Bà Nguyễn Thị Thiên Phương - Phó Cục trưởng Cục Môi trường phát biểu khai mạc tại cuộc họp

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương - Phó Cục trưởng Cục Môi trường; bà Nguyễn Hoàng Ánh - Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường) chủ trì và điều hành cuộc họp. Cùng tham dự cuộc họp có đại diện một số đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Bộ Y tế; các Sở Nông nghiệp và Môi trường; Nhóm công tác kỹ thuật về phòng, chống kháng thuốc; đại diện Tổ chức FHI 360 và Quỹ Fleming; đại diện một số tổ chức quốc tế; các đơn vị thực hiện quan trắc môi trường; đại diện cơ quan, tổ chức thuộc mạng lưới One Health Partnership (OHP) và một số chuyên gia tư vấn, hỗ trợ xây dựng đề án.

Theo Quyết định số 1121/QĐ-TTg ngày 25/9/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về phòng, chống kháng thuốc tại Việt Nam giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn 2045, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) được giao là đầu mối xây dựng Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường giai đoạn từ nay đến 2030. Thực hiện nhiệm vụ được giao, dựa theo tình hình thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế của các nước đã triển khai, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng dự thảo Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường giai đoạn 2025- 2030 với mục tiêu “Nâng cao năng lực và hiệu quả triển khai các hoạt động, chương trình thí điểm giám sát kháng thuốc trong môi trường, góp phần giảm thiểu tác động, ảnh hưởng của vi khuẩn kháng thuốc và dư lượng kháng sinh tồn dư tới môi trường và sức khỏe cộng đồng”.

Đây là cuộc họp lần 2, mục đích của cuộc họp lần này nhằm lấy ý kiến mở rộng, tham vấn các chuyên gia và các bên liên quan đối với nội dung dự thảo Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường giai đoạn 2025-2030.

Hợp lực chuyên môn – làm rõ bức tranh giám sát kháng thuốc

Phát biểu khai mạc cuộc họp, Bà Nguyễn Thị Thiên Phương - Phó Cục trưởng Cục Môi trường cho biết: Nội dung chủ yếu từ nay đến 2030, lĩnh vực môi trường trong phòng chống kháng thuốc sẽ tập trung vào mấy nhiệm vụ chính như sau: (1) tăng cường công tác chia sẻ thông tin, phối hợp liên ngành trong quản lý, giám sát phòng, chống kháng thuốc; (2) trang bị kiến thức, năng lực thực hành, kỹ năng thực hiện giám sát về kháng thuốc trong môi trường cho đội ngũ cán bộ chuyên môn và mạng lưới quan trắc môi trường các cấp (bao gồm cả trong và ngoài nhà nước); (3) thực hành thử nghiệm lựa chọn đối tượng phù hợp để bước đầu giám sát kháng thuốc trong môi trường, gắn với một số loại hình nguồn thải đặc thù như chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, sản xuất thuốc,…nhằm tìm ra cách thức quản lý phù hợp; (4) truyền thông, nâng cao nhận thức cho cơ quan môi trường các cấp về mục đích, ý nghĩa, vai trò và sứ mệnh của nhiệm vụ này, để tăng cường năng lực thực thi, chuẩn bị cho giai đoạn sau, giai đoạn thực hiện giám sát tuân thủ.

“Trong bối cảnh hợp nhất Bộ Tài nguyên và Môi trường và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, việc nâng cao năng lực giám sát dư lượng kháng sinh và vi khuẩn kháng thuốc lại càng trở nên cần thiết, giúp cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường củng cố nền tảng pháp lý, kỹ thuật cho một nền nông nghiệp hiện đại, tiên tiến, xanh và bền vững”- Bà Nguyễn Thị Thiên Phương chia sẻ!.

Chia sẻ thông tin, ý kiến của mình về quản lý giám sát kháng thuốc trong môi trường, bà Đào Thu Trang - Giám đốc Dự án Quỹ Pleming/FHI 360 cho biết: Nước ta đã trải qua đại dịch covid -19, đại dịch này đã tác động tiêu cực đến tất cả đời sống xã hôi, thiệt hại rất nhiều về người và của. Hậu quả hiện hữu đã rõ, nhưng nguy cơ tiềm ẩn thì thật là khủng khiếp, một trong số đó là việc kháng kháng sinh. Thế giới gọi kháng kháng sinh là “đại dịch thầm lặng” và cũng là đại dịch không biên giới. Vì vậy, kháng sinh không còn là trách nhiệm riêng của riêng ngành y tế hay ngành môi trường mà tất cả các bộ, ban, ngành và toàn bộ người dân Việt Nam chúng ta cần phải chung tay.

“Việt Nam là nước đầu tiên trong Châu Á - Thái Bình Dương đã ban hành kế hoạch chống kháng thuốc. Trên cơ sở đó Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường giai đoạn 2025-2030 và tầm nhìn đến năm 2045 là rất chiến lược, cần thiết. Quỹ Pleming/FHI 360 cam kết sẽ tiếp tục đồng hành với Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) trong xây dựng đề án này.

Bà Đào Thu Trang phát biểu tại cuộc họp

Quỹ Fleming, một sáng kiến ​​của Chính phủ Anh nhằm giải quyết vấn đề kháng thuốc (AMR), cùng với Ban chỉ đạo Quốc gia (NSC) về phòng chống kháng thuốc. Từ tháng 5/2019 đến tháng 4/2024, FHI 360 đã phối hợp với các cơ quan chính phủ và các đối tác triển khai tại Việt Nam để tiến hành thành công giai đoạn I của chương trình với nguồn tài trợ trị giá 8,8 triệu bảng Anh. Mạng lưới giám sát kháng thuốc quốc gia đã được thành lập tại 17 phòng xét nghiệm, 3 phòng xét nghiệm tham chiếu quốc gia ngành y tế và 3 phòng xét nghiệm ngành thú y. Trong đó, thành tựu chính là việc tăng cường năng lực kỹ thuật, quản lý và báo cáo dữ liệu, thực hành an toàn và an ninh sinh học, cải thiện hệ thống quản lý thông tin, cải tạo cơ sở hạ tầng và cung ứng trang thiết bị cho các phòng xét nghiệm” - Bà Đào Thu Trang thông tin!.

Cũng theo Bà Đào Thu Trang, Giai đoạn II của Chương trình cam kết triển khai tại Việt Nam. Mục tiêu nhằm nâng cao năng lực, khả năng chẩn đoán và báo cáo về sự kháng thuốc của vi khuẩn và củng cố Hệ thống quốc gia về giám sát vi khuẩn kháng thuốc, quản lý sử dụng và tiêu thụ kháng sinh trong ngành y tế, thú y và môi trường thông qua các tiếp cận Một sức khỏe. Các kết quả dữ liệu của chương trình cũng sẽ được chia sẻ rộng rãi.

Thay mặt Cục Môi trường, Bà Nguyễn Hoàng Ánh - Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường đã cảm ơn Quỹ Fleming/FHI 360 đã đồng hành, hỗ trợ kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế quý báu trong quá trình xây dựng Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường. Sự phối hợp hiệu quả giữa các bên không chỉ góp phần hoàn thiện khung kỹ thuật phù hợp với điều kiện Việt Nam, mà còn là tiền đề quan trọng để Đề án sớm được triển khai vào thực tiễn, hướng tới kiểm soát nguy cơ kháng thuốc từ môi trường một cách bền vững và khoa học. Cục Môi trường mong tiếp tục nhận được sự đồng hành, hỗ trợ và kết nối của Quỹ Fleming/FHI 360 trong các bước tiếp theo của quá trình thực hiện đề án.

Ông Nguyễn Quốc Cường chia sẻ thông tin tại cuộc họp

Cũng tại cuộc họp, ông Nguyễn Quốc Cường, đại diện FHI 360 đã chia sẻ về hiện trạng sử dụng, quản lý và ảnh hưởng của kháng thuốc đối với sức khoẻ và môi trường tại Việt Nam. Ông Nguyễn Quốc Cường đã thông tin về một số kết quả giám sát nổi bật (2017-2019). Hầu như tất cả các chủng E. coli (99%; 1029/1042) và Salmonella NTS (96%; 208/216) đều kháng với ít nhất một loại kháng sinh; 94% (981/1042) E. coli và 89% NTS (193/216) là đa kháng thuốc (MDR); Tỷ lệ E. coli và NTS phân lập từ gà kháng với tất cả các nhóm kháng sinh cao hơn so với các chủng phân lập từ lợn. Vì vậy, cần duy trì chương trình giám sát AMR hàng năm cho vật nuôi ở Việt Nam để đánh giá tác động của các biện pháp can thiệp, quan sát xu hướng và thúc đẩy xây dựng chính sách, can thiệp.

Theo đó, ông Nguyễn Quốc Cường đưa ra khuyến nghị: Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống giám sát kháng kháng sinh/sử dụng kháng sinh từng ngành và đa ngành và sử dụng dữ liệu kháng sinh trong xây dựng, điều chỉnh chính sách và phân bổ nguồn lực phù hợp, kịp thời. Sự phối hợp y tế - thú y, môi trường là hết sức cần thiết trong kiềm chế hiệu quả xu hướng gia tăng kháng kháng sinh, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách liên quan đến giám sát kháng thuốc đóng vai trò quan trọng trong duy trì bền vững hoạt động giám sát và phòng, chống kháng kháng sinh.

Đại biểu tham dự cuộc họp

Kinh nghiệm quốc tế - bài học cho hành động trong nước

Đại diện Cục Môi trường, ông Phạm Hồng Quân đã giới thiệu kinh nghiệm quốc tế và dự thảo đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường tại Việt Nam. Ông Phạm Hồng Quân đã thông tin và giới thiệu cụ thể về một số quốc gia tiên phong trong giám sát kháng kháng sinh (AMR) môi trường. Cụ thể như tại Vương Quốc Anh, Chương trình Pathogen Surveillance in Agriculture, Food and Environment (PATH-SAFE) là sáng kiến quốc gia quy mô lớn, sử dụng công nghệ giải trình tự thế hệ mới để giám sát mầm bệnh, bao gồm vi khuẩn kháng kháng sinh trong môi trường. Vương Quốc Anh đã tích hợp phối hợp liên ngành giữa Defra (Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn), Environment Agency (Cơ quan Môi trường) và UKHSA (Cơ quan An ninh Y tế Anh), tận dụng hạ tầng y tế và môi trường sẵn có. Thực hiện lấy mẫu tại nhiều lưu vực sông, kết hợp nuôi cấy vi sinh vật chỉ thị với giải trình tự toàn bộ bộ gen (WGS) để phát hiện vi khuẩn kháng thuốc và gene kháng sinh. Tạo bản đồ phân bố và cơ sở dữ liệu quốc gia về AMR môi trường. Kết quả đạt được là xác định được các "điểm nóng" AMR trong môi trường, thiết lập mạng lưới cảnh báo sớm, cung cấp bằng chứng khoa học cho việc hoạch định chính sách kiểm soát kháng sinh và kháng thuốc tại Anh.

Ông Phạm Hồng Quân chia sẻ thông tin tại cuộc họp

Ngoài ra, ông Phạm Hồng Quân đã chia sẻ và giới thiệu kinh nghiệm ở một số nước khác như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan. Riêng với Thái Lan, ông Quân cho rằng, đây là hình mẫu tại Đông Nam Á với mạng lưới giám sát tích hợp, đặt mục tiêu lượng hóa rõ ràng và tận dụng các chỉ thị đơn giản nhưng hiệu quả cao. Thái Lan đã áp dụng mô hình ESBL-E. coli theo khuyến nghị của WHO (mô hình Tricycle); Phối hợp chặt chẽ giữa bệnh viện, trường đại học và cơ quan môi trường; Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm tích hợp giữa dữ liệu y tế và môi trường.

Cũng theo ông Phạm Hồng Quân, kinh nghiệm quốc tế được rút ra, đó là: Sự phối hợp đa ngành quyết định thành công của hệ thống giám sát; Cần lộ trình từng bước: thí điểm - mở rộng - hoàn thiện; Tiêu chuẩn hóa phương pháp, quy trình và chia sẻ dữ liệu đồng bộ; Phương pháp giám sát phải phù hợp với nguồn lực và bối cảnh từng quốc gia.

Riêng với đề án này, ông Phạm Hồng Quân thông tin về mục tiêu cụ thể từng giai đoạn. Giai đoạn I (từ năm 2025-2027): Tăng cường năng lực, xây dựng nền tảng. Trong đó có, thúc đẩy cơ chế phối hợp liên ngành; nâng cao năng lực thực hiện; truyền thông nâng cao nhận thức; chuẩn bị giám sát thí điểm. Giai đoạn II (2028-2030): Triển khai thí điểm và phân tích dữ liệu. Trong đó, triển khai thí điểm giám sát định kỳ; xây dựng cơ sở dữ liệu AMR môi trường; tiếp tục nâng cao năng lực, truyền thông; đề xuất giải pháp, tăng cường hợp tác.

Khảo sát ban đầu: Kháng thuốc đã hiện diện trong môi trường sống

Báo cáo về kết quả ban đầu triển khai thí điểm giám sát vi khuẩn kháng thuốc trong môi trường năm 2025, ThS. Kiều Minh Đức - Dự án Fleming Fund, Tổ chức FHI 360 đại diện nhóm kỹ thuật hỗ trợ Cục Môi  trường triển khai chương trình thí điểm đã thông tin: Sông Nhuệ Đáy đang bị ô nhiễm với nhiều loại kháng sinh được sử dung trong điều trị bệnh ở người và động vật. Kết quả ban đầu cho thấy, có 20 chủng E. coli được phân lập và định danh E. coli sau đó được thử tính nhạy cảm với 12 loại KS thuộc 10 nhóm KS. Các chủng E. coli có tỉ lệ kháng cao với các nhóm kháng sinh phổ biến và lâu đời: Tetracyclin (65%), β-lactam dạng phối hợp (60%), Penicillins (60%), Sulfonamides (45%), Amphenicol (40%), và Quinolones (20%), Các chủng E. coli còn nhạy cảm với các nhóm kháng sinh quan trọng: Carbapenem (0%), Cephalosporin thế hệ 3, 4 (0-5%) và Amikacin. Các chủng đa kháng thuốc (MDR): 60% số chủng E. coli phân lập được (n = 20) là E. coli đa kháng thuốc (MDR), trong đó 5 chủng kháng từ 6 nhóm kháng sinh thử nghiệm trở lên. Các chủng đa kháng thuốc (MDR): thường liên quan tới các mẫu có mức độ ô nhiễm E. coli cao và có lượng oxy hòa tan thấp (DO < 4 mg/L). MDR có thể do mức ô nhiễm E. coli cao liên quan tới nguồn thải từ khu vực dân cư (Tstatistic = 2,41) cao hơn so với khu vực ngoài dân cư (p<0,05).

Ông Kiều Minh Đức phát biểu tại cuộc họp

Ông Kiều Minh Đức cũng đưa ra đề xuất: Tiếp tục triển khai thí điểm để đánh giá kết quả tổng thể trong 4 tháng tiếp theo (tháng 6 - tháng 9) năm 2025. Đánh giá theo từng quý và có thể mở rộng thêm lấy mẫu tại một số điểm có nguy cơ ô nhiễm cao như khu vực nội thành Hà Nội, các nguồn nước thải sinh hoạt, khu công nghiệp. Đánh giá thêm các yếu tố ảnh hưởng liên quan tới pH, nhiệt độ, DO và yếu tố khí hậu (mùa mưa…)

Cuộc họp kỹ thuật không chỉ là dịp để lắng nghe và tiếp thu những ý kiến chuyên môn quý báu, mà còn cho thấy quyết tâm của Cục Môi trường trong việc xây dựng một hệ thống giám sát kháng thuốc bài bản, khoa học và thực tiễn. Với sự đồng hành của các chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế, Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường hứa hẹn sẽ là bước đi quan trọng nhằm giảm thiểu nguy cơ lây lan kháng thuốc từ môi trường, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái bền vững.

Kết thúc cuộc họp, đại diện Cục Môi trường - Bà Nguyễn Hoàng Ánh đánh giá cao những chia sẻ chuyên môn, góp ý thực chất và tinh thần đồng hành của các chuyên gia, tổ chức trong và ngoài nước. Cục Môi trường mong muốn tiếp tục nhận được sự phối hợp chặt chẽ từ các bên liên quan để hoàn thiện Đề án giám sát kháng thuốc trong môi trường một cách khoa học, khả thi và sát với thực tiễn. Đồng thời, kỳ vọng đề án khi được triển khai sẽ góp phần xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả, hỗ trợ kịp thời cho công tác quản lý, giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc lan rộng từ môi trường - vì sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.

Minh Hồng