Thủ tướng chính phủ Phạm Minh Chính dự và phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị Tổng kết năm 2023 và triển khai nhiệm vụ năm 2024 của ngành Tài nguyên và Môi trường

3.424 dự án chưa đưa đất vào sử dụng

Theo Vụ Đất đai (Bộ Tài nguyên và Môi trường), qua công tác thống kê, kiểm kê đất đai và Tổng kết thi hành Luật Đất đai năm 2013 cho thấy, vẫn còn tình trạng nhiều dự án đầu tư được Nhà nước giao đất, cho thuê đất nhưng không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, đôn đốc, giám sát, xử lý đối với các dự án chậm triển khai, không đưa đất vào sử dụng tại địa phương còn chưa được chú trọng; chế tài xử lý vi phạm còn yếu, chưa đủ sức răn đe,... gây lãng phí nguồn lực đất đai. Để đôn đốc, chỉ đạo xử lý đối với các dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng, gây lãng phí đất đai, năm 2018 Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 01/CT-TTg ngày 3/1/2018; trên cơ sở báo cáo của 60/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương: Kết quả đã rà soát, thống kê được 3.424 dự án, công trình với tổng diện tích là 151.321,72 ha đất đã giao, cho thuê, chấp thuận chủ trương đầu tư dự án nhưng không được sử dụng hoặc chậm đưa đất vào sử dụng. Trong đó đã phân loại: Dự án, công trình đã có quyết định giao, cho thuê đất là 2.333 dự án, với tổng diện tích là 105.046,70 ha; Dự án, công trình đã có thông báo thu hồi đất nhưng chưa thực hiện là 381 dự án, với tổng diện tích 38.501,52 ha; Dự án, công trình đã chấm dứt dự án đầu tư hoặc chủ trương đầu tư là 710 dự án, với tổng diện tích là 7.773,50 ha.

Tiếp đó, năm 2021, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Công văn số 7352/BTNMT-TCĐĐ ngày 03/12/2021 yêu cầu các địa phương rà soát, báo cáo số liệu các dự án chậm còn vướng mắc chưa xử lý. Kết quả tổng hợp trên địa bàn cả nước còn hơn 1.250 dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng (còn vướng mắc chưa xử lý).

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường kiểm tra thực tế tại địa phương

Hiện cả nước có 908 dự án, công trình không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng (còn vướng mắc chưa xử lý), với diện tích là 28,155 ha, trong đó: Đã xong (đã thu hồi đất và đã chấm dứt hoạt động dự án) là 172/908 dự án, với diện tích là 6.922 ha; đã xử lý gia hạn sử dụng đất 226/908 dự án, với diện tích là 1.719 ha; đang xử lý 106/908 dự án, với diện tích là 1.206 ha; chưa xử lý 404/908 dự án, với diện tích là 18.308 ha.

Nhận diện nguyên nhân 

Rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc các dự án đã được giao đất, cho thuê, chấp thuận chủ trương đầu tư dự án nhưng không được sử dụng hoặc chậm đưa đất vào sử dụng. Đại điện Công ty Cổ phần đầu tư xây dựng Thiên Lộc cho rằng, vấn đề mẫu chốt vẫn nằm ở pháp lý và tài chính. Đơn cử, việc định giá đất, hiện nay chưa thống nhất, mỗi địa phương khác nhau, doanh nghiệp có thể triển khai dự án, nhưng sợ khi bị thanh tra lại bị sai phạm về định giá đất. Hơn nữa, khi được giao đất, cho thuê đất nhưng không đủ dòng tiền, doanh nghiệp không tiếp cận được nguồn vốn cũng là nguyên nhân khiến dự án bị chậm tiến độ, bỏ hoang hoặc sử dụng cầm chừng.

Ở góc độ khác, theo Vụ Đất đai, năng lực của nhà đầu tư còn yếu kém (không đủ năng lực tài chính và nguồn lực khác để thực hiện dự án); mục đích của các chủ đầu tư là xin dự án để chiếm giữ đất nhằm đầu cơ chờ tăng giá, chuyển nhượng dự án (lấy lý do xin điều chỉnh quy hoạch, điều chính dự án nhiều lần dẫn đến kéo dài tiến độ thực hiện dự án). Việc chấp hành pháp luật đất đai, pháp luật đầu tư, pháp luật xây dựng và các pháp luật khác có liên quan chưa được đầy đủ, kịp thời, còn có vi phạm; chưa tích cực phối hợp để tháo gỡ vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng. Nhiều dự án còn vướng tranh chấp, khiếu kiện chưa được giải quyết dứt điểm (tranh chấp về chủ đầu tư, tranh chấp khiếu nại về quyền sử dụng đất,..). Các chủ đầu tư luôn coi quyền sử dụng đất, vốn và tài sản đã đầu tư trên đất là quyền tài sản được Hiến pháp bảo hộ nên việc xử lý thu hồi đất, thu hồi dự án thường gặp rất nhiều khó khăn do phản ứng của nhà đầu tư.

Về phía các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương, việc thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh dự án đầu tư chưa chặt chẽ dẫn đến việc giao đất, cho thuê đất cho chủ đầu tư không đủ năng lực thực hiện dự án hoặc với mục đích xin dự án chiếm giữ đất để đầu cơ, chờ tăng giá, chuyển nhượng dự án. Trong quá trình xử lý thì cho phép điều chỉnh quy hoạch, điều chỉnh tiến độ dự án đầu tư nhiều lần (thực hiện theo Luật Đầu tư, Luật Xây dựng...) để chủ đầu tư né tránh, kéo dài việc vi phạm chậm tiến độ sử dụng đất. Chưa kịp thời, kiên quyết trong việc rà soát, kiểm tra, xử lý đối với các dự án có vi phạm về chậm tiến độ sử dụng đất (nhiều dự án đã thanh tra và ban hành kết luận từ những năm 2018, 2019 nhưng đến nay vẫn chưa có quyết định xử lý dứt điểm.

Năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ tập trung chỉ đạo, thanh tra tháo gỡ khó khăn cho dự án chậm tiến độ...

Mặt khác, công tác kiểm tra, xử lý sau khi gia hạn sử dụng đất chưa kịp thời, dứt điểm); Chưa thực hiện nghiêm quy định của pháp luật đất đai trong việc kiểm tra, rà soát các dự án sau khi được giao đất, cho thuê đất để phát hiện, xử lý kịp thời các dự án chậm. Sở Tài nguyên và Môi trường tại một số địa phương chưa thật sự chủ động trong việc tham mưu cho UBND tỉnh và tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ này. Chưa quan tâm hướng dẫn, hỗ trợ các chủ đầu tư thực hiện các thủ tục về đầu tư, đất đai, xây dựng,... để triển khai thực hiện dự án, sớm đưa đất vào sử dụng theo đúng tiến độ như: Giải quyết thủ tục hành chính còn chậm, yêu cầu thủ tục phức tạp...

Trong khi đó, quy định của pháp luật về đầu tư, đất đai, xây dựng,... còn chồng chéo, bất cập gây khó khăn cho việc thực hiện dự án đầu tư. Quy định về điều chỉnh, gia hạn dự án đầu tư, chấm dứt dự án đầu tư theo Luật Đầu tư và quy định về xử lý dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng theo Luật Đất đai còn có điểm chưa cụ thể, rõ ràng, mâu thuẫn dẫn đến khó khăn trong việc xử lý. Việc tổ chức thực hiện các quy định về điều chỉnh quy hoạch, thẩm định dự án đầu tư xây dựng, cấp phép xây dựng,... (theo Luật Xây dựng) tại nhiều địa phương còn chưa tuân thủ đúng các quy định, phát sinh nhiều thủ tục phức tạp, dẫn tới kéo dài thời gian đầu tư xây dựng.

Theo thông tin từ UBND tỉnh Thanh Hoá, về nguyên nhân khách quan, do là quy định của các pháp luật chuyên ngành (Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Lâm nghiệp ...) chưa đồng bộ, xung đột, một số quy định chưa thống nhất, còn có sự chồng chéo,... dẫn đến khó khăn, bất cập trong việc xem xét, thẩm định hồ sơ chấp thuận chủ trương đầu tư, giải phóng mặt bằng, giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất. Quy định pháp luật về việc các tổ chức kinh tế tự thỏa thuận nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất, để thực hiện dự án đầu tư đã gây rất nhiều khó khăn, bất cập trong công tác giải phóng mặt bằng, là nguyên nhân chính dẫn đến chậm trễ trong việc triển khai đầu tư dự án. Quy định của pháp luật về điều kiện thu hồi đất của nhà đầu tư do chậm tiến độ đầu tư, đưa đất vào sử dụng bất cập, dẫn đến chậm trễ kéo dài nhưng không thể thu hồi đất.

Cùng với đó, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất toàn quốc và việc phân bổ chỉ tiêu sử dụng đất cho các tỉnh chậm và chưa phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của các tỉnh, dẫn đến khó khăn, bất cập trong việc lập, điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện, cấp tỉnh; ảnh hưởng đến việc xem xét chấp thuận chủ trương đầu tư, giao đất, cho thuê đất.

Đề xuất một số giải pháp thực hiện

Để giải quyết tình trạng trên, theo Vụ Đất đai, trước hết cần hoàn thiện chính sách pháp luật, sửa đổi bổ sung các quy định của Luật Đất đai về xử lý các dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng để đảm bảo tính đồng bộ giữa các Luật Xây dựng, Đầu Tư, Đất đai. Xây dựng Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết việc xử lý các dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng, dự án bị chấm dứt đầu tư để đảm bảo xử lý được cơ bản các vướng mắc.

Theo các chuyên gia, để giải quyết những tồn tại trên, UBND cấp tỉnh tỉnh cần tiếp tục chỉ đạo và tổ chức thực hiện việc rà soát, tổng hợp và đề nghị các cơ quan Trung ương có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật để tháo gỡ các bất cập, vướng mắc của các quy định pháp luật về đầu tư, xây dựng, đất đai, quy hoạch, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, tổ chức sử dụng đất thực hiện dự án đầu tư. Đồng thời, chủ động thành lập Tổ công tác rà soát tiến độ thực hiện các dự án đầu tư trực tiếp trên địa bàn tỉnh để rà soát, tham mưu cho UBND tỉnh chỉ đạo giải quyết các vấn đề cụ thể của từng dự án, nhất là chấm dứt hoạt động, thu hồi đất các dự án vi phạm quy định pháp luật về đầu tư, đất đai, xây dựng... nếu đủ điều kiện.

Tăng cường giám sát, theo dõi, thanh tra, kiểm tra việc quản lý, sử dụng đất thực hiện đầu tư dự án; kịp thời phát hiện, tham mưu cho UBND cấp tỉnh xử lý đối với các trường hợp chậm tiến độ sử dụng đất; không để tái diễn tình trạng dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm tiến độ kéo dài mà không được phát hiện, xử lý kịp thời theo quy định.

Dự kiến, trong năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ tăng cường công tác chỉ đạo, thành lập các đoàn kiểm tra, rà soát, giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc liên quan đến các dự án chậm đưa đất vào sử dụng, không đưa đất vào sử dụng trên phạm vi toàn quốc nhằm giải phóng nguồn lực đất đai cho phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội. Chỉ đạo, đôn đốc các địa phương tăng cường kiểm tra, rà soát, giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc liên quan đến các dự án chậm đưa đất vào sử dụng, không đưa đất vào sử dụng trên phạm vi địa phương đặc biệt là các dự án đã được giao đất, cho thuê đất theo Luật Đất đai năm 2003 nhưng đến nay vẫn chậm tiến độ sử dụng đất hoặc không đưa đất vào sử dụng.

Về vấn đề này, tại Hội nghị tổng kết năm 2023 và triển khai nhiệm vụ năm 2024 của ngành Tài nguyên và Môi trường, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chỉ đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường tiến hành thanh tra các dự án chậm đưa đất vào sử dụng.

“Sai phạm liên quan đến đất đai vẫn còn phức tạp, đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường tiến hành thanh tra, kiểm tra ngay trong Quý 1/2024 này. Để làm cơ sở trình Quốc hội về quy hoạch sử dụng đất. Tình trạng lãng phí trong khai thác sử dụng đất, nhiều dự án chậm đưa vào sử dụng đất, để đất hoang hoá”, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh!.

Nhất Nam