Báo chí – công cụ truyền thông mạnh mẽ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, trong đó hơn 1 triệu ca là do hút thuốc lá thụ động. Ở Việt Nam, ước tính mỗi năm có khoảng 40.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đáng lo ngại hơn, số lượng người hút thuốc vẫn ở mức cao, đặc biệt trong nam giới. Trong bối cảnh đó, báo chí trở thành một trong những kênh truyền thông đại chúng hiệu quả để tiếp cận mọi tầng lớp nhân dân, từ thành thị đến nông thôn, từ người lao động đến học sinh, sinh viên.

Ảnh minh họa

Thông qua các bài viết, phóng sự, chuyên đề, chương trình truyền hình, báo chí giúp truyền tải những thông tin khoa học, chính xác về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, môi trường và kinh tế. Các câu chuyện người thật, việc thật được phản ánh sinh động trên mặt báo có sức lay động mạnh mẽ, tạo động lực để cá nhân thay đổi hành vi và tăng sự đồng thuận xã hội đối với các chính sách kiểm soát thuốc lá như cấm hút thuốc nơi công cộng, cấm quảng cáo, tăng thuế thuốc lá, in cảnh báo sức khỏe trên bao bì...

Góp phần định hướng dư luận, tạo sự đồng thuận chính sách

Một trong những thách thức lớn trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá là sự can thiệp của các tập đoàn thuốc lá nhằm làm suy yếu hoặc trì hoãn việc thực thi các chính sách kiểm soát hiệu quả. Các chiến lược như tài trợ, quảng bá hình ảnh "trách nhiệm xã hội", hoặc tạo ra tranh luận sai lệch về tác động kinh tế của thuốc lá đều nhằm mục tiêu làm xói mòn ý chí chính trị và niềm tin của công chúng.

Trong hoàn cảnh đó, báo chí chính là "lá chắn" hiệu quả chống lại những chiến lược gây nhiễu thông tin. Bằng việc chủ động vạch trần các chiêu trò vận động hành lang, lợi ích nhóm và thông tin sai lệch, báo chí giúp bảo vệ tiến trình xây dựng và thực thi chính sách. Những phân tích sâu sắc, dẫn chứng cụ thể và tiếng nói từ chuyên gia trên mặt báo góp phần nâng cao nhận thức cho các nhà lập pháp, giúp họ có cái nhìn toàn diện và khách quan hơn khi đưa ra quyết định.

Thúc đẩy minh bạch, giám sát thực thi chính sách

Một vai trò quan trọng khác của báo chí là giám sát quá trình thực thi các chính sách kiểm soát thuốc lá. Trên thực tế, nhiều quy định như cấm hút thuốc nơi công cộng, cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, hay in cảnh báo sức khỏe trên bao bì... vẫn còn bị vi phạm phổ biến. Báo chí đã và đang thực hiện tốt vai trò phản ánh thực trạng này, qua đó cảnh báo các cơ quan chức năng và thúc đẩy việc tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm.

Các bài điều tra, phản ánh từ thực tế địa phương giúp phơi bày những lỗ hổng trong thực thi pháp luật, đồng thời tạo áp lực xã hội để các cơ quan quản lý không buông lỏng nhiệm vụ. Mặt khác, việc nêu gương điển hình – như cơ sở giáo dục không khói thuốc, doanh nghiệp thực hiện tốt môi trường làm việc lành mạnh – cũng tạo động lực tích cực cho các tổ chức khác noi theo.

Báo chí trong kỷ nguyên số: Lan tỏa nhanh, ảnh hưởng mạnh

Trong thời đại công nghệ số và mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, báo chí chính thống không chỉ giữ vai trò dẫn dắt thông tin mà còn có khả năng tạo hiệu ứng lan tỏa rất nhanh. Các bài viết, video clip, infographic về chủ đề PCTHTL được đăng tải trên các nền tảng trực tuyến có thể tiếp cận hàng triệu người chỉ trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, báo chí cũng đứng trước thách thức từ các nguồn tin giả, tin sai lệch về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng – những sản phẩm mới được ngành công nghiệp thuốc lá quảng bá là “an toàn hơn”. Đây là lúc vai trò của báo chí chính thống càng trở nên quan trọng: cung cấp thông tin xác thực, dựa trên bằng chứng khoa học và được kiểm chứng. Việc đấu tranh với thông tin sai lệch cần sự phối hợp chặt chẽ giữa phóng viên, biên tập viên và các chuyên gia y tế công cộng, nhằm đảm bảo người dân không bị dẫn dắt sai lầm.

Hướng tới một môi trường sống không khói thuốc

Có thể khẳng định, báo chí không chỉ là “người đưa tin” mà còn là một lực lượng xã hội mạnh mẽ trong cuộc chiến chống lại tác hại của thuốc lá. Việc duy trì tiếng nói kiên định, khách quan và có trách nhiệm của báo chí là điều kiện tiên quyết để bảo vệ những thành quả đã đạt được trong công cuộc phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.

Trong thời gian tới, báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò định hướng dư luận, tăng cường phối hợp với các tổ chức y tế, giáo dục và cộng đồng để xây dựng môi trường truyền thông lành mạnh, đẩy lùi ảnh hưởng của các chiến dịch quảng bá thuốc lá dưới mọi hình thức. Một xã hội không khói thuốc – đó là mục tiêu không chỉ của ngành y tế, mà là sứ mệnh chung của cả hệ thống chính trị, trong đó báo chí chính là một nhân tố không thể thiếu.

TÁC HẠI CỦA CÁC LOẠI THUỐC LÁ ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG

Thuốc lá truyền thống (điếu thuốc thông thường)

Rác thải tàn thuốc (đầu lọc)

Đầu lọc chứa cellulose acetate, một loại nhựa khó phân hủy.

Mỗi năm có hơn 4,5 nghìn tỷ tàn thuốc bị vứt bừa bãi ra môi trường.

Tàn thuốc làm ô nhiễm nguồn nước, đất, ảnh hưởng hệ sinh thái thủy sinh.

Ô nhiễm không khí và nguy cơ cháy rừng

Hút thuốc sinh ra hàng loạt khí độc và bụi mịn PM2.5.

Tàn thuốc vứt bừa bãi là nguyên nhân phổ biến gây cháy rừng.

Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)

Thuốc lá điện tử (vape)

Ô nhiễm rác thải điện tử

Gây ra lượng lớn rác thải từ pin lithium, bình chứa, cuộn dây kim loại.

Phần lớn không được tái chế đúng cách, gây ô nhiễm đất và nước.

Hóa chất độc hại trong tinh dầu

Tinh dầu vape chứa nicotine, kim loại nặng, propylene glycol…

Khi thải ra môi trường, các hóa chất này độc hại với sinh vật và nguồn nước.

Thuốc lá nung nóng (heat-not-burn)

Tác động sản xuất thiết bị

Yêu cầu sản xuất thiết bị điện tử chuyên dụng, pin và linh kiện.

Góp phần vào ô nhiễm điện tử và phát thải khí nhà kính.

Rác thải hóa chất và lõi thuốc

Phần lõi (stick) chứa nicotine và hóa chất, cần xử lý như chất thải độc hại.

Bất kể loại hình nào – từ thuốc lá điếu đến thuốc lá điện tử – đều gây tổn hại nặng nề cho môi trường ở nhiều cấp độ:

Gây ô nhiễm đất, nước, không khí.

Góp phần vào biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học.

Phá hoại tài nguyên thiên nhiên qua khai thác và sản xuất.

Giải pháp

Tuyên truyền nâng cao nhận thức về tác hại môi trường của thuốc lá.

Thắt chặt quy định xử lý rác thải thuốc lá.

Khuyến khích bỏ thuốc lá vì sức khỏe và môi trường bền vững.

Sỹ Tùng