Bà Nguyễn Thị Luyến, Giám đốc Hợp tác xã rau an toàn Tự Nhiên trao đổi với Phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường

PV: Thưa bà, Hợp tác xã đã áp dụng quy trình VietGAP trong sản xuất rau như thế nào, và quy trình này khác biệt ra sao so với cách làm truyền thống trước đây?

Bà Nguyễn Thị Luyến: Khi áp dụng quy trình VietGAP, mỗi thành viên trong Hợp tác xã đều phải thực hiện ghi chép đầy đủ toàn bộ quá trình sản xuất, từ khâu làm đất, gieo trồng, bón phân cho đến sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Ví dụ: Hôm nay trồng loại rau gì, bón phân gì, phân lót hay phân thúc (phân thúc còn gọi là bón thúc) là kỹ thuật bón phân bổ sung dinh dưỡng cho cây trồng trong quá trình cây sinh trưởng và phát triển để cây khỏe mạnh, đạt năng suất và chất lượng cao. Loại phân này cần dễ tiêu, cung cấp kịp thời dưỡng chất cho các giai đoạn quan trọng như phát triển thân lá, ra hoa, đậu quả, nuôi củ, đều phải ghi rõ. Nếu sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, cũng phải ghi cụ thể tên thuốc, hoạt chất, thời gian cách ly…

So với trước đây, khi nông dân làm theo kinh nghiệm, thích gì làm nấy, bón phân hay phun thuốc theo cảm tính, thì giờ đây, quy trình VietGAP buộc chúng tôi phải tuân thủ nghiêm ngặt. Tất cả các loại phân bón đều là hữu cơ, thuốc bảo vệ thực vật chỉ được phép sử dụng trong danh mục cho phép và phải đảm bảo thời gian cách ly tuyệt đối. Đặc biệt, trong giai đoạn gần thu hoạch, tuyệt đối không được bón phân đạm vì phân đạm nếu tồn dư sẽ nguy hiểm hơn cả thuốc sâu, là tác nhân tiềm ẩn gây ung thư.

Bà Luyến chăm sóc vườn su hào trong nhà lưới

PV: Việc tuân thủ quy trình VietGAP ban đầu có khó khăn gì, đặc biệt là trong vấn đề kiểm soát thuốc, phân và ghi chép nhật ký sản xuất?

Bà Nguyễn Thị Luyến: Phải nói rằng việc thực hiện quy trình VietGAP ban đầu gặp rất nhiều khó khăn. Bà con nông dân vốn quen làm theo kinh nghiệm, thói quen truyền thống, thấy sâu thì phun thuốc, thấy cây vàng lá thì bón phân, mà không mấy ai để ý đến liều lượng, hoạt chất hay thời gian cách ly. Phần lớn các loại thuốc bảo vệ thực vật đều ghi bằng tiếng Anh, bà con không hiểu rõ, dẫn đến việc sử dụng sai cách, thậm chí là lạm dụng.

Ghi chép nhật ký sản xuất cũng là một trở ngại lớn. Trước đây, việc ghi chép gần như không tồn tại, bà con chỉ làm bằng trí nhớ. Khi bắt đầu triển khai VietGAP, yêu cầu phải ghi chép đầy đủ: Ngày gieo trồng, lượng phân bón, loại thuốc, thời gian phun, thời gian cách ly... thì nhiều người cảm thấy lúng túng, thậm chí từ chối thực hiện vì cho rằng mất thời gian và phiền phức.

Tôi phải kiên trì đi từng nhà, hướng dẫn từng người một. Có khi phải đứng ngay tại ruộng, cầm tay chỉ việc: Cách dán nhãn hoạt chất, giữ lại bao bì, đối chiếu thông tin và cách ghi sổ nhật ký. Thời gian đầu, tôi còn phải tổ chức những buổi sinh hoạt tổ sản xuất để cùng nhau thực hành ghi chép, cùng đối chiếu thông tin với cán bộ kỹ thuật.

Một khu ruộng trồng bắp cải rộng lớn với những luống rau xanh tốt, nằm cạnh các nhà màng nông nghiệp hiện đại

Sau khoảng một năm kiên trì vận động và hướng dẫn, bà con dần hiểu được tầm quan trọng của việc kiểm soát đầu vào và ghi chép minh bạch. Đặc biệt, khi thấy rõ lợi ích, sản phẩm dễ tiêu thụ hơn, giá bán cao hơn, được doanh nghiệp thu mua ổn định, thì bà con tích cực thực hiện hơn hẳn.

Giờ đây, việc quản lý đã dễ dàng hơn rất nhiều nhờ áp dụng công nghệ cao và chuyển đổi số trong nông nghiệp. Mỗi tổ viên đều có điện thoại thông minh, được cài đặt ứng dụng để cập nhật nhật ký sản xuất ngay tại ruộng. Thay vì ghi tay, giờ chỉ cần chụp ảnh mã vạch bao bì thuốc, nhập thời gian phun và hệ thống sẽ lưu trữ tự động. Ban quản lý hợp tác xã cũng có thể theo dõi, kiểm tra tình hình sản xuất của từng hộ từ xa qua hệ thống máy chủ.

Chúng tôi chia 44 thành viên thành 4 tổ sản xuất, mỗi tổ có tổ trưởng chịu trách nhiệm kiểm tra chéo giữa các hộ. Nếu phát hiện trường hợp chưa đủ thời gian cách ly mà đã thu hoạch, hoặc sử dụng thuốc nằm ngoài danh mục cho phép, thì tổ trưởng có quyền đình chỉ sản phẩm đó, không cho xuất bán. Việc kiểm tra chéo này giúp tạo sự minh bạch và nâng cao ý thức tuân thủ trong toàn hợp tác xã.

Tất nhiên, thói quen cũ không thể thay đổi trong ngày một ngày hai. Nhưng khi bà con thấy rõ hiệu quả, thấy được sự tin tưởng từ doanh nghiệp và người tiêu dùng, thì họ sẽ tự giác làm theo. Và điều quan trọng nhất, là cả hệ thống cùng đồng lòng, từ ban quản lý, tổ trưởng đến từng thành viên, mới tạo nên thành công trong việc áp dụng VietGAP như ngày hôm nay.

 Mô hình nông nghiệp sạch với hệ thống giàn và lưới che nắng. Phía sau là bảng hiệu "Rau an toàn Mộc Châu", thể hiện cam kết sản xuất rau theo tiêu chuẩn an toàn, không hóa chất độc hại

PV: Theo bà, việc sản xuất rau theo VietGAP đã mang lại những lợi ích gì cho Hợp tác xã và người tiêu dùng?

Bà Nguyễn Thị Luyến: Lợi ích thì rất rõ ràng, đầu tiên là đầu ra ổn định, khi sản xuất đúng quy trình, sản phẩm có thể dán tem truy xuất nguồn gốc, được các hệ thống siêu thị lớn ở Hà Nội và các trường học tin tưởng thu mua đều đặn. Suốt 15 năm nay, rau của Hợp tác xã chưa từng bị phản hồi về chất lượng. Đó là minh chứng lớn nhất cho niềm tin thị trường.

Về kinh tế, rõ ràng là bán rau theo chuẩn VietGAP cho giá cao hơn. Trong khi rau ngoài chợ có thể chỉ 180.000 đồng/túi rau là 20kg, thì rau của chúng tôi được thu mua với giá từ 20.000 đồng trở lên, tùy loại và thị trường. Quan trọng hơn là người tiêu dùng hoàn toàn yên tâm vì sản phẩm đã được kiểm tra, dán tem truy xuất nguồn gốc đầy đủ.

Rau cải mèo, dưa leo, đậu cô ve và súp lơ baby được trồng tại khu sản xuất đạt tiêu chuẩn VietGAP của Hợp tác xã rau an toàn Tự Nhiên (Mộc Châu)

Với mô hình canh tác rau an toàn theo quy trình VietGAP, các loại rau đặc sản vùng cao như cải mèo, dưa leo, đậu cô ve và súp lơ baby. Mô hình áp dụng kỹ thuật trồng trọt hiện đại, thân thiện với môi trường, đảm bảo chất lượng nông sản sạch, an toàn cho người tiêu dùng và góp phần phát triển nông nghiệp bền vững tại địa phương.

Chúng tôi cũng thường xuyên chia sẻ quá trình sản xuất lên mạng xã hội để người dân có thể theo dõi và nhận diện sản phẩm. Có khi khách hàng chỉ cần thấy vườn rau của Hợp tác xã trên Facebook là đã tin tưởng tuyệt đối.

PV: Xin trân trọng cảm ơn bà vì những chia sẻ rất tâm huyết và thực tiễn!

Sỹ Tùng