Tính cấp thiết và nền móng chính sách

Việt Nam đang ở trong nhóm quốc gia chịu áp lực lớn về rác thải nhựa. Thống kê cho thấy, mỗi năm cả nước phát sinh khoảng 3,8 triệu tấn rác thải nhựa, trong đó có tới 2 triệu tấn. Riêng trong môi trường học đường, nhựa dùng một lần chiếm khoảng 50% lượng rác thải sinh hoạt. Từ chai nước, ống hút, túi nilon, đến hộp xốp - tất cả đều để lại hệ lụy: gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước, phát sinh vi nhựa trong đất, trong nước, và có nguy cơ xâm nhập vào chuỗi thực phẩm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe học sinh.

Điều này cho thấy, nếu không có một chính sách tổng thể và sự vào cuộc đồng bộ, các nỗ lực rời rạc từ một vài trường tiên phong sẽ khó tạo được chuyển biến sâu rộng. Thực tiễn Genesis (Hà Nội) hay Huế đã chứng minh tiềm năng, nhưng để phong trào trở thành quốc gia hóa, cần một nền móng chính sách vững chắc.

Trong bối cảnh đó, Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 với chủ đề “Trường học không rác thải nhựa” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phát động đã kịp thời đưa ra một bộ Thể lệ và Tiêu chí rõ ràng. (1) Kế hoạch hành động: trường tham gia phải có lộ trình ngắn hạn, trung hạn và dài hạn về bảo vệ môi trường. (2) Giáo dục tích hợp: lồng ghép nội dung môi trường trong ít nhất một môn học chính khóa, đồng thời bồi dưỡng giáo viên, thành lập CLB hoặc tổ chức hoạt động xanh định kỳ. (3) Cơ sở vật chất bền vững: ưu tiên sử dụng vật liệu tái chế, thiết kế tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường. (4) Sáng kiến cộng đồng: các trường phải có hoạt động gắn kết với phụ huynh, chính quyền địa phương, doanh nghiệp, tổ chức xã hội.

Không chỉ là cơ sở để xét giải thưởng, bộ tiêu chí này còn đóng vai trò chuẩn hóa mô hình, tạo điều kiện để nhân rộng, và xa hơn là lồng ghép vào hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục quốc gia.

Trong phát biểu chỉ đạo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh: “Chủ đề của Giải thưởng năm nay là Trường học không rác thải nhựa. Đây không chỉ là một khẩu hiệu, mà là lời kêu gọi hành động mạnh mẽ trong bối cảnh ô nhiễm nhựa đang là thách thức môi trường toàn cầu. Các em học sinh không chỉ trực tiếp thực hiện hành động cụ thể trong cuộc sống hằng ngày, mà còn là những tuyên truyền viên hiệu quả, lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường đến gia đình và cộng đồng”.

Phát biểu của Thứ trưởng Lê Công Thành đã khẳng định rõ: trường học sinh thái không còn là phong trào tự phát, mà đã được đặt trong khuôn khổ chính sách quốc gia. Đặc biệt, trong giai đoạn 2025–2028, khi Việt Nam đảm nhận vai trò Trưởng nhóm Giáo dục môi trường ASEAN, việc thúc đẩy mô hình “trường học không rác thải nhựa” còn có ý nghĩa đối ngoại – góp phần khẳng định vị thế và trách nhiệm quốc tế của Việt Nam.

Như vậy, Giải thưởng ASEAN 2025 vừa giải quyết cấp thiết vấn đề rác thải nhựa trong trường học, vừa đặt nền móng chính sách để phong trào này phát triển bền vững, gắn với chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và cam kết Net Zero 2050.

Động lực từ xã hội hóa và truyền thông

Một trong những điểm mới quan trọng của Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 là sự đồng hành của doanh nghiệp và tổ chức quốc tế. Nếu như trước đây, các dự án môi trường học đường thường phụ thuộc ngân sách hạn hẹp của nhà trường hoặc địa phương, thì nay, mô hình đã có thêm sức mạnh từ khối tư nhân và các đối tác quốc tế. (1) Quỹ Vì tương lai xanh (Vingroup) tiếp tục tài trợ chiến lược cho giải thưởng, thể hiện tầm nhìn đầu tư vào thế hệ trẻ - những công dân xanh của tương lai. (2) Unilever Việt Nam tham gia hỗ trợ truyền thông, đưa các thông điệp về trường học xanh đến đông đảo phụ huynh và cộng đồng. (3) WWF và UNICEF đảm nhận vai trò tư vấn, cung cấp kinh nghiệm quốc tế và công cụ.

Sự gắn kết này cho thấy, giáo dục xanh đã trở thành mối quan tâm chung của toàn xã hội, không còn bó hẹp trong phạm vi nhà trường. Chính nhờ xã hội hóa, phong trào có thể được duy trì lâu dài, tránh tình trạng “sớm nở tối tàn”.

Song song với nguồn lực, truyền thông giữ vai trò như chất xúc tác để phong trào có sức lan tỏa mạnh mẽ. Báo chí, mạng xã hội và các chiến dịch cộng đồng đã biến những câu chuyện nhỏ như một tiết học giảm nhựa, một CLB môi trường, hay một hoạt động tái chế… thành hình mẫu truyền cảm hứng.

Không chỉ dừng ở việc phản ánh, truyền thông còn góp phần tạo áp lực xã hội tích cực. Khi những mô hình như Genesis ở Hà Nội hay Huế được lan tỏa, nhiều trường học khác cũng phải tự soi chiếu và hành động, để không bị bỏ lại phía sau trong xu thế giáo dục xanh.

Trong phát biểu chỉ đạo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh vai trò của báo chí và truyền thông: “Tôi đề nghị các cơ quan truyền thông, báo chí phối hợp chặt chẽ với Ban Tổ chức để đưa thông tin về Giải thưởng đến tất cả các trường, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo. Chúng ta phải bảo đảm rằng, không một trường nào bị bỏ quên trên hành trình xanh này”.

Lời chỉ đạo này của Thứ trưởng cho thấy, truyền thông không chỉ đơn thuần là đưa tin, mà còn là công cụ thực hiện công bằng giáo dục và công bằng môi trường, để cơ hội tiếp cận Giải thưởng được chia đều cho tất cả các trường học trong cả nước, bất kể điều kiện địa lý hay kinh tế - xã hội.

Có thể nói, sự kết hợp giữa nguồn lực xã hội hóa và sức mạnh truyền thông chính là động lực kép, bảo đảm Giải thưởng 2025 không dừng ở mức vinh danh, mà trở thành một phong trào xã hội rộng khắp, góp phần thay đổi nhận thức và hành vi của hàng triệu học sinh, phụ huynh, và cộng đồng.

Tại sự kiện Tọa đàm “Trường học không rác thải nhựa: Hành động cho thế hệ xanh”, các chuyên gia nhấn mạnh rằng, Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025 không chỉ là một danh hiệu mà còn là động lực thúc đẩy các trường hành động.

Tầm nhìn mạng lưới và khát vọng ASEAN

Từ những mô hình tiên phong như Genesis (Hà Nội) hay Huế, Việt Nam đã có nền tảng thực tiễn để mở rộng thành Mạng lưới trường học sinh thái toàn quốc. Mạng lưới này không chỉ là nơi trao đổi kinh nghiệm, mà còn tạo ra một hệ sinh thái giáo dục xanh, nơi các trường kết nối, học hỏi lẫn nhau và cùng cam kết hướng tới mục tiêu giảm nhựa, giảm phát thải.

Khi được vận hành đồng bộ, mỗi trường học sẽ là một “hạt giống xanh” và khi kết nối lại, sẽ trở thành một cánh rừng sinh thái phủ kín cả nước, đóng góp trực tiếp vào việc thay đổi hành vi xã hội và cải thiện chất lượng môi trường sống.

Điểm đặc biệt của Giải thưởng 2025 là tính khu vực. Việt Nam không chỉ triển khai ở phạm vi quốc gia, mà còn gắn kết với ASEAN Eco-Schools Network. Đây là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò Trưởng nhóm Giáo dục môi trường ASEAN giai đoạn 2025-2028, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời học hỏi mô hình từ các nước bạn.

Khi tham gia mạng lưới ASEAN, các trường học Việt Nam sẽ không chỉ dừng ở việc giảm nhựa trong lớp học, mà còn trở thành đại diện cho một quốc gia tiên phong trong cam kết xanh, góp phần định hình xu thế giáo dục bền vững của khu vực.

Mạng lưới trường học sinh thái cũng là bước đi thiết thực để thực hiện các chiến lược lớn: Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh, Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương đến 2030, và đặc biệt là cam kết Net Zero 2050. Điều đó có nghĩa: mỗi trường học không chỉ là nơi dạy và học, mà còn là mắt xích trong chuỗi thực hiện cam kết toàn cầu của Việt Nam về ứng phó biến đổi khí hậu.

Trong phát biểu chỉ đạo, Thứ trưởng Lê Công Thành đã nhấn mạnh tầm nhìn này: “Tất cả các trường học từ Tiểu học đến THPT hãy tham gia Giải thưởng với tinh thần trách nhiệm cao nhất. Đây là cơ hội để chúng ta phát hiện, chia sẻ kinh nghiệm nhiều mô hình trường học sinh thái không rác thải nhựa, từ đó lan tỏa đến tất cả giáo viên, học sinh và cộng đồng”.

Lời kêu gọi ấy không chỉ mang tính cổ vũ, mà còn đặt trách nhiệm lên vai toàn xã hội. Thông điệp rõ ràng: muốn có một Việt Nam xanh trong tương lai, phải bắt đầu từ giáo dục học đường hôm nay.

Như vậy, tầm nhìn xây dựng mạng lưới trường học sinh thái toàn quốc, gắn với khát vọng vươn tầm ASEAN, không chỉ là định hướng chiến lược, mà còn là sự khẳng định vị thế và trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong công cuộc giáo dục vì phát triển bền vững.

Từ Genesis - một hạt giống xanh của sự tiên phong, đến Huế là minh chứng cho sức mạnh cộng đồng, và nay là Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN 2025 - dấu mốc thể chế hóa ở tầm quốc gia, hành trình ba kỳ báo đã phác họa một bức tranh toàn diện về con đường xây dựng trường học sinh thái tại Việt Nam.

Đây không chỉ là câu chuyện giáo dục, mà còn là chiến lược phát triển bền vững, gắn kết mục tiêu giảm rác thải nhựa, tăng trưởng xanh và cam kết Net Zero 2050. Điều quan trọng hơn, từ mỗi lớp học, mỗi học sinh, một văn hóa sống xanh đang được hình thành và lan tỏa, góp phần thay đổi hành vi xã hội và nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ giáo dục môi trường ASEAN.

Ba kỳ báo khép lại, nhưng hành trình này mới chỉ bắt đầu. Trường học sinh thái sẽ tiếp tục là cái nôi gieo mầm ý thức và trách nhiệm công dân xanh, để từ đó, những hạt giống hôm nay sẽ trưởng thành thành cánh rừng bền vững, bao phủ cả đất nước, và hòa nhịp cùng khát vọng chung của khu vực và toàn cầu.

Hồng Minh