TP. Hồ Chí Minh: Điểm nghẽn trong đánh giá tác động môi trường của dự án rạch Xuyên Tâm?

Theo kế hoạch của TP. Hồ Chí Minh, tháng 8/2023, dự án rạch Xuyên Tâm sẽ thông qua báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Các chuyên gia cho rằng, đánh giá ĐTM cần xét đến các yếu tố: môi trường tự nhiên, xã hội, kinh tế...

Dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm nối từ sông Vàm Thuật đến kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (thuộc 2 quận Bình Thạnh và Gò Vấp) được phê duyệt lần đầu tiên vào năm 2002, nhưng hơn 20 năm qua vẫn chưa thể triển khai.

Hàng chục năm qua, tuyến dự án rạch Xuyên Tâm được coi là một trong những con rạch bị ô nhiễm nặng nề nhất TP. Hồ Chí Minh. Khu vực này tập trung nhiều loại rác thải, dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối, gây mất mỹ quan đô thị, ảnh hưởng sức khoẻ người dân quanh năm...

Bà Nguyễn Thị Lệ phát biểu tại buổi giám sát

Mới đây, chiều 13/6, đoàn giám sát của Ban Thường vụ Thành ủy TP. Hồ Chí Minh do bà Nguyễn Thị Lệ, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND Thành phố làm trưởng đoàn đã giám sát về tiến độ triển khai dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm.

Không chỉ đánh giá ĐTM...

Trao đổi với Phóng viên Tạp chí TN&MT, PGS.TS Phùng Chí Sỹ, Phó chủ tịch Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết, đánh giá tác động môi trường là một trong những công cụ đã phát huy tác dụng đối với công tác quản lý môi trường của Việt Nam, đặc biệt ĐTM còn bao hàm cả yếu tố xã hội. 

Theo Luật BVMT năm 2020 đã quy định, đánh giá sơ bộ tác động môi trường đối với các dự án có tác động xấu đến môi trường mức độ cao trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi và giai đoạn nghiên cứu khả thi. Đồng thời, ĐTM cũng được thực hiện với quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi. Nội dung báo cáo ĐTM được quy định trong các Thông tư hướng dẫn ngày càng chi tiết, cụ thể, thực chất hơn.

Bên cạnh đó, hội đồng thẩm định được quy định công khai và tạo điều kiện hơn để nhiều thành phần được tham gia. Các chuyên gia tham gia vào Hội đồng thẩm định các cấp được chọn lựa có trình độ chuyên môn phù hợp, chất lượng chuyên gia cũng sẽ khác nhau giữa các địa phương (yếu tố địa lý, kinh phí…). Từ đó, quyết định phê duyệt báo cáo ĐTM được thay thế bằng quyết định phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo ĐTM.

Đối với rạch Xuyên Tâm, khi đánh giá ĐTM cần xem xét tất cả các yếu tố như môi trường tự nhiên, xã hội, kinh tế, và từng giai đoạn (từ khâu chuẩn bị, xây dựng cho đến vận hành...).

Về điều kiện ĐTM, thứ nhất, chủ dự án thành lập báo cáo đầu tư; Thứ hai, phải có phương án thiết kế cơ sở, hoặc các bản vẽ, thi công,... trên cơ sở đó lập báo cáo ĐTM trình cơ quan chức năng phê duyệt.

Mục tiêu của dự án là nạo vét dòng kênh, nạo vét bùn thải, chống ngập úng, cải tạo cảnh quan, cải tạo môi trường, thu gom toàn bộ rác phải, nước thải, kè bờ, cải tạo cơ sở hạ tầng,...

Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất để cải tạo đó là ngắt nguồn nước thải, không cho đổ vào rạch. Hiện nay tất cả các dự án kênh rạch của Thành phố là đặt 2 đường ống dọc kênh nối về khu xử lý nước thải tập trung để cắt nguồn thải. Trong thời gian chờ nhà máy xử lý nước thải (quận 2 cũ) hoàn thành thì toàn bộ nước thải được đổ ra sông Sài Gòn, đây là giải pháp “pha loãng” để xử lý - PGS.TS Phùng Chí Sỹ nhấn mạnh!.

Tuy nhiên, PGS. TS Phùng Chí Sỹ cũng băn khoăn, các dự án kênh rạch tại TP. Hồ Chí Minh hiện tại bị ô nhiễm rất nhiều, xét về nguyên tắc phải được cải tạo để giữ sạch môi trường, tuy nhiên về cơ chế còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, vốn đầu tư cải tạo lại rất cao. Đơn cử như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, cứ cải tạo 01 km kênh phải chi đến 10 triệu đôla. Trong khi đó, rạch Xuyên Tâm có chiều dài hơn 8 km thì chi hơn 80 triệu đôla. Do đó, vốn cải tạo là quan trọng, có thể phải cải tạo từng giai đoạn. Đặc biệt, cải tạo kênh không chỉ riêng kênh mà là cải tạo cả lưu vực kênh.

Tuyến dự án rạch Xuyên Tâm được coi là một trong những con rạch bị ô nhiễm nặng nề nhất TP. Hồ Chí Minh

... mà còn tồn tại những yếu tố xã hội

Cùng trao đổi về vấn đề trên, Nguyên Viện trưởng Viện nước và Biến đổi khí hậu (Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh) - PGS. TS Hồ Long Phi cho rằng, vấn đề nan giải của dự án rạch Xuyên Tâm không chỉ nằm ở phần kỹ thuật, mà còn tồn tại những yếu tố xã hội.

Việc cải tạo môi trường là có lợi môi trường sống, cảnh quang, sức khoẻ,... tuy nhiên công tác di dời sẽ làm đảo lộn đời sống của người dân trong khu vực, ảnh hưởng trực tiếp đến mọi kế hoạch sinh hoạt. Đặc biệt, công tác đền bù giải toả thường gặp nhiều khó khăn, là khía cạnh liên quan đến thể chế, pháp lý và những quy định của pháp luật. Do đó, cần phải tính toán kỹ, giải quyết triệt để, vì đã có nhiều dự án của thành phố kéo dài không giải quyết được, như bài học từ dự án Tân Hoá Lò Gốm (quận Tân Phú), kênh Hàng Bàng (quận 5, quận 6)...

PGS. TS Hồ Long Phi phân tích thêm, dự án rạch Xuyên Tâm cần nhìn nhận rõ 2 vấn đề: Thứ nhất, người dân thấy sự nguy hiểm của ô nhiễm môi trường (đe doạ tính mạng, sức khoẻ, gây bệnh tật...), đó là động lực khiến họ ủng hộ kế hoạch dự án; Thứ hai, đời sống dân sinh (đền bù, tái định cư, công ăn việc làm, học hành...), hay nhiều vấn đề xã hội khác liên quan sẽ là rào cản cho việc cải tạo rạch của Thành phố. Vì vậy, cần điều tra xã hội học chu đáo, nắm rõ nguyện vọng của người dân để có giải pháp thích hợp, đánh giá sàng lọc, xem xét thoả đáng... Rạch Xuyên Tâm đi qua địa phận quận Gò Vấp và Bình Thạnh, phải tham vấn ý kiến chính quyền địa phương, lấy ý kiến người dân, đặc biệt những người dân bị tác động nhiều nhất tại dự án này.

Mặt khác, đánh giá ĐTM tuyệt đối không được ngăn, chặn, thay đổi dòng chảy, không được phép “thay kênh bằng cống” (lấp kênh có sẵn thay bằng cống ngầm - PV), đảm bảo hành lang kênh rạch, vệ sinh môi trường... Việc giải quyết các dự án về môi trường nước phải đi theo lưu vực, tránh sự can thiệp có tính chất máy móc, thiếu sự am hiểu kiến thức về thuỷ văn, thuỷ lực, cần tôn trọng lưu vực, PGS. TS Hồ Long Phi nhấn mạnh!.

Thiết nghĩ, trước các thông tin trên, người dân sinh sống ven rạch Xuyên Tâm đang từng ngày mong con rạch thật sự được hồi sinh sau hơn 20 năm “đắp chiếu” gây ô nhiễm môi trường chứ không chỉ cải tạo trên giấy tờ, để góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị, nâng cao chất lượng đời sống, sạch đẹp môi trường...

Quỳnh Hương - Nguyễn Kiên