Trong khuôn khổ dự án “Trao quyền cho nông dân sản xuất nhỏ thông qua chứng nhận và khả năng truy xuất nguồn gốc bằng AI cho nền nông nghiệp bền vững tại Việt Nam” do Đại học Griffith (Úc) chủ trì, Trung tâm Chứng nhận Phù hợp (QUACERT) phối hợp thực hiện.

Toàn cảnh Hội thảo

Hội thảo nhằm chia sẻ thông tin về yêu cầu của tiêu chuẩn nông nghiệp hữu cơ và hệ thống truy xuất nguồn gốc áp dụng trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời giới thiệu nền tảng số (Platform) phát triển bởi dự án. Platform được xây dựng nhằm mục đích nâng cao hiệu quả áp dụng tiêu chuẩn trong lĩnh vực nông nghiệp và khả năng truy xuất nguồn gốc thông qua phân tích dữ liệu thời gian thực, đảm bảo năng suất cao, kết hợp các công cụ xanh.

Ông Hà Minh Hiệp – Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu tại hội thảo, ông Hà Minh Hiệp - Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia cho biết, trước đây chúng ta đề xuất làm sao truy xuất được nguồn gốc, giúp hợp tác xã có nền tảng thay đổi cách làm để truy xuất. Thời điểm đó đây là câu chuyện mới nhưng giờ nó đã trở thành nhu cầu tất yếu, truy xuất để mang lại niềm tin cho người tiêu dùng.
“Chúng tôi rất kỳ vọng vào dự án này, nó sẽ thay đổi cách nhìn, cách tiếp cận của bà con, các Hợp tác xã và người lao động. Chúng ta phải thực sự đi vào giá trị của sản phẩm. Có thể một sản phẩm có chất lượng chưa được cao so với nhiều tiêu chuẩn nhưng ít nhất là có sự minh bạch, trung thực. Đây chính là giá trị tôi nghĩ khách hàng không chỉ trong nước mà quốc tế yêu cầu”, ông Hiệp khẳng định.
Giới thiệu về Dự án, ông Nguyễn Thành Tâm – Trường Đại học Griffith, Chủ nhiệm Dự án cho hay, hiện nay đăng ký chứng nhận mất rất nhiều thời gian, giấy tờ phức tạp; nhiều nông dân không biết mình cần chuẩn gì, chuẩn nào phù hợp, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội. Bên cạnh đó, không có bằng chứng số về quy trình sản xuất, thương lái, đối tác quốc tế khó tin tưởng ngay cả khi sản phẩm đạt chất lượng. Câu hỏi đặt ra làm sao để bà con canh tác như thường nhưng vẫn biết rõ mình đang làm đúng chuẩn và chứng minh được điều đó với cả thế giới?

Ông Nguyễn Thành Tâm – Trường Đại học Griffith, Chủ nhiệm Dự án phát biểu tại Hội thảo

Cùng với đó là khó khăn trong việc làm thế nào để hỗ trợ xác minh tiêu chuẩn, phần lớn hồ sơ chứng nhận vẫn xử lý trên giấy; việc đánh giá tiêu chuẩn phụ thuộc vào thanh tra thực địa và chờ đợi, dẫn đến chậm trễ, quá tải; giấy chứng nhận thường được cấp sau mùa vụ khiến nông dân không kịp bán sản phẩm theo giá xuất khẩu.
Để giải quyết vấn đề trên, theo ông Tâm, giải pháp đưa ra là nền tảng chứng nhận và truy xuất nguồn gốc hỗ trợ bởi AI cho Việt Nam (V-STANDARD).
Nền tảng này cập nhật tiêu chuẩn động: Liên tục cập nhật và so sánh tiêu chuẩn quốc tế, giúp doanh nghiệp dễ dàng tra cứu và xác minh tuân thủ; Phân tích, ra quyết định dựa trên AI: Ứng dụng AI để đề xuất tiêu chuẩn phù hợp và xác định khoảng cách giữa các tiêu chí, giúp nông dân canh tác đạt chuẩn quốc tế; Giám sát và báo cáo tương tác: Giám sát tuân thủ theo thời gian thực, hiển thị qua bảng điều khiển trực quan, truy cập dễ dàng mọi lúc trên web và di động.
Mục tiêu của nền tảng giúp nông dân Việt đạt chuẩn quốc tế dễ dàng hơn, nâng giá trị nông sản nhờ số hóa và truy xuất minh bạch. Bên cạnh đó, giúp cơ quan quản lý số hóa toàn diện quy trình chứng nhận, minh bạch hóa truy xuất, từng bước đưa tiêu chuẩn Việt Nam tiệm cận quốc tế.
Thông qua nền tảng, người dùng có thể nhận được khuyến nghị về tiêu chuẩn, xác định các bước cần tuân thủ dựa trên cây trồng và đất đai, cập nhật tiêu chuẩn mới và số hóa tài liệu để dễ dàng xác minh; tin tưởng sử dụng sản phẩm thông qua công khai minh bạch thông tin; truy cập thông tin tuân thủ theo thời gian thực, giúp đẩy nhanh quá trình chứng nhận và giám sát. Xác định khoảng cách giữa tiêu chuẩn địa phương và quốc tế để điều chỉnh phù hợp; Hưởng lợi từ việc cập nhật tự động, theo dõi, xác minh tuân thủ, giúp mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Có thể thấy, nền tảng này mang lại lợi ích thiết thực như tăng giá trị nông sản, truy xuất minh bạch, dễ tin cậy; rút ngắn thời gian chứng nhận; hỗ trợ hoạch định chính sách tiêu chuẩn.
Chia sẻ về tình hình áp dụng nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam, thuận lợi và khó khăn, bà Đặng Thị Bích Hường - Phó Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam cho biết, hiện nay, Việt Nam đã ban hành bộ tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11041 làm cơ sở pháp lý cho sản xuất hữu cơ. Bên cạnh đó, một số mô hình sản xuất hữu cơ đã vận hành hiệu quả và có thể nhân rộng. Cùng với đó, đất đai, khí hậu ở nhiều vùng phù hợp canh tác hữu cơ (ít ô nhiễm, đa dạng sinh học) và có sự quan tâm, hỗ trợ ban đầu từ Nhà nước, các tổ chức quốc tế.

Bà Đặng Thị Bích Hường – Phó Chủ tịch Hiệp hội nông nghiệp hữu cơ Việt Nam phát biểu tại Hôi thảo

Tuy nhiên, nhận thức và kỹ thuật sản xuất hữu cơ của nông dân còn hạn chế. Năng suất thấp, chi phí sản xuất và chứng nhận cao. Thiếu cán bộ kỹ thuật, đơn vị tư vấn, tổ chức chứng nhận nội địa đủ năng lực; thiếu hệ thống giám sát và quản lý minh bạch, nhất quán từ cấp cơ sở đến trung ương.
Cũng theo bà Hường, cơ hội mở ra cho Việt Nam hiện nay với nhu cầu thị trường nội địa và quốc tế đối với sản phẩm hữu cơ ngày càng tăng, cơ hội tiếp cận các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, tài chính từ tổ chức quốc tế (FAO, GIZ, IFOAM…). Việt Nam có thể phát triển liên kết chuỗi giữa nông dân – doanh nghiệp – nhà phân phối để ổn định đầu ra và xu hướng tiêu dùng bền vững, thân thiện với môi trường đang lan rộng.
Hiện nay, Việt Nam cũng gặp không ít thách thức trong cạnh tranh với sản phẩm "gắn mác hữu cơ" nhưng không đạt chuẩn gây mất lòng tin thị trường; sự thiếu ổn định về đầu ra, giá cả không chênh lệch đủ để khuyến khích nông dân duy trì sản xuất hữu cơ; áp lực đô thị hóa và thay đổi mục đích sử dụng đất tại nhiều vùng nông nghiệp; thiếu chính sách dài hạn, nhất quán về phát triển nông nghiệp hữu cơ ở cấp quốc gia và địa phương.
Cũng trong khuôn khổ hội thảo đã diễn ra phần trao đổi, thảo luận, cùng tháo gỡ những khó khăn vướng mắc đặt ra trong thực tế triển khai.

Đỗ Hùng