếu cơ chế pháp lý rõ ràng về chia sẻ, sử dụng và cập nhật dữ liệu bản đồ giữa các cấp chính quyền và các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ. Theo quy định của pháp luật trong những năm gần đây được ban hành, đặc biệt là tại Nghị định số 136/2025/NĐ-CP ngày 12 tháng 6 năm 2025 quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, rất nhiều nhiệm vụ đã được phân cấp, phân quyền cho địa phương. Do vậy, để kiến tạo, nâng cao hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường của các địa phương, rất cần thiết phải xây dựng được cơ chế, chính sách cụ thể về chia sẻ, sử dụng và cập nhật dữ liệu bản đồ giữa các cấp chính quyền và các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ.  

Ngoài ra, nguồn nhân lực làm công tác đo đạc và bản đồ tại cấp xã hiện nay chủ yếu được điều chuyển từ cấp huyện về, nên về cơ bản vẫn đáp ứng được nhu cầu quản lý. Tuy nhiên, để theo kịp yêu cầu cập nhật dữ liệu ngày càng cao và ứng dụng các công nghệ hiện đại của ngành, cần có cơ chế tăng cường tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, bảo đảm năng lực triển khai hiệu quả tại cơ sở.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thập kỷ vươn mình của đất nước, theo tôi cần thiết kế lại toàn bộ cơ chế vận hành dữ liệu bản đồ theo hướng “liên thông theo chiều ngang” giữa các đơn vị chuyên môn và “kết nối theo chiều dọc” giữa Trung ương và cấp xã. Muốn vậy, phải sớm hoàn thiện hệ thống pháp lý, chuẩn hóa dữ liệu, đồng thời có giải pháp tăng cường năng lực cho chính quyền cấp xã - nơi đang ngày càng trở thành “nơi phát sinh và thực thi” phần lớn dữ liệu nền không gian tại thực địa.

ảnh minh hoạ

PV: Vậy trong bối cảnh này, đo đạc bản đồ cần được "quy hoạch lại" như thế nào để phát huy hiệu quả sau sáp nhập Bộ?

TS. Vũ Thị Hằng:

Trước hết, Bộ cần xây dựng một Chiến lược dữ liệu không gian ngành, xác định rõ vai trò, trách nhiệm, quyền chia sẻ và cơ chế cập nhật giữa các cấp và các đơn vị.

Thứ hai, cần từng bước chuyển đổi từ cách tiếp cận ‘quản lý dữ liệu đo đạc’ sang ‘quản trị dữ liệu không gian ngành’, theo đó dữ liệu đo đạc và bản đồ là hạ tầng kỹ thuật số nền tảng, làm cơ sở liên thông cho mọi lĩnh vực quản lý và phát triển. Bản đồ chính là lớp nền để các hệ thống quản lý đất đai, lâm nghiệp, môi trường, biến đổi khí hậu, nông nghiệp và các ngành khác vận hành, phân tích, dự báo, cảnh báo và hỗ trợ ra quyết định.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh chuẩn hóa định dạng dữ liệu, bảo đảm liên thông phần mềm và kết nối dữ liệu dùng chung từ Trung ương đến địa phương cũng như giữa các lĩnh vực, tạo nền tảng cho quản lý thống nhất và hiệu quả.

PV: Với vai trò là đơn vị đầu mối về khoa học và công nghệ, Vụ Khoa học và Công nghệ có định hướng gì để thúc đẩy ứng dụng bản đồ số, trí tuệ nhân tạo vào lĩnh vực này?

TS. Vũ Thị Hằng:

Chúng tôi xác định, trong 5 năm tới, bản đồ không gian số, dữ liệu mở, phân tích địa không gian thông minh sẽ là một trong những trụ cột ưu tiên trong chiến lược chuyển đổi số ngành. Tại Kế hoạch của Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Vụ Khoa học và Công nghệ là một trong các đơn vị được Bộ trưởng giao là đầu mối tổng hợp, tham mưu, báo cáo về khoa học, công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo, với 33 nhiệm vụ cụ thể, Trong các nhiệm vụ chung của toàn ngành, có nội dung về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo lĩnh vực Đo đạc và bản đồ. Có thể kể đến một vài nhiệm vụ cụ thể như sau:

Sửa đổi, bổ sung và tổ chức thực hiện Chương trình khoa học, công nghệ cấp Bộ “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ trong xây dựng, phát triển Chính phủ số và Chuyển đổi số ngành nông nghiệp và môi trường”;

Tổ chức nghiên cứu, ứng dụng và phát triển các công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine learning), dữ liệu lớn (Big Data), internet vạn vật (IOT), chuỗi khối (Blockchain),… trong các lĩnh vực của ngành nông nghiệp và môi trường;

Sửa đổi, bổ sung và tổ chức triển khai hiệu quả các chiến lược về nghiên cứu, ứng dụng, khai thác không gian biển, không gian ngầm và không gian vũ trụ thuộc phạm vi quản lý của Bộ;

Công bố danh mục các bài toán lớn về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của ngành nông nghiệp và môi trường để các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam tham gia giải quyết;

Xây dựng, phát triển hạ tầng dữ liệu không gian địa lý quốc gia, nền tảng bản đồ số quốc gia, do Cục Đo đạc, Bản đồ và Thông tin địa lý Việt Nam chủ trì thực hiện, Vụ Khoa học và Công nghệ sẽ phối hợp chặt chẽ với Cục để tổ chức triển khai các nội dung về khoa học và phát triển công nghệ.

Những nhiệm vụ trên sẽ được bắt đầu xây dựng từ năm 2026, tổ chức triển khai trong giai đoạn đến năm 2030.

PV: Vậy theo bà, có cần điều chỉnh Luật Đo đạc và Bản đồ hay cơ chế pháp lý nào để phù hợp với tình hình mới?

TS. Vũ Thị Hằng:

Luật Đo đạc và Bản đồ năm 2018 được ban hành trong bối cảnh tổ chức bộ máy quản lý nhà nước còn phân tán. Nay, khi các lĩnh vực đã được sáp nhập vào một Bộ và tiến trình chuyển đổi số đang được đẩy mạnh, yêu cầu liên thông dữ liệu và tích hợp bản đồ chuyên đề đặt ra ngày càng cấp thiết.

Vì vậy, cần thiết phải rà soát, cập nhật Luật Đo đạc và Bản đồ theo các định hướng sau: (1) Sửa đổi các quy định có liên quan về đo đạc và bản đồ để phù hợp với thực tế tinh gọn bộ máy, chính quyền địa phương hai cấp (không còn cấp huyện); điều chỉnh các quy định về phân cấp, phân quyền để tuân thủ theo chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong tình hình mới hiện nay. (2) Xác định cơ sở dữ liệu bản đồ không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà là một loại tài nguyên số quốc gia có giá trị sử dụng đa ngành, lâu dài. (3) Quy định rõ vai trò, trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc cập nhật, chia sẻ và khai thác dữ liệu bản đồ, bảo đảm đồng bộ, minh bạch. (4) Đẩy mạnh xã hội hóa, mở rộng phạm vi dữ liệu bản đồ công khai để người dân, doanh nghiệp và các tổ chức có thể khai thác, sử dụng hiệu quả. (5) Khuyến khích nghiên cứu, phát triển và chuyển giao các công nghệ mới như bản đồ 3D, bản đồ thời gian thực, dữ liệu viễn thám, bản sao số và trí tuệ nhân tạo trong xây dựng, cập nhật và khai thác dữ liệu bản đồ.

PV: Xin cảm ơn bà về cuộc trao đổi sâu sắc và thực tiễn!

Hồng Minh (thực hiện)

Qua cuộc trò chuyện với TS. Vũ Thị Hằng, có thể thấy rõ rằng: Để đo đạc, bản đồ không chỉ dừng lại ở vai trò kỹ thuật, mà thực sự trở thành “hạ tầng số dùng chung” cho toàn ngành, chúng ta cần một tư duy tích hợp mới, một cơ chế vận hành linh hoạt và một tầm nhìn liên ngành rõ ràng. Khi chính quyền cấp xã trở thành đầu mối quản lý tại cơ sở, dữ liệu không gian càng cần được cập nhật, chia sẻ và khai thác theo cách thông minh, hiệu quả và đồng bộ hơn bao giờ hết. Đo đạc - bản đồ, nếu được đầu tư đúng và khai thác đủ, sẽ không chỉ phản ánh hiện trạng mà còn góp phần kiến tạo tương lai trong quản trị tài nguyên, môi trường và nông nghiệp bền vững.