Công tác quản lý cơ sở hạ tầng và công nghệ viễn thám

Năm 2024, Cục đã đề xuất mở mới được nhiều nhiệm vụ chuyên môn, cùng với các dự án đầu tư, nhiệm vụ hợp tác quốc tế góp phần nâng cấp hạ tầng cơ sở vật chất, trang thiết bị, tăng cường năng lực quản lý, chuyên môn và cung cấp thông tin, dữ liệu phục vụ công tác QLNN về TN&MT và phát triển KT-XH. Cục triển khai cung cấp dữ liệu viễn thám phục vụ công tác QLNN của Bộ TN&MT; cung cấp các dịch vụ công, giải quyết các vấn đề quản lý TN, MT của các địa phương.

Cơ sở dữ liệu ảnh viễn thám quốc gia về cơ bản đã xây dựng xong sẽ đi vào hoạt động trong năm 2025. Hàng năm, Cục Viễn thám quốc gia đều thực hiện việc tổng hợp và công bố siêu dữ liệu viễn thám thường xuyên và định kỳ hàng năm của cơ sở dữ liệu ảnh viễn thám quốc gia. Công tác quản lý chất lượng sản phẩm viễn thám được thực hiện thông qua việc kiểm tra chất lượng của đơn vị có chuyên môn của Cục. Các thông tin về vị trí, phạm vi phủ trùm dữ liệu, loại ảnh, ngày tháng chụp ảnh và các thông tin kỹ thuật của ảnh đã được tổ chức thành cơ sở dữ liệu thống nhất. Hiện nay, Cục đang xây dựng hệ thống dữ liệu viễn thám phủ trùm cả nước với tần suất 6 tháng một lần giúp cho công tác quản lý được cập nhật nhanh chóng, kịp thời. Cùng với việc xây dựng các phần mềm tìm kiếm thông tin và cổng thông tin điện tử, hiện nay tất cả các thông tin về dữ liệu ảnh viễn thám trong cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia đã có thể tra cứu trực tuyến trên cổng thông tin điện tử của Cục.

Việc vận hành thu nhận tín hiệu từ vệ tinh SPOT6 ước tính tỷ lệ phủ trùm của ảnh có thể sử dụng trên lãnh thổ Việt Nam đến nay chiếm khoảng 39% lãnh thổ, Cục đã công bố được sơ đồ thu nhận dữ liệu ảnh viễn thám SPOT 6 từ tháng 01/2024 đến tháng 10/2024 trên trang thông tin điện tử của Cục; đã nhận chuyển giao và vận hành trạm thu nhận được ảnh viễn thám Kompsat-3A độ phân giải 0,5 m khu vực Hà Nội (thuộc dự án đầu tư công);

Triển khai ứng dụng CNVT trong công tác điều tra cơ bản về tài nguyên, phát triển nông nghiệp, quản lý, giám sát nguồn nước xuyên biên giới, giám sát về môi trường biến động diện tích đất rừng, biển, hải đảo, các khu vực có nguy cơ sạt lở, giám sát khai thác mỏ trái phép. Tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ: Giám sát biển, đảo, diễn biến vùng ô nhiễm, vùng nước thải từ các khu công nghiệp, đô thị nhằm đưa ra cảnh báo các vùng có nguy cơ ô nhiễm vùng kinh tế trọng điểm ven biển. Cung cấp dữ liệu viễn thám quang học độ phân giải cao (VNREDSat-1, SPOT 6/7) phủ trù lãnh thổ Việt Nam đáp ứng nhu cầu ứng dụng CNVT phục vụ phát triển KT-XH, bảo đảm QP-AN cho các bộ, ngành và địa phương. Tổ chức sơ kết 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040. Thực hiện theo dõi và cập nhật định kỳ việc thu nhận ảnh VNREDSat-1 tại Đài Viễn thám trung ương. Tổng hợp dữ liệu, lập sơ đồ, bảng biểu xây dựng Báo cáo công bố siêu dữ liệu viễn thám quốc gia, Báo cáo tổng hợp về giám sát TN&MT bằng CNVT năm 2023. Triển khai Ứng phó với nguy cơ nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn năm 2023 - 2024. 

Xây dựng báo cáo giám sát thường xuyên và giám sát nhanh

Cục đã chủ động xây dựng các nhiệm vụ đáp ứng công tác QLNN của Bộ, sử dụng CNVT để phục vụ giám sát tài nguyên thiên nhiên, BVMT, phòng chống thiên tai giám sát bằng CNVT. Thực hiện nhiệm vụ được giao tại Đề án “Ứng dụng viễn thám giám sát thường xuyên phục vụ các lĩnh vực thuộc Bộ TN&MT”, Kế hoạch giao thực hiện “Vận hành hệ thống Sentinel Asia giám sát thiên tai trên lãnh thổ Việt Nam, đơn vị đã chủ động thực hiện các công đoạn chuẩn bị dữ liệu nền (bản đồ nền, ảnh trước thiên tai, lập sơ đồ quản lý, lưu trữ,...) nhằm sẵn sàng dữ liệu phục vụ sản xuất bản đồ giám sát hiện trạng và diễn biến ngập lụt và lập báo cáo giám sát trong trường hợp có thiên tai xảy ra. Việc giám sát thiên tai nhất là ảnh hưởng của thiên tai do cơn bão số 3 được thực hiện kịp thời cung cấp dữ liệu cho Tổng cục KTTV, Viện KTTV và môi trường phục vụ cảnh báo dự báo thiên tai. Cục đã bàn giao dữ liệu giám sát ô nhiễm môi trường lưu vực hệ thống sông Bắc Hưng Hải; Cục đang phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai nhiệm vụ “Ứng dụng CNVT thực hiện giám sát và đánh giá mức hấp thụ các-bon rừng, tiềm năng tạo tín chỉ các-bon từ rừng của Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, có xét đến năm 2050”.

Đang xây dựng mô hình báo cáo giám sát thường xuyên theo tháng, quý, năm và giám sát nhanh, đột xuất bằng CNVT với các yếu tố TNMT như quy hoạch sử dụng đất, lớp phủ bề mặt phục vụ kiểm kê khí nhà kính; giám sát các yếu tố nguồn nước ngoài biên giới; giám sát khai thác khoáng sản, quy hoạch khai thác khoáng sản; giám sát các yếu tố môi trường biển; giám sát các đảo xa bờ.

Đối với công tác giám sát nhanh, thực hiện kế hoạch giao thực hiện “Vận hành hệ thống Sentinel Asia giám sát thiên tai trên lãnh thổ Việt Nam, Cục đã chủ động thực hiện các công đoạn chuẩn bị dữ liệu nền (bản đồ nền, ảnh trước thiên tai, lập sơ đồ quản lý, lưu trữ,...) nhằm sẵn sàng dữ liệu phục vụ sản xuất bản đồ giám sát hiện trạng và diễn biến ngập lụt và lập báo cáo giám sát trong trường hợp có thiên tai xảy ra. Năm 2024, Cục được giao vận hành hệ thống này đã tiến hành kích hoạt hệ thống với 7 yêu cầu cung cấp dữ liệu chụp ảnh từ vệ tinh quan trắc khẩn cấp từ tổ chức hỗ trợ giám sát thiên tai châu Á - Thái Bình Dương phục vụ công tác giám sát nhanh tình hình mưa lớn gây ngập lụt tại: TP. Hải Phòng; TP. Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh; đảo Phú Quốc; TP. Hà Giang; TP. Hà Nội; khu vực các tỉnh Đông Bắc bị ảnh hưởng do bão và mưa lớn; khu vực các tỉnh miền Trung bị ảnh hưởng do bão và mưa lớn.

Trong năm 2024, đã triển khai khảo sát thực tế và thực hiện các nội dung, nhiệm vụ phục vụ giám sát ô nhiễm môi trường nước khu vực Bắc Hưng Hải trên cơ sở sử dụng dữ liệu viễn thám kết hợp khảo sát thực địa và bay chụp ảnh từ máy bay không người lái (UAV). Kết quả đã xây dựng được Cơ sở dữ liệu phục vụ giám sát ô nhiễm môi trường nước hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Nhiệm vụ đã hoàn thành và báo cáo kết quả gửi Bộ vào tháng 8/2024. Ngoài ra, Cục cũng triển khai nhiệm vụ đánh giá diện tích rừng khu vực 5 tỉnh Tây Nguyên theo yêu cầu của Bộ.

Công tác quản lý nhà nước về viễn thám tại địa phương

Thực hiện chức năng QLNN theo Nghị định số 03/2019/NĐ-CP, Cục là đầu mối tiếp nhận, cập nhật, xử lý số liệu báo cáo của các Bộ, ngành, địa phương trong cả nước gửi báo cáo về tình hình QLNN về viễn thám trên địa bàn, tổng hợp phục vụ Báo cáo sơ kết 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040 và rà soát hoàn thiện cơ chế chính sách trong QLNN về viễn thám và thúc đẩy phát triển ứng dụng viễn thám. Tiếp nhận và trả lời ý kiến của một số cơ quan chức năng của các địa phương về cung cấp và giải đoán ảnh viễn thám phục vụ cho công tác giám định tư pháp, giúp địa phương xử lý các vướng mắc trong công tác quản lý TN&MT. Thực hiện kế hoạch thanh tra, kiểm tra của Bộ năm 2024, Cục có đoàn kiểm tra công tác QLNN về viễn thám tại 3 tỉnh, thành phố, thông qua công tác kiểm tra để có các giải pháp hỗ trợ địa phương trong thúc đẩy phát triển ứng dụng viễn thám. 

Công tác QLNN và đẩy mạnh ứng dụng viễn thám ở các địa phương đã có nhiều tín hiệu khởi sắc, nhiều địa phương đang sử dụng CNVT phục vụ QLNN về TN, MT cũng như các ngành, lĩnh vực khác (TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Sơn La, Vũng Tàu, Hà Nội, Bắc Ninh,...). Mặc dù vậy, một số rào cản như thiếu cán bộ kỹ thuật, thiết bị, tài chính đã làm giảm nỗ lực ứng dụng viễn thám tại các địa phương.

Cục Viễn thám quốc gia đã xây dựng kế hoạch thu nhận dữ liệu ảnh viễn thám năm 2024 phục vụ công tác ứng dụng CNVT, công tác quản lý và triển khai nhiệm vụ chuyên môn theo nhu cầu đăng ký của các đơn vị trực thuộc Bộ TN&MT; các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các địa phương. Hiện tại, Cục đang tổng hợp nhu cầu dữ liệu ảnh viễn thám cho năm 2025 và giai đoạn năm 2026 - 2030.

 Lĩnh vực viễn thám có 1 dịch vụ công: “Cung cấp thông tin, dữ liệu ảnh viễn thám” đã được Bộ TN&MT công bố, quy trình này đã thực hiện thông qua dịch vụ công trực tuyến toàn trình; số lượng dịch vụ công đã được thực hiện trong năm 31 dịch vụ. Cục đã tham mưu trình Bộ ban hành các quy định sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ các TTHC để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ viễn thám.

Các kết quả nghiên cứu KH&CN đã được ứng dụng có hiệu quả trong thực tế, từng bước hoàn thiện công tác QLNN về viễn thám và cải tiến công nghệ hỗ trợ tích cực và nâng cao hiệu quả đối với công tác quản lý của nhà nước của ngành TN&MT cũng như của lĩnh vực viễn thám.

Chủ động xây dựng kế hoạch giám sát nhanh các hiện tượng, sự cố bất thường 

Tập trung xây dựng văn bản QPPL năm 2025, gồm: Rà soát, sửa đổi, bổ sung Nghị định số 03/2019/NĐ-CP về hoạt động viễn thám; xây dựng các thông tư: Thông tư ban hành Định mức kinh tế - kỹ thuật giám sát ngập lụt bằng CNVT; Thông tư ban hành Định mức kinh tế - kỹ thuật giám sát mực nước lưu vực sông bằng CNVT; Thông tư ban hành Định mức kinh tế - kỹ thuật giám sát bằng CNVT đối với một số nội dung, hạng mục trong khai thác mỏ lộ thiên; Thông tư ban hành Định mức kinh tế - kỹ thuật vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia; Thông tư ban hành Định mức kinh tế - kỹ thuật thành lập bản đồ chuyên đề bằng CNVT.

Triển khai các hạng mục nhiệm vụ của dự án hợp tác với ITALIA trong kế hoạch năm 2025, trong đó có các gói thầu về thiết bị công nghệ và dự án thử nghiệm; Tiếp tục làm việc với ISRO để đẩy nhanh tiến độ dự án ASEAN - Ấn Độ tại Bình Dương, hoàn thiện thiết kế cơ sở và chuẩn bị hồ sơ mời thầu phần đầu tư xây dựng.

Rà soát đánh giá, xây dựng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Viễn thám quốc gia và các đơn vị trực thuộc Cục Viễn thám quốc gia trên tinh thần chỉ đạo của Trung ương và của Bộ TN&MT về sắp xếp tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết 18-NQ/TW. Tiếp tục kiện toàn đội ngũ lãnh đạo, quản lý của các đơn vị trực thuộc Cục bảo đảm điều kiện tiêu chuẩn và phù hợp với điều kiện thực tế.

Theo dõi quá trình thực hiện các nhiệm vụ thuộc Quyết định 149/QĐ-TTg, thúc đẩy việc ứng dụng viễn thám phục vụ mục đích QLNN và phát triển KT-XH tại địa phương.

Phối hợp chặt chẽ với các đối tác nước ngoài nhằm thúc đẩy triển khai các chương trình, dự án hợp tác như dự án ASEAN - Ấn Độ, Italia, Nhật Bản, Pháp… Đặc biệt, với vai trò là Chủ tịch luân phiên của Tiểu ban Công nghệ vũ trụ và Ứng dụng ASEAN giai đoạn 2024 - 2026, Cục sẽ chủ trì tổ chức Hội nghị SCOSA vào quý 2 hoặc quý 4 hàng năm tại Việt Nam.

Chủ động xây dựng kế hoạch giám sát nhanh các hiện tượng, sự cố bất thường do thiên tai, thảm họa, ô nhiễm môi trường phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo Bộ.

Triển khai thực hiện các nhiệm vụ đã phân cấp, phân quyền giữa các cơ quan, đơn vị trung ương và các cấp địa phương; tăng cường công tác phối hợp với các bộ, ngành, địa phương trong hoạt động quản lý, điều hành; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền; tăng cường khả năng kết nối, liên thông, chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành, địa phương; triển khai hiệu quả hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế.

Hiện nay, việc ứng dụng viễn thám trong các lĩnh vực QLNN ở các đơn vị trực thuộc Bộ và các Sở TN&MT còn hạn chế, Cục rất cần được sự quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo Bộ đối với các đơn vị trong việc gắn kết, lồng ghép nhiệm vụ ứng dụng viễn thám trong các đề án, dự án chuyên môn. Tăng cường thúc đẩy việc khai thác và sử dụng dữ liệu ảnh viễn thám trong triển khai các nhiệm vụ được giao. 

Đẩy mạnh thực hiện công tác cải cách hành chính, đổi mới phương thức làm việc, tăng cường kỷ luật, kỷ cương từng bước nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính Nhà nước.

TS. TRẦN TUẤN NGỌC
Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2025