Với sự phát triển nhanh của xã hội hiện đại, cùng với đời sống con người được nâng cao thì chất thải được sinh ra nhiều hơn. Điều này có nghĩa là một lượng lớn rác thải được tạo ra mỗi năm và sự tăng lên của nó sẽ là thủ phạm gây nên nhiều hệ lụy, tăng hiệu ứng nhà kính, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu,…Phân loại và tái chế là điều cần thiết để giảm nguồn chất thải. Hầu hết các loại chất thải được tạo ra có thể được phân loại ngay tại nhà.
Nói đến đất nước Nhật Bản, mọi người đều biết đây là siêu cường quốc về phát triển kinh tế. Ý thức và tinh thần người Nhật luôn được cả thế giới ngưỡng mộ. Một trong những điều mà tác giả muốn nói đến trong bài viết này đó là một quốc gia đi đầu trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, cụ thể là người dân thực hiện việc phân loại rác thải rất khoa học và trách nhiệm.
Tại Nhật Bản, để thuận lợi cho việc xử lý, tái sử dụng và tái sinh rác thì tất cả các thành phố, quận, tỉnh đều có quy định về cách phân loại rác, ngày đổ rác. Tùy từng địa phương mà có quy định cũng như ngày đổ rác khác nhau. Vì vậy, người dân Nhật Bản, cũng như các bạn thực tập sinh kỹ năng,… cần phải tuân thủ nghiêm ngặt theo quy định về đổ rác nơi mình đang sinh sống và làm việc.
Câu chuyện về quy định đổ rác, phân loại rác
Vào đầu năm, các trạm trung chuyển rác sẽ phát cho mỗi gia đình mà họ phụ trách vệ sinh một tờ lịch treo tường. Trong tờ lịch này ghi rõ các ngày gom và vận chuyển loại rác nào, tuần nào chỉ thu giấy, tuần nào thu rác có thể đốt,…
Người Nhật đưa ra những lưu ý rất cụ thể như: Phải phân đúng loại ra và bỏ đúng màu túi đựng rác đã quy định, mỗi loại rác có quy định màu túi khác nhau. Tuyệt đối không bỏ rác ở hiên nhà, lối thoát hiểm, lối đi ở hành lang, không ném rác ra ngoài cửa sổ. Lịch đổ rác thì liên hệ chính quyền thành phố nơi chúng ta sinh sống để nhận. Túi rác có thể mua tại siêu thị, cửa hàng 100 Yên,…
Còn việc phân loại rác, với loại rác cháy được, bao gồm các loại rác nhà bếp như: Rau, củ, thịt cá,… hay là giấy như giấy vệ sinh, tã giấy, giấy gói thực phẩm,… ngoài ra, gỗ, và các sản phẩm quần áo cũ cũng được coi là rác cháy được.
Khi bỏ rác, phải bỏ vào túi chuyên đựng rác,…túi rác tại vùng sinh sống quy định (được cơ quan vùng sinh sống cấp phát hoạc mua ở siêu thị). Khi bỏ rác ra ngoài phải buộc chặt miệng túi lại, bỏ đúng nơi quy định. Rác nhà bếp phải được vắt hết nước, dùng giấy báo,…gói lại trước khi bỏ vào túi. Gỗ vụn, cành cây trong vườn,…phải được cắt ngắn cỡ 50cm, dùng dây cột bó lại trước khi bỏ ra thùng rác.
Với loại rác không cháy được, bao gồm các sản phẩm làm bằng nhựa cứng như: Chai chứa dầu gội đầu, hộp đựng bột giặt, bao đựng thức ăn, đồ chơi,….
Đồ gốm các loại, lưỡi dao cạo, kính, lọ mỹ phẩm, thủy tinh pha lê, ô dù, ghế ngồi, bình thủy, lọ xịt, lon đựng sơn,…
Rác không cháy được phải cho vào túi trước khi bỏ ra. Lọ bình xịt có thể gây nguy cơ nổ, cần phải cho xì ra hết khí bên trong trước khi bỏ ra. Khi bỏ vật nguy hiểm như lưỡi dao cạo,… phải bọc trong giấy báo và ghi chữ, xong cho vào bao nhựa trước khi bỏ ra.
Với loại rác tái chế, bao gồm giấy các loại (giấy báo, tờ rơi quảng cáo, giấy báo gói hàng, hộp đựng quần áo, hộp trống, thùng giấy carton…) quần áo ( quần áo, vải vụn cũ) lon rỗng ( bia, rượu, nước giải khát, thức ăn đóng hộp, chai đựng sữa…), chai, bộ đồ ăn (xoong, nồi, niêu, ấm nước), sắt vụn, gia cụ bằng sắt thép… đồ điện gia dụng (ti vi, máy giặt, tủ lạnh, dàn máy stereo, lò sưởi, bếp gas….) chú ý một số rác loại này là có thu phí.
Với loại này, Nhật Bản đã đưa ra những điều cần lưu ý: Lon và chai phải cho vào túi trước khi bỏ ra. Giấy các loại phải chia theo loại và buộc dây theo hình chữ thập, và giữ sao cho nó không bị mưa ướt khi bỏ ra. Chai và lon phải rửa một lần trước khi bỏ ra. (Thậm chí có nơi yêu cầu bỏ riêng nắp và vỏ chai, hoạc bóc dỡ hết nhãn mác trên vỏ chai lọ…). Thủy tinh bể vỡ phải gói bằng giấy báo…, bỏ vào bao và ghi chữ bên ngoài bao trước khi bỏ ra.
Ngoài ra, còn một số loại rác khác như rác độc hại, bao gồm: Pin, bóng đèn huỳnh quang, nhiệt kế, các chai thuốc bảo vệ thực vật,…
Với những loại này, người Nhật đã đưa ra những điều cần lưu ý: Cho rác vào túi trước khi bỏ ra. Bên ngoài bao ghi rõ trước khi bỏ ra, không để lẫn với các loại rác khác trước khi bỏ ra. Nhiệt kế có chứa thủy ngân hữu cơ độc hại, do đó hãy bỏ vào bao có thể nhìn thấy bên trong và tuân theo cách bỏ đã được quy định.
Còn với các loại rác cồng kềnh như: Gia cụ các loại (bàn, gỗ, ghế gỗ, tủ đựng quần áo, bàn kính trang điểm, giường, thảm các loại, tấm đệm,…), cửa các loại (cửa ra vào, cửa giấy kiểu Nhật,…) Rác lớn cồng kềnh là những đồ vật nêu trên mà có kích cỡ khoảng trên 1m2.
Người Nhật cũng đưa ra những điều cần lưu ý: Khi mua cửa các loại,… thì hãy yêu cầu người bán hàng thu nhận đồ cũ. Đồ gỗ có thể cắt thành từng tấm có mỗi cạnh dưới 50cm, bó lại và bỏ vào rác đốt được. Rác cồng kềnh bỏ ra trước cửa nhà hoặc bỏ ra nơi mà xe (tấn) có thể vào được. Tùy theo loại đồ vật, có trường hợp phải trả một khoản phí thủ tục thu hồi rác.
Với rác thu gom: Bao gồm đồ điện, đồ gia dụng như tivi, máy giặt, tủ lạnh, dàn máy stereo, lò sưởi, bếp gas, chăn đệm, chiếu tatami, lốp xe, dầu phế thải,… Khi muốn bỏ thì chủ nhân phải liên hệ theo số điện thoại thu gom, bạn sẽ được hẹn lịch đến lấy và mất phí thu gom.
Còn ở Việt Nam?
Ở nước ta, mặc dù đã có Luật, có chế tài, có tuyên truyền, có tập huấn,…nhưng vẫn chưa đạt được theo mong muốn, một trong số đó là phân loại xử lý rác đầu nguồn vẫn còn nhiều bất cập.
Phân loại rác tại nguồn (PLRTN) nhằm tách rác có giá trị tái chế tại nguồn, góp phần tạo nguồn nguyên liệu cho hoạt động tái chế, giảm khối lượng chất thải rắn sinh hoạt được chôn lấp. Thế nhưng hiện tại, các chương trình PLRTN ở địa phương phần lớn chỉ mang tính thử nghiệm, chưa đồng bộ, quyết liệt và chính thức hóa. Các giải pháp hiện nay mới chỉ mang tính phong trào, chưa đủ mạnh để thay đổi tình thế.
Người dân đã thay đổi nhận thức và trách nhiệm với bảo vệ môi trường
Có thể nói, hiện nay, việc thí điểm phân loại rác tại nguồn ở nước ta đã từng bước đem lại kết quả nhưng hiệu quả không cao, trong đó có nhiều nguyên nhân, khó khăn và vướng mắc. Trước thực trạng trên, Luật Bảo vệ môi trường 2020, có hiệu lực từ 1/1/2022 bổ sung và áp dụng lần đầu liên quan đến phân loại rác tại nguồn, tiệm cận dần với quy định của các quốc gia phát triển. Đặc biệt, khắc phục tình trạng chôn lấp rác thải ở Việt Nam hiện nay còn cao chủ yếu do rác thải chưa được phân loại dẫn đến khó khăn trong xử lý.
Theo đó, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định việc thu phí rác thải dựa trên khối lượng hoặc thể tích thay cho việc tính bình quân theo hộ gia đình hoặc đầu người. Cơ chế thu phí này sẽ góp phần thúc đẩy người dân phân loại, giảm thiểu rác thải phát sinh tại nguồn do nếu không thực hiện việc này thì chi phí xử lý rác thải phải nộp sẽ cao, thông qua quy định rác thải sinh hoạt phải được phân làm 3 loại: chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; chất thải rắn sinh hoạt khác.
Về vấn đề này, GS.TS Đặng Kim Chi - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Kỹ thuật, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng, Luật quy định trách nhiệm phân loại của hộ gia đình, cá nhân thay vì khuyến khích việc phân loại như trước đây. Tuy nhiên, các địa phương khi thực hiện, áp dụng lộ trình phải tùy theo đặc thù của địa phương, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tế về nhận thức, hạ tầng kỹ thuật thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn ở nước ta hiện nay, bởi vấn đề phân loại rác thải tại nguồn chỉ thực sự hiệu quả khi đồng bộ với hạ tầng thu gom, xử lý.
GS.TS Đặng Kim Chi nhấn mạnh, những nước tiến bộ như Hàn Quốc, Nhật Bản,… xem việc phân loại rác tại nguồn rất quan trọng. Vì vậy, tại nước ta để đưa luật vào cuộc sống hiệu quả nhất thì giải pháp quan trọng vẫn là cách làm đồng bộ, nhất quán từ khâu đầu đến khâu cuối và rất cần có ý thức, trách nhiệm của người dân. Bên cạnh đó, không chỉ đồng bộ phân loại tại nhà mà tiếp đó phải đồng bộ từ công ty thu gom rác thải đến các cơ sở xử lý chất thải. Đặc biệt, nâng cao vai trò của các công ty thu gom rác. Không chỉ có vai trò quan trọng trong hệ thống thu gom mà bản thân những người công nhân thu gom còn đóng vai trò những người giám sát trực tiếp việc thực hiện phân loại rác tại nguồn.
Để có tính đồng bộ, cần phải thu gom, vận chuyển đúng cách
Để tiếp tục nâng cao nhận thức cho cộng đồng trong việc phân loại rác thải đầu nguồn, với loại chất thải rắn, Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam đưa ra khuyến cáo, hầu hết các loại nhựa đều có thể tái chế nếu được phân loại, thu gom đúng cách. Phân loại rác là giải pháp để bảo vệ môi trường và góp phần thúc đẩy kinh tế từ rác tái chế. Đặc biệt, rác thải nhựa có thể quay trở lại dưới hình thức nguyên liệu phục vụ đời sống và hoạt động sản xuất nếu được phân loại đúng cách.
Theo WWF, hầu hết các loại nhựa có thể tái chế nếu được phân loại. Trong đó, nhựa PET, HDPE, PP là nhóm có tỷ lệ thu gom, tái chế cao. Nhựa PET thường là các chai nước giải khát, chai nước đựng gia vị như tương, dầu ăn, dấm,... Nhựa HDPE có đặc tính mờ đục thường là chai đựng mỹ phẩm, hộp đựng thuốc, dược phẩm, chai đựng sữa, hàng gia dụng. Nhựa PP gồm các loại hộp thực phẩm, nắp chai, túi dệt đựng gạo, thau chậu, bàn ghế nhựa, các loại màng trong, cảm giác giòn khi bóp trong tay, dễ xé.
Nhóm nhựa PVC, LDPE, PS, PC, ABS cũng có thể tái chế nhưng tỷ lệ thu gom, tái chế còn thấp. Trong đó, nhựa PVC thường là ống nước, khung cửa, vỏ bọc dây điện, ba tay, bao bì thuốc, găng tay hay áo mưa. Nhựa LDPE là nguyên liệu làm nên túi nylon, túi zip, bao bì khăn giấy, nắp hộp. Nhựa PS là các loại hộp đựng CD, hộp sữa chua, vỉ bánh kẹo, nắp cà phê mang đi, thùng xốp, xốp chèn hàng. Ngoài ra còn có màng bọc thực phẩm, các loại màng mềm, dai, khó xé.
Các loại nhựa không thể tái chế như vỏ bánh kẹo, túi snack, túi hộp có màu đen, nhựa có kích thước nhỏ như nắp chai, vòng nhựa trên chai nhựa... Những loại rác này hiện nay chủ yếu được đem ra thải bỏ ở các bãi chôn lấp hoặc đốt. Tuy nhiên, WWF-Việt Nam khuyến cáo người dân không được tự ý đốt các loại rác này mà phải thu gom xử lý tập trung bằng công nghệ đốt rác thu hồi năng lượng tại các cơ, nhà máy xử lý đạt tiêu chuẩn. Việc đốt rác nhựa thủ công, tự phát tự nhiên có thể phát sinh khí dioxin, Furan gây ung thư rất nguy hiểm.
Có thể nói, việc phân loại rác thải vừa mang lại lợi ích bảo vệ môi trường, vừa tiết kiệm được nguồn tài nguyên thiên nhiên, hơn hết chính là giảm được nguồn rác thải ra môi trường. Nếu các gia đình luôn có ý thức phân loại rác thải sẽ mang lại lợi ích lớn cho cộng đồng, góp phần bảo vệ môi trường xanh, sạch hơn. Hãy hành động vì một tương lai trong lành hơn và tất cả là vì một tương lai không còn ô nhiễm.
Việt Anh
Sáng kiến “Giảm thiểu rác thải nhựa – Lan tỏa lối sống xanh” do Ủy ban MTTQ phường Hoà Bình khởi xướng trở thành điểm sáng, góp phần giảm rác thải và xây dựng nếp sống thân thiện môi trường.
Phân loại rác thải tại nguồn, hành động đơn giản nhưng ý nghĩa vô cùng to lớn. Bởi, lợi ích về kinh tế mang lại cho cộng đồng từ việc tận dụng số lượng lớn rác hữu cơ trong chất thải sinh hoạt để phục vụ nuôi, trồng... và tái chế.
Phát biểu tại Lễ phát động Chương trình “Vì một Việt Nam xanh” năm 2025, Chủ tịch UBND phường Phúc Yên (tỉnh Phú Thọ) Nguyễn Tiến Thông nhấn mạnh, mỗi người dân Phúc Yên sẽ là một “đại sứ xanh”, cùng lan tỏa tinh thần sống xanh, hành động xanh, góp phần xây dựng đô thị “xanh - sạch - đẹp và đáng sống”.
Với quyết tâm phát triển xanh, “không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế”, nhiều nơi từng là “điểm nóng” ô nhiễm môi trường như Mẫn Xá (xã Văn Môn), Đại Bái (xã Gia Bình), Phong Khê (phường Võ Cường)… của tỉnh Bắc Ninh nay bầu trời đã trong xanh, không khí đã mát lành, đường sá đã sạch đẹp hơn rất nhiều. Điểm “nóng” ô nhiễm môi trường đang “hạ nhiệt”, giúp môi trường sống của người dân đang được nâng lên rõ rệt.
Đảm nhận nhiệm vụ tưới tiêu cho hơn 3.500 ha đất nông nghiệp ở Hưng Yên, Hà Nội và Bắc Ninh, Trạm bơm Như Quỳnh do Xí nghiệp khai thác công trình thuỷ lợi Như Quỳnh vận hành (Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thuỷ lợi Nam Đuống) đóng vai trò then chốt trong hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Thế nhưng, nhiều năm qua, nguồn nước từ sông Kim Sơn chảy về trạm liên tục bị ô nhiễm nặng, khiến sản xuất nông nghiệp và môi trường nông thôn đối diện với nhiều rủi ro. Vấn đề này đang trở thành thách thức lớn, đòi hỏi sự phối hợp mạnh mẽ từ các cấp, ngành và địa phương.
