Tiềm năng lớn, nhu cầu rất cao nhưng thiếu đồng bộ

Theo báo cáo của UBND tỉnh Thanh Hóa và các tham luận tại hội nghị đánh giá toàn diện về hoạt động khoáng sản, toàn tỉnh hiện có 616 mỏ khoáng sản đã được quy hoạch, trong đó 557 mỏ thuộc thẩm quyền cấp phép của UBND tỉnh và 59 mỏ thuộc thẩm quyền của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Tính đến tháng 3/2025, tỉnh đã cấp phép khai thác cho 344 mỏ, gồm 17 mỏ do Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cấp phép và 327 mỏ do UBND tỉnh Thanh Hóa cấp phép, tập trung vào các nhóm vật liệu chính như đá, đất san lấp và cát xây dựng.

Tính đến tháng 3/2025, Thanh Hóa đã cấp phép khai thác cho 327 mỏ khoáng sản, chủ yếu là đá, đất và cát

Tổng trữ lượng khoáng sản còn lại tại các mỏ trên địa bàn tỉnh hiện ước tính khoảng 43,6 triệu mét khối đất sản xuất, 3,6 triệu mét khối cát và 163,6 triệu mét khối đá xây dựng. Hoạt động khai thác khoáng sản đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu vật liệu cho các công trình xây dựng, tiêu biểu như dự án mở rộng Quốc lộ 1A, tuyến cao tốc Bắc – Nam phía Đông đoạn qua Thanh Hóa, các dự án hạ tầng trong Khu kinh tế Nghi Sơn, hạ tầng khu công nghiệp, cụm công nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Bên cạnh việc cung cấp vật liệu phục vụ hạ tầng, ngành khoáng sản Thanh Hóa cũng tạo việc làm ổn định cho khoảng 11.000 lao động, đóng góp vào ngân sách địa phương mỗi năm khoảng 1.000 tỷ đồng. Đây là nguồn lực vật chất quan trọng góp phần thúc đẩy công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa của tỉnh trong những năm gần đây.

Trữ lượng khoáng sản còn lại tại các mỏ được cấp phép trên địa bàn tỉnh ước tính hơn 43,6 triệu m³ đất, 3,6 triệu m³ cát và 163,6 triệu m³ đá

Tuy nhiên, việc khai thác tài nguyên hiện vẫn tồn tại những điểm nghẽn trong khâu quy hoạch, dự báo nhu cầu, cấp phép và quản lý thực thi. Nguồn lực dồi dào là thế, nhưng trên thực tế, vật liệu xây dựng vẫn khan hiếm, giá tăng cao, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và hiệu quả đầu tư của nhiều dự án trên địa bàn.

Bất cập trong khai thác và quản lý: Những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, hoạt động khoáng sản tại Thanh Hóa vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, bất cập cần được giải quyết kịp thời và hiệu quả. Nổi bật là ba vấn đề lớn.

Thứ nhất, từ đầu năm 2025 đến nay, giá nhiều loại vật liệu xây dựng như đất san lấp, đá và cát tăng cao, không tuân thủ theo khung giá công bố của cơ quan chức năng. Đặc biệt, giá cát đã tăng khoảng 30% so với cuối năm 2024. Nhiều dự án không có mỏ vật liệu ở gần, phải vận chuyển từ xa với chi phí lớn, khiến giá thành tại chân công trình tăng mạnh, ảnh hưởng đến tiến độ thi công và hiệu quả đầu tư.

Tuyến cao tốc Bắc – Nam đoạn qua Thanh Hóa dài gần 99 km đã sử dụng khoảng 11,68 triệu m³ đất, 2,74 triệu m³ đá và 2,8 triệu m³ cát

Thứ hai, tình trạng sai phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản diễn ra khá phổ biến. Nhiều dự án khai thác vượt ranh giới, vượt công suất, không đúng thiết kế, chưa thực hiện đầy đủ biện pháp bảo vệ môi trường, chưa kê khai, niêm yết đúng giá bán. Việc vận chuyển vật liệu gây ô nhiễm môi trường, bụi bẩn, ảnh hưởng hạ tầng giao thông. Đặc biệt, tình trạng khai thác trái phép tại lòng sông, đất san lấp vẫn diễn biến phức tạp. Theo báo cáo của Công an tỉnh, trong hai năm 2023 và 2024, đã xử lý 70 trường hợp vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản. Riêng bốn tháng đầu năm 2025, đã xử lý 18 vụ, trong đó có một số vụ bị khởi tố hình sự.

Thứ ba, công tác dự báo, quy hoạch và điều tiết cung – cầu vật liệu xây dựng còn nhiều bất cập. Đến nay, tỉnh chưa xây dựng được danh mục đầy đủ các dự án có khả năng đưa ra đấu giá quyền khai thác. Theo dự báo, giai đoạn 2026–2030, tỉnh Thanh Hóa sẽ thiếu khoảng 31 triệu mét khối vật liệu xây dựng thông thường, trong đó đất san lấp thiếu khoảng 142 triệu mét khối, đá xây dựng thiếu 24 triệu mét khối. Tình trạng khan hiếm này đã ảnh hưởng đến hình ảnh môi trường đầu tư của tỉnh, khiến nhiều nhà đầu tư băn khoăn, lo ngại giá vật liệu tăng cao, đội chi phí đầu tư, đặc biệt ảnh hưởng tới các dự án công, dự án đầu tư lớn, trọng điểm đang triển khai trên địa bàn.

Nhiều mỏ khai thác tại Thanh Hóa chưa thực hiện đầy đủ các biện pháp thu gom và xử lý nước thải trong quá trình sản xuất

Tăng cường kiểm tra, siết kỷ cương trong quản lý khai thác

Trước thực tế nêu trên, tỉnh Thanh Hóa đã có những hành động quyết liệt. Sau khi UBND tỉnh ban hành quyết định thành lập 3 đoàn kiểm tra liên ngành, các đoàn đã tiến hành rà soát hồ sơ, kiểm tra thực địa đối với 242 mỏ đang khai thác. Kết quả bước đầu cho thấy phần lớn các mỏ khai thác đúng quy hoạch, chấp hành các quy định cơ bản, tuy nhiên, một số vi phạm vẫn tồn tại ở nhiều loại hình.

Cụ thể, trong 211 mỏ đá có công suất khoảng 9,4 triệu mét khối/năm, có 57 mỏ khai thác vượt ranh giới, 18 mỏ vượt công suất, 57 mỏ xây dựng công trình phụ trợ ngoài phạm vi được thuê đất. Nhiều mỏ chưa lắp trạm cân, camera giám sát, khai thác không đúng thiết kế hoặc thiếu hồ sơ điều hành theo quy định.

Việc không đầu tư trạm xử lý nước thải tập trung khiến nhiều cơ sở chế biến khoáng sản bị cảnh báo vi phạm môi trường

Trong 60 mỏ đất san lấp, 10 mỏ vi phạm khai thác vượt ranh giới, 3 mỏ vượt công suất, 8 mỏ chưa lắp thiết bị giám sát, thiếu hồ sơ nhân sự. Ở nhóm mỏ cát (28 mỏ), phát hiện vi phạm như 1 mỏ khai thác vượt công suất, 4 mỏ gây sạt lở bờ sông, 6 đơn vị khai thác trái phép đang bị điều tra. Các lỗi kỹ thuật như thiếu mốc giới, không có camera, trạm cân cũng phổ biến. Đối với 25 mỏ đất sét, đá cát kết làm gạch, phát hiện vi phạm về khai thác vượt ranh giới, đổ thải sai vị trí, thiếu hồ sơ điều hành.

Tỉnh đã đình chỉ hoạt động tại 11 mỏ do có dấu hiệu sai phạm, tạm dừng khai thác 7 mỏ để xác minh, xử lý. 73 mỏ khác bị yêu cầu đo đạc, xác định lại khối lượng và diện tích khai vượt. Trung tâm Quan trắc môi trường và các đơn vị chuyên môn đang thực hiện công tác kiểm tra, làm cơ sở xử lý theo quy định. Những trường hợp vi phạm đang được Sở Nông nghiệp và Môi trường lập hồ sơ trình Chủ tịch UBND tỉnh xử phạt hành chính hoặc chuyển cơ quan có thẩm quyền điều tra, xử lý nghiêm.

Đẩy nhanh cấp phép, chủ động điều tiết, bảo đảm nguồn cung vật liệu

Từ sau Hội nghị đánh giá toàn diện hoạt động khoáng sản ngày 5/5/2025, tỉnh Thanh Hóa đã nhanh chóng triển khai hàng loạt giải pháp tháo gỡ khó khăn. Trong đó, đã chấp thuận chủ trương đầu tư 6 mỏ đã trúng đấu giá, gồm 3 mỏ đất tại thị xã Nghi Sơn và huyện Thạch Thành, 3 mỏ đá tại thị xã Nghi Sơn, huyện Hà Trung và Yên Định. UBND tỉnh cũng đã cấp phép mới 2 mỏ đất, 3 mỏ cát, 1 mỏ đá và chấp thuận nâng công suất 4 mỏ đang hoạt động đủ điều kiện. Đồng thời, ban hành quyết định cho thuê đất đối với 9 mỏ để triển khai xây dựng và đưa mỏ vào hoạt động.

Tuy nhiên, hoạt động khai thác cát hiện vẫn còn nhiều tồn tại do các mỏ chưa hoàn tất thủ tục thuê đất, chưa ký hợp đồng thuê đất, phương tiện không đăng kiểm, đang trong quá trình xác định lại trữ lượng hoặc chủ mỏ đang bị cơ quan công an điều tra.

Phương tiện khai thác cát không được đăng kiểm là nguyên nhân khiến nhiều mỏ buộc phải tạm ngừng hoạt động

Để khẩn trương xử lý, tỉnh Thanh Hóa yêu cầu thành lập Tổ giúp việc thuộc Tổ công tác tháo gỡ vướng mắc trong khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, do lãnh đạo Phòng Cảnh sát Kinh tế làm Tổ trưởng. Tổ có nhiệm vụ kiểm tra thực tế từng mỏ, đề xuất các giải pháp cụ thể, đồng thời yêu cầu các chủ mỏ cam kết trong vòng 1,5 tháng phải hoàn thiện thủ tục đăng kiểm, hồ sơ pháp lý để hoạt động trở lại.

UBND tỉnh cũng chỉ đạo các sở, ngành rà soát, bổ sung quy hoạch khoáng sản đối với các mỏ đủ điều kiện; tổ chức đấu giá minh bạch; rút ngắn thời gian làm thủ tục cấp phép thăm dò, khai thác. Các doanh nghiệp khai thác khoáng sản phải thực hiện nghiêm túc quy định pháp luật, khai thác đúng giấy phép, chấp hành quy định về bảo vệ môi trường, an ninh, trật tự, an toàn lao động, kê khai giá và bán theo đúng giá niêm yết. Đồng thời, tỉnh khuyến khích các nhà thầu sử dụng vật liệu thay thế, vật liệu nhân tạo nhằm giảm áp lực lên nguồn cung tự nhiên, hướng tới phát triển bền vững.

Việc quản lý hoạt động khoáng sản tại Thanh Hóa đang đứng trước những thách thức lớn, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu vật liệu xây dựng tăng mạnh. Những nỗ lực mạnh mẽ của chính quyền tỉnh trong việc rà soát, chấn chỉnh, minh bạch hóa quy trình cấp phép, đấu giá, giám sát và xử lý vi phạm không chỉ nhằm giải quyết tình trạng khan hiếm trước mắt mà còn tạo nền tảng cho một chiến lược quản lý tài nguyên khoáng sản bền vững trong dài hạn.

Hoàng Anh