Kỳ 2: Sạt lở đất, đá trước thiên tai cực đoan - Chủ động ứng phó từ chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Sạt lở đất năm 2025 diễn biến phức tạp, gia tăng cả về phạm vi và mức độ tác động, đe dọa trực tiếp đến an toàn dân cư và hạ tầng tại nhiều địa phương. Trước thực tiễn đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tăng cường chỉ đạo công tác dự báo, cảnh báo sớm và triển khai các giải pháp ứng phó chủ động nhằm giảm thiểu rủi ro, bảo đảm an toàn cho người dân.

Năm 2025, cùng với mưa lớn, bão mạnh và lũ trên diện rộng, sạt lở đất nổi lên như một trong những rủi ro thiên tai nghiêm trọng nhất, đe dọa trực tiếp đến an toàn tính mạng người dân và hạ tầng kinh tế - xã hội ở nhiều địa phương. Đáng chú ý, sạt lở không chỉ xảy ra trong thời điểm mưa lớn cực đoan mà còn xuất hiện cả sau mưa, thậm chí khi thời tiết đã tạm ổn định, cho thấy tính chất phức tạp và khó lường của loại hình thiên tai này.

Trong bối cảnh đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tập trung chỉ đạo tăng cường công tác dự báo, cảnh báo, khoanh vùng nguy cơ và chủ động triển khai các giải pháp ứng phó, nhằm giảm thiểu thiệt hại, bảo đảm an toàn cho người dân, đồng thời gắn công tác phòng, chống sạt lở với bảo vệ hệ thống đê điều và hạ tầng thiết yếu.

Theo Báo cáo tổng kết công tác năm 2025 của Cục Khí tượng Thủy văn, trong năm qua, cả nước đã xảy ra 38 đợt lũ quét và sạt lở đất nghiêm trọng tại 22 tỉnh, chủ yếu ở khu vực trung du, miền núi Bắc Bộ, Trung Bộ và một số tỉnh Tây Nguyên, Đông Nam Bộ. Đây là con số cho thấy, mức độ gia tăng đáng lo ngại của rủi ro sạt lở trong bối cảnh thiên tai cực đoan.

Sạt lở gia tăng trong bối cảnh mưa lớn, lũ kéo dài

Diễn biến khí tượng thủy văn năm 2025 cho thấy, mưa lớn kéo dài là yếu tố kích hoạt chính của nhiều vụ sạt lở đất trên cả nước. Theo báo cáo của Cục Khí tượng Thủy văn, từ tháng 6 đến tháng 11/2025, tổng lượng mưa tại nhiều khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ cao hơn trung bình nhiều năm từ 30 - 80%, có nơi vượt trên 100%, thậm chí ghi nhận những giá trị mưa ngày vượt kỷ lục lịch sử tại một số trạm quan trắc.

Mưa lớn diện rộng, kéo dài nhiều ngày đã làm bão hòa đất, suy giảm khả năng ổn định của các sườn dốc, taluy đường giao thông và khu dân cư vùng đồi núi. Cùng với đó, các đợt lũ lớn, lũ đặc biệt lớn trên nhiều hệ thống sông đã làm biến đổi dòng chảy, gây xói lở mạnh bờ sông, bờ suối, ảnh hưởng trực tiếp đến nhà cửa và công trình hạ tầng.

Đáng chú ý, theo đánh giá chuyên môn, trong năm 2025 đã ghi nhận những vụ sạt lở xảy ra ngay cả sau khi mưa đã kết thúc hoặc trong điều kiện không mưa, cho thấy tác động tích lũy của mưa lớn kéo dài, kết hợp với đặc điểm địa hình, địa chất và thủy văn phức tạp. Điều này đặt ra yêu cầu cao hơn đối với công tác theo dõi, cảnh báo và ứng phó với sạt lở đất.

Sạt lở đất trong năm 2025 tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Cao Bằng; các tỉnh Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ; cùng với một số khu vực thuộc Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Nhiều vụ sạt lở đã gây thiệt hại lớn về nhà ở, hạ tầng giao thông, công trình thủy lợi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sinh kế của người dân.

Cảnh báo sớm và khoanh vùng rủi ro: Trọng tâm chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Trước thực tế sạt lở diễn biến phức tạp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xác định rõ công tác dự báo, cảnh báo sớm và khoanh vùng nguy cơ là giải pháp then chốt nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Theo Báo cáo tổng kết công tác năm 2025 của Cục Khí tượng Thủy văn, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã duy trì vận hành Hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực, cập nhật đồng bộ theo địa giới hành chính mới từ ngày 1/7/2025. Hệ thống này cho phép theo dõi, đánh giá nguy cơ sạt lở đất theo không gian và thời gian, hỗ trợ hiệu quả cho công tác chỉ đạo điều hành của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng như chính quyền địa phương.

Bên cạnh đó, Bộ đã chỉ đạo các đơn vị chuyên môn tăng cường phân tích, đánh giá mối liên hệ giữa mưa lớn, địa hình, địa chất và nguy cơ sạt lở; đồng thời cung cấp thông tin cảnh báo kịp thời cho Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia, các bộ, ngành và địa phương. Trong năm 2025, hàng nghìn bản tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn nguy hiểm đã được ban hành, góp phần giúp các địa phương chủ động triển khai các biện pháp phòng ngừa, ứng phó.

Công tác khoanh vùng, rà soát các khu vực có nguy cơ cao xảy ra sạt lở đất cũng được Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo thực hiện thường xuyên, đặc biệt tại các khu dân cư miền núi, ven sông, ven suối và khu vực hạ du các hồ chứa. Trên cơ sở đó, nhiều địa phương đã chủ động xây dựng phương án di dời dân cư, bố trí lực lượng ứng trực và chuẩn bị phương tiện, vật tư để sẵn sàng ứng phó khi xảy ra tình huống khẩn cấp.

Việc gắn công tác cảnh báo sạt lở với theo dõi diễn biến mưa, lũ và vận hành hồ chứa đã tạo nên một chuỗi thông tin khép kín, giúp nâng cao hiệu quả chỉ đạo điều hành, hạn chế tối đa thiệt hại về người và tài sản.

Chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại từ sạt lở đất

Song song với công tác dự báo, cảnh báo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tập trung chỉ đạo triển khai các giải pháp ứng phó chủ động nhằm giảm thiểu thiệt hại do sạt lở đất gây ra. Một trong những nội dung trọng tâm là bảo đảm an toàn cho người dân, thông qua việc tổ chức di dời, sơ tán kịp thời khỏi các khu vực có nguy cơ cao.

Theo báo cáo, trong các đợt mưa lớn, lũ lớn năm 2025, thông tin cảnh báo sạt lở đất đã được cung cấp sớm cho các địa phương, giúp chính quyền cơ sở chủ động triển khai các phương án bảo vệ dân cư, hạn chế thấp nhất thiệt hại về người. Đây là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của cách tiếp cận chủ động, lấy phòng ngừa là chính trong công tác phòng, chống thiên tai.

Bên cạnh đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng chỉ đạo lồng ghép công tác phòng, chống sạt lở đất với bảo vệ đê điều, công trình thủy lợi và hạ tầng giao thông. Việc theo dõi chặt chẽ diễn biến sạt lở bờ sông, bờ suối không chỉ nhằm bảo vệ khu dân cư mà còn góp phần bảo đảm an toàn cho các tuyến đê, kè, giảm nguy cơ sự cố dây chuyền trong mùa mưa lũ.

Trong dài hạn, Bộ tiếp tục định hướng tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý rủi ro sạt lở đất; đồng thời đẩy mạnh phối hợp giữa các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ với các địa phương, các tổ chức quốc tế nhằm nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo và ứng phó.

Năm 2025 cho thấy sạt lở đất đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất trong bối cảnh thiên tai cực đoan và biến đổi khí hậu. Trước thực tế đó, sự chủ động trong chỉ đạo, điều hành của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ dự báo, cảnh báo sớm đến triển khai các giải pháp ứng phó đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm an toàn cho người dân, hạ tầng và hệ thống đê điều.

Ở Kỳ 3: Quản lý đê điều và sạt lở trước thiên tai cực đoan - Nâng cao năng lực chống chịu từ chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường sẽ tập trung làm rõ cách tiếp cận tổng thể trong phòng, chống thiên tai, nhấn mạnh vai trò điều phối, chỉ đạo và các giải pháp dài hạn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhằm nâng cao năng lực chống chịu trước thiên tai cực đoan.