Báo cáo Đặc điểm KTTV Việt Nam năm 2022 (Báo cáo) là nguồn thông tin chính thống, cung cấp cho cộng đồng bức tranh toàn diện về thời tiết, khí hậu, thủy văn, hải văn, thiên tai nổi bật trên quy mô toàn cầu và chi tiết ở Việt Nam. Đồng thời, báo cáo cũng đánh giá công tác dự báo phục vụ, các rủi ro và tác động của thiên tai KTTV.

Báo cáo đã đánh giá khái quát đặc điểm khí hậu toàn cầu năm 2022, theo đánh giá của Trung tâm khí hậu Tokyo-Nhật Bản (TCC), chuẩn sai của nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu năm 2022 cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN) giai đoạn 1991-2020 khoảng +0,24°C, với giá trị này năm 2022 là năm được xếp hạng nóng thứ 6 trong chuỗi số liệu kể từ năm 1891 đến nay.

Xét trên toàn chuỗi số liệu từ 1890 đến nay, nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu hàng năm đã tăng với tốc độ khoảng + 0,74°C mỗi thế kỷ. Nhiệt độ trung bình toàn cầu từ năm 2014 đến năm 2022 được ghi nhận các giá trị cao nhất kỷ lục, trong đó năm 2022 là năm có chuẩn sai nhiệt độ cao thứ 6 trong chuỗi số liệu. Liên tiếp các giá trị nhiệt độ kỷ lục vừa qua được cho là hệ quả của sự nóng lên toàn cầu với đóng góp từ việc gia tăng nồng độ khí nhà kính do các hoạt động kinh tế - xã hội con người gây ra. Ngoài ra, nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu còn bị ảnh hưởng bởi các biến động tự nhiên hàng năm cũng như sự suy giảm nội tại của hệ thống khí hậu trên Trái đất. Điều kiện La Nina đã bắt đầu từ mùa hè 2020 cho đến những tháng đầu của năm 2021 và sau đó sự kiện La Nina lại tiếp tục bắt đầu từ những tháng mùa thu năm 2021 kéo dài cho đến những tháng đầu năm 2023. Nhiệt độ trung bình bề mặt toàn cầu thường có xu hướng giảm khi xảy ra hiện tượng La Nina. Tuy nhiên, thực tế trong năm 2022, nhiệt độ lại có xu hướng tăng hơn so với TBNN.  

Lũ lụt tại Hằng Dương tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc

Tổng lượng mưa năm 2022 trên toàn cầu có khu vực cao hơn nhưng cũng có nhiều khu vực thấp hơn so với TBNN; hiện tượng hạn hán cùng với mưa lớn cực đoan xảy ra trên khắp thế giới. Khu vực Tây Nam và Nam Hoa Kỳ, Nam Chilê, một phần phía Nam và Tây châu Âu, phía Bắc Trung Quốc có tổng lượng mưa năm ở mức thấp hơn so với TBNN. Khu vực phía Nam Alaska, vùng tiếp giáp với phía Bắc của Hoa Kỳ, phía Bắc và phía Đông châu Á và phía Đông Australia là những khu vực có lượng mưa năm ở mức cao hơn so với TBNN.

Tại Bắc Mỹ, mưa lớn vào đầu tháng 02/2022 tại Puerto Rico đã gây ra lũ lụt nguy hiểm, lở đất, đổ cây và đường dây điện,… lượng mưa tháng 02/2022 ghi nhận tại San Juan (Puerto Rico) được xếp thứ 8 trong chuỗi lượng mưa của tất cả các tháng trong lịch sử. Tại Mexico, bão Agatha là cơn bão mạnh nhất trong tháng 5, gây mưa lớn và lũ lụt nguy hiểm tại vùng phía Nam và Đông Nam của Mexico; trong khi phần lớn miền Bắc và miền Trung lại trong điều kiện hạn hán khiến Chính quyền Mexico phải ban hành yêu cầu hạn chế sử dụng nước hồi tháng 02/2022.

Tại Nam Mỹ, mưa lớn trong tháng 01/2022 tại Ecuador và trong tháng 4/2022 tại Columbia cũng gây lũ lụt, tàn phá nhiều nhà cửa, hư hỏng cơ sở  hạ tầng, sạt lở đất, tắc nghẽn giao thông.

Tại châu Âu, năm 2022 được ghi nhận là năm khô hạn được xếp hạng thứ 3 tại Tây Ban Nha. Hạn hán ảnh hưởng đến phần lớn châu Âu trong mùa hè ở Bắc Bán cầu, gây ra các vụ cháy rừng nghiêm trọng và mực nước trên các sông xuống thấp kỷ lục. Trong khi đó, tại Bồ Đào Nha, miền Tây và miền Trung Tây

Ban Nha, lũ lụt tàn khốc làm hư hỏng, phá hủy đường sá và nhà cửa đầu tháng 12/2022.

Nhiệt độ tăng, dòng sông Loire ở Loireauxence, Pháp, khô cạn do hạn hán kỷ lục

Tại châu Phi, các cơn bão Ana, Gomble mang đến những trận gió lớn và mưa lớn ảnh hưởng tới hàng triệu người, hàng chục nghìn ngôi nhà bị phá hủy, hư hại nghiêm trọng, khiến hơn 100.000 cư dân phải di dời.

Tại châu Á, tuyết rơi kỷ lục vào tại phía Bắc Nhật Bản từ cuối tháng 12/2021 sang đầu tháng 01/2022, một số nơi đã thiết lập kỷ lục mới; đáng chú ý, tại Hikone ở tỉnh Shiga đã quan sát tuyết dày 78cm (30,7 inch), đây là kỷ lục tuyết rơi mới trong 48 giờ cho địa điểm này. Các đợt rét mạnh hơn bình thường đã ảnh hưởng đến miền Nam Trung Quốc trong tháng 02/2022, gây mưa ẩm nhiều hơn và nhiệt độ trung bình thấp hơn TBNN. Gió mùa Ấn Độ bắt đầu sớm hơn và kết thúc muộn hơn TBNN dẫn đến lượng mưa cao hơn TBNN ở phần lớn Nam Á trong suốt cả năm. Điển hình tại Pakistan có lũ lụt tàn phá nghiêm trọng trong thời kỳ gió mùa mùa Hè. Tháng 7 và tháng 8/2022 được ghi nhận là tháng nhiều mưa nhất trong lịch sử tại Pakistan và Bangladesh gây ra lũ lụt tồi tệ nhất trong 20 năm qua.

Tại khu vực phía Đông Úc, mưa lớn cuối tháng 02 đầu tháng 3/2022 khiến cho lượng mưa cao hơn từ 2 đến 5 lần so với TBNN, gây ra lũ lụt đáng kể ở một số con sông. Cộng hòa Kiribati là nơi bị ảnh hưởng bởi hạn hán nghiêm trọng khiến cho Chính phủ nước này phải tuyên bố tình trạng thảm họa vào ngày 11/6/2022 khi gần 40% dân số quốc gia bị ảnh hưởng bởi hạn hán, nguy cơ ô nhiễm nước, dẫn đến các vấn đề về sức khỏe của người dân trên quốc đảo này.

Tại Việt Nam, hàng năm các thiên tai KTTV và hải văn, đặc biệt là bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, mưa đá, lũ, lũ quét, sạt lở đất và triều cường đã tác động và gây nhiều thiệt hại tại nhiều tỉnh thành trên cả nước ảnh hưởng đến sinh kế, an ninh lương thực, môi trường sống, làm chậm quá trình phát triển bền vững của đất nước. Trong năm 2022, so với trung bình khí hậu, số lượng bão, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông và ảnh hưởng tới đất liền Việt Nam ít hơn, số đợt nắng nóng gay gắt cũng không nhiều. Tuy nhiên, đã có nhiều đợt thiên tai dị thường, kỷ lục gây nhiều thiệt hại về người và tài sản, như: Lũ quét, sạt lở đất tại huyện Kỳ Sơn, Nghệ An vào sáng ngày 2/10/2022; mưa lớn trong thời gian ngắn gây ngập kỷ lục ở Đà Nẵng vào đêm 14 và sáng 15 tháng 10; gió mạnh kèm theo sóng lớn bất thường tại ven biển Quy Nhơn- Phú Yên vào 31/3.

Quý Tâm