Thực tiễn tố cáo về đất đai và việc giải quyết tố cáo về đất đai 

Theo Thanh tra Thành phố Hồ Chí Minh, số lượng đơn tố cáo về đất đai từ năm 2019 đến năm 2023 luôn ở tỷ lệ cao, trong đó Thanh tra Thành phố là cơ quan tiếp nhận nhiều đơn thư tố cáo về đất đai (chiếm từ 33% - 37%), tiếp đến là các sở, ngành; quận, huyện; phường xã. Tổng số các loại đơn tố cáo tăng nhẹ qua các năm, chỉ trừ năm 2021, sau khi đại dịch vừa qua, cuộc sống còn nhiều khó khăn và mất mát lớn, nên số đơn giảm nhẹ, nhưng vẫn chiếm 33,15% (Thanh tra Thành phố tiếp nhận); 46,5% (quận, huyện, phường, xã tiếp nhận); 26,4% (sở, ngành tiếp nhận) trong tổng số các loại đơn tố cáo.

Kết quả giải quyết tố cáo trong thời gian tại TP. Hồ Chí Minh cho thấy, trong số những đơn tố cáo nhận được, có nội dung tố cáo đúng, có nội dung tố cáo sai và có cả nội dung tố cáo có đúng, có sai. Đối với những đơn tố cáo mà nội dung tố cáo đúng, có cơ sở, xác định rõ hành vi vi phạm thì các cơ quan nhà nước của Thành phố luôn kiên quyết chỉ đạo xử lý, giải quyết dứt điểm, triệt để, có biện pháp khắc phục, kiểm điểm, xử lý trách nhiệm của người vi phạm, thông báo cho người tố cáo biết kết quả giải quyết, tạo sự an tâm và hài lòng của người tố cáo.

Đối với những đơn tố cáo mà nội dung tố cáo sai, không có cơ sở, các cơ quan nhà nước của Thành phố có văn bản trả lời rõ ràng cho người tố cáo biết lý do nội dung tố cáo là sai và yêu cầu người tố cáo phải chấp hành nghiêm các quy định pháp luật liên quan đến việc sử dụng đất. Trường hợp phát hiện người tố cáo cố tình bôi nhọ, hạ thấp uy tín, vu khống cán bộ thì các cơ quan nhà nước luôn có biện pháp xử lý đúng quy định pháp luật. Hoặc có những trường hợp đơn tố cáo vừa có nội dung tố cáo đúng, vừa có nội dung tố cáo sai thì tùy từng trường hợp cụ thể mà các cơ quan nhà nước của Thành phố sẽ áp dụng các biện pháp để giải quyết nội dung tố cáo đúng và có cách xử lý cụ thể đối với các nội dung tố cáo sai. 

Việc giải quyết tố cáo về đất đai có những kết quả tích cực là do toàn hệ thống chính trị của Thành phố đã quán triệt và thực hiện tốt chính sách, đường lối của Đảng, chủ trương của Nhà nước về quản lý trên mọi lĩnh vực, nhất là lĩnh vực đất đai là lĩnh vực nhạy cảm. Bên cạnh đó, các cấp chính quyền của Thành phố luôn có nhiều cố gắng, nỗ lực trong giải quyết khiếu nại, kiến nghị, phản ánh và nhất là giải quyết tố cáo về đất đai của người dân. Đây cũng là nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu và là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, góp phần thúc đẩy sự phát triển KT-XH, giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn Thành phố.

Ngoài ra, các cấp chính quyền của Thành phố luôn tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, công chức, nhất là đội ngũ trực tiếp tham gia vào công tác giải quyết tố cáo về đất đai được thường xuyên học tập, nghiên cứu để có cơ sở nắm vững kiến thức pháp luật về đất đai và các quy định pháp luật có liên quan về tố cáo và giải quyết tố cáo, từ đó giúp đội ngũ công chức nắm vững vụ việc, tham mưu cho lãnh đạo hướng giải quyết tố cáo của người dân bảo đảm chính xác, hiệu quả, kịp thời, có tình có lý và đúng quy định pháp luật. Ngoài ra, Thành phố còn ưu tiên và quan tâm đến vai trò của công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhất là pháp luật về đất đai và các quy định về tố cáo trong từng cộng đồng khu dân cư. Những buổi nói chuyện, sinh hoạt chuyên đề, các cuộc thi tìm hiểu pháp luật luôn được tổ chức thường xuyên để giúp người dân hiểu và nắm vững quy định pháp luật trong giai đoạn hiện nay nhằm thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ công dân của mình.

Một số đề xuất, kiến nghị

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý đất đai, tiếp nhận đơn thư tố cáo về đất đai cần được xem là nhiệm vụ chính trị quan trọng, hàng đầu trong phát triển KT-XH, ổn định trật tự an ninh, chính trị tại địa phương.

Tạo sự chuyển biến tích cực hơn nữa về nhận thức và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong việc giải quyết tố cáo nói chung, giải quyết tố cáo về đất đai nói riêng.

Thứ hai, nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức nhất là người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong giải quyết tố cáo về đất đai.

Nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức nhất là người đứng đầu cơ quan, đơn vị nhằm khắc phục triệt để tình trạng chây ì, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm trong việc giải quyết về hồ sơ nhà, đất của người dân, làm cho người dân bức xúc, mất lòng tin vào các cấp chính quyền, dễ phát sinh tố cáo và tố cáo vượt cấp. Tăng cường sự phối hợp giữa các sở ngành có liên quan để tìm ra biện pháp, cách thức hiệu quả nhất, nhằm giải quyết nhanh chóng kịp thời các yêu cầu của người dân đúng quy định pháp luật, có tình, có lý, bảo đảm quyền lợi ích chính đáng của công dân.

Ngoài ra, để phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức trong giải quyết tố cáo về đất đai thì cần xác định kết quả tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh là tiêu chí đánh giá năng lực, mức độ hoàn thành nhiệm vụ của Đảng viên, cán bộ, công chức hàng năm trong cơ quan. Bên cạnh đó, tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác kiểm tra, đôn đốc, tổ chức thực hiện các quyết định giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai đã có hiệu lực pháp luật nhất là tại các địa phương có tốc độ đô thị hóa cao, dễ phát sinh tình hình khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp và kéo dài.

Các địa phương cần thường xuyên thực hiện chương trình phổ biến giáo dục pháp luật, xây dựng kế hoạch tuyên truyền hiệu quả các quy định, chính sách của Nhà nước về việc sử dụng đất đai, giải phóng mặt bằng để thực hiện các dự án, xây dựng, nhà ở,… để nâng cao sự hiểu biết pháp luật của người dân, góp phần hạn chế thấp nhất đơn, thư tố cáo sai, vượt cấp.

Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về tố cáo nhằm bảo đảm cơ sở pháp lý cho việc thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về tố cáo, giải quyết tố cáo về đất đai.

Qua quá trình thực hiện cho thấy các quy định pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo còn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Hơn nữa, một số quy định của pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn gây khó khăn cho công tác giải quyết các vụ việc tố cáo. Chẳng hạn, Luật Tố cáo năm 2018 quy định có 2 hình thức tố cáo là tố cáo bằng đơn hoặc trình bày trực tiếp tại cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Tuy nhiên, với sự phát triển như hiện nay thì quy định này không còn phù hợp và đang trở thành rào cản trong việc thực hiện quyền tố cáo của người dân. Hoặc Luật Tố cáo quy định thời hạn giải quyết tố cáo không quá 30 ngày, vụ việc phức tạp thì gia hạn một lần nhưng không quá 30 ngày, vụ việc đặc biệt phức tạp thì có thể gia hạn hai lần, nhưng mỗi lần không quá 30 ngày. Tuy nhiên, trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là ở đô thị lớn, như TP. Hồ Chí Minh rất nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo mang tính lịch sử để lại, liên quan việc sử dụng đất kéo dài qua nhiều thời kỳ với nhiều lần điều chỉnh các quy định, nên sẽ không bảo đảm được thời hạn theo quy định của Luật Tố cáo.

Thứ tư, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về đất đai, bảo đảm thực hiện đúng, đầy đủ các quy định pháp luật về đất đai gắn với tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về đất đai của TP. Hồ Chí Minh phù hợp với Luật Đất đai năm 2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Không ngừng bảo đảm tính công khai, minh bạch trong việc thực hiện các chính sách, quyết định về đất đai, xử lý nghiêm minh các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo trong lĩnh đất đai khắc phục tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm trong việc tiếp nhận và xử lý các hành vi vi phạm. Cần tiếp tục nâng cao chất lượng công tác lưu trữ và tính đồng bộ của hồ sơ địa chính.

Tiếp tục bổ sung, hoàn chỉnh hệ thống văn bản QPPL về đất đai phù hợp thực tế, phù hợp xu thế phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, phù hợp với Luật Đất đai năm 2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành để làm cơ sở cho TP. Hồ Chí Minh thực hiện tốt công tác QHSDĐ và quy hoạch xây dựng. Qua đó, tránh phát sinh việc đội ngũ cán bộ, công chức lợi dụng hạn chế của pháp luật về đất đai để cố ý làm trái pháp luật, từ đó có thể phát sinh vụ việc khiếu nại, tố cáo.

Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về cơ chế thẩm định, xác định giá đất phù hợp thị trường, phù hợp thực tế với tình hình giao dịch bất động sản tại TP. Hồ Chí Minh. Từ đó, có cơ sở xây dựng giá đất trong quá trình xây dựng chính sách thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng, nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất đối với Nhà nước bảo đảm không bị thất thoát ngân sách Nhà nước nhưng phải bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người bị thu hồi đất. Quan tâm đến quy định về việc lấy ý kiến của người dân trong công tác lập, điều chỉnh QH, KHSDĐ, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư để hạn chế ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của ngươi dân, tránh phát sinh những tố cáo phức tạp có liên quan. 

Thứ năm, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác quản lý đất đai, tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo các cơ quan nhà nước của Thành phố cần tăng cường phối hợp Thanh tra Chính phủ, Sở Nội vụ TP. Hồ Chí Minh thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức pháp luật về quản lý đất đai, pháp luật về giải quyết tố cáo; các lớp bồi dưỡng kỹ năng, như: kỹ năng tiếp công dân, kỹ năng xử lý, giải quyết khiếu nại, tố cáo… cho đội ngũ cán bộ công chức trực tiếp làm công tác quản lý đất đai, tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Song song với việc tăng cường kỷ luật đối với các hành vi sai phạm của cán bộ, công chức cần có chính sách khen, thưởng đối với các cá nhân, tổ chức trong việc phát hiện, tố cáo hành vi sai trái, cán bộ có thành tích tốt trong công việc giải quyết tố cáo về đất đai.

Thứ sáu, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc tiếp nhận và giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo về đất đai gắn với thanh tra trách nhiệm giải quyết tố cáo về đất đai.

Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc tiếp nhận và giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo về đất đai phải được thực hiện một cách kịp thời và triệt để, tránh tình trạng người dân bức xúc, khiếu kiện kéo dài. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước đối với trách nhiệm của người đứng đầu trong việc chấp hành pháp luật tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Từ đó, phát hiện sớm những sai phạm vi phạm để có các biện pháp uốn nắn, chế tài xử lý đủ mạnh để răn đe, phòng ngừa.

TS. NGUYỄN THẾ TÀI
Phân hiệu Học viện Hành chính Quốc gia tại TP. Hồ Chí Minh
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 24 (Kỳ 2 tháng 12) năm 2024