Nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho nông dân

Một trong những yếu tố quyết định thành bại của chuyển đổi số trong nông nghiệp chính là nhân tố con người. Người nông dân – chủ thể trực tiếp ứng dụng công nghệ cần được trang bị kỹ năng số cơ bản và tinh thần sẵn sàng tiếp cận cái mới.

Theo Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, hiện nay cả nước có khoảng gần 80 triệu người dùng Internet, tương đương gần 79% dân số. Khoảng 77% cư dân nông thôn có thể truy cập Internet, trong đó 91% sử dụng hàng ngày. Mức độ phổ cập điện thoại thông minh (smartphone) ngày càng tăng, chiếm trên 70% thuê bao di động, góp phần thúc đẩy tiêu dùng số trong tất cả các lĩnh vực khoa học công nghệ, du lịch, dịch vụ và lĩnh vực nông nghiệp.

Ông Nguyễn Kim Phúc, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, thời gian qua, chúng ta đã tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về IoT, AI, thương mại điện tử hay truy xuất nguồn gốc các sản phẩn nông sản đã được triển khai rộng khắp từ nông thôn đến thành thị. 

Trên các sàn thương mại điện tử như Postmart, nongsan.buudien.vn… hiện có hàng chục nghìn sản phẩm nông nghiệp được bày bán, trong đó chủ yếu là các sản phẩm OCOP. Không ít hợp tác xã áp dụng QR code truy xuất nguồn gốc, giúp sản phẩm vào được hệ thống siêu thị lớn.

Các sản phẩm nông sản được bày bán trên các sàn thương mại điện tử tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận với khách hàng

Những con số này cho thấy, dù mới ở giai đoạn đầu, chuyển đổi số đang từng bước thay đổi diện mạo chuỗi giá trị nông sản Việt Nam.

Tuy nhiên, trong thời đại kỷ nguyên số, chúng ta muốn số hóa đến tận thôn bản để giúp người dân thay đổi thói quen, tập quán bán hàng, giới thiệu tiêu thụ các sản sẩm thế mạnh, đặc trưng vùng miền… người dân phải cần dần thay đổi cách tiếp cận đồng thời cần có sự hỗ trợ của các cơ quan, quản lý. Đó là, có thể lồng ghép nội dung số hóa vào hoạt động khuyến nông, đồng thời xây dựng mô hình trình diễn công nghệ ngay tại đồng ruộng để nông dân “mắt thấy, tai nghe”. Bên cạnh đó, việc hình thành lực lượng “nông dân số” trẻ, am hiểu công nghệ sẽ trở thành hạt nhân thúc đẩy chuyển đổi ở nông thôn.

Đầu tư hạ tầng số đến từng thôn, bản

Công nghệ không thể phát huy hiệu quả nếu thiếu nền tảng hạ tầng. Vì vậy, mở rộng kết nối Internet băng thông rộng, phủ sóng 4G/5G ổn định tại vùng sâu, vùng xa là nhiệm vụ cấp bách. Các doanh nghiệp viễn thông cần có chính sách giá cước ưu đãi cho khu vực nông thôn, giúp mọi hộ gia đình dễ dàng tiếp cận.

Bên cạnh đó, cần xây dựng trung tâm dữ liệu nông nghiệp quốc gia và vùng, đảm bảo an toàn và khai thác hiệu quả dữ liệu lớn. Ở cấp cơ sở, các “trạm dịch vụ công nghệ” đặt tại xã sẽ là cầu nối giúp nông dân được tư vấn, trải nghiệm và ứng dụng giải pháp số ngay tại địa phương.

Trong kỷ nguyên số, dữ liệu chính là “dầu mỏ mới”, do đó Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải đóng vai trò nhạc trưởng, thống nhất chuẩn dữ liệu về đất đai, cây trồng, vật nuôi, thị trường... Việc xây dựng kho dữ liệu dùng chung, tích hợp thông tin khí tượng, viễn thám, giá cả nông sản sẽ hỗ trợ mạnh mẽ quá trình dự báo từ các cơ quan quản lý, từ đó định hướng cho người dân, doanh nghiệp.

Các sản phẩm nông sản được quảng bá, giới thiệu tại diễn đàn chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường

Cổng dữ liệu mở nông nghiệp không chỉ phục vụ quản lý mà còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp, nhà nghiên cứu phát triển sản phẩm, dịch vụ số. Xa hơn, một bản đồ số nông nghiệp toàn quốc, cập nhật liên tục và có tính dự báo cao sẽ trở thành công cụ chiến lược để hoạch định sản xuất.

Chính sách, tài chính sẽ là bệ đỡ cho chuyển đổi số

Theo số liệu thống kê, nông nghiệp đóng góp khoảng 12-14% vào GDP của Việt Nam trong những năm gần đây. Tuy tỷ trọng này không còn chiếm ưu thế so với các ngành khác, nhưng giá trị tuyệt đối mà nông nghiệp mang lại vẫn tiếp tục tăng trưởng. Nông nghiệp vẫn là trụ cột của nền kinh tế Việt Nam và đảm bảo an ninh lương thực. Tuy nhiên, sản xuất nhỏ lẻ, chi phí cao, khó khăn về truy xuất nguồn gốc khiến nông sản Việt Nam còn nhiều hạn chế khi bước ra thị trường cạnh tranh toàn cầu. Trong bối cảnh đó, công nghệ số được xem là “chìa khóa” để gia tăng giá trị và nâng sức cạnh tranh.

Hiện nay, nhiều công nghệ đang từng bước đi vào sản xuất và tiêu thụ nông sản. Từ cảm biến IoT theo dõi đất đai, khí hậu đến AI dự báo dịch bệnh, năng suất,  truy xuất nguồn gốc đến phun thuốc trong trồng trọt, thương mại điện tử... giúp người dân, doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất, tăng sức cạnh tranh trên thị trường. 

Người nông dân đã biết áp dụng công nghệ số vào việc tiêu thụ sản phẩm, việc mua bán thuận lợi hơn thông qua quyét QR

Cũng theo ông Phúc, để thúc đẩy nông dân và doanh nghiệp mạnh dạn ứng dụng công nghệ, chúng ta cần có chính sách tài chính đi kèm. Trong đó, Chính phủ có thể triển khai gói tín dụng lãi suất thấp cho nông dân mua máy bay không người lái, thiết bị IoT; mở rộng bảo lãnh tín dụng cho startup nông nghiệp số; đồng thời thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm nhằm nuôi dưỡng sáng kiến công nghệ.

Về pháp lý, việc công nhận hợp đồng điện tử, tem truy xuất nguồn gốc số hay dữ liệu sản xuất số là hồ sơ hợp lệ sẽ giúp giao dịch nông sản minh bạch, thuận lợi hơn. Các chương trình khuyến nông và nông thôn mới cũng cần thay đổi trọng tâm: từ cung cấp vật tư truyền thống sang hỗ trợ kỹ năng số và giải pháp công nghệ.

Liên kết công – tư phát triển nghiệp nông nghiệp số

Chuyển đổi số nông nghiệp không thể chỉ dựa vào nguồn lực nhà nước. Vai trò của khu vực tư nhân, từ doanh nghiệp viễn thông, công nghệ đến các hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp phải cần được phát huy.

Các mô hình hợp tác này trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ sẽ tạo động lực mạnh mẽ. Những nền tảng số về quản trị chuỗi cung ứng, logistics, sàn giao dịch hay truy xuất nguồn gốc nếu được phát triển rộng rãi sẽ rút ngắn khoảng cách từ nông dân đến thị trường. Song song, hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp số cần được nuôi dưỡng thông qua trung tâm ươm tạo, giải thưởng sáng kiến và các cuộc thi đổi mới sáng tạo.

Trong thời gian tới, để chuyển đổi số thực sự đi vào đời sống, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường rất cần sự điều phối tổng thể từ các bộ ngành liên quan, đặc biệt là bộ Nông nghiệp và Môi trường. Công nghệ số đang mở ra con đường mới cho ngành nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, minh bạch, hiệu quả hơn. 
Với sự chung sức từ Trung ương đến địa phương, từ doanh nghiệp đến từng hộ nông dân, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào một tương lai mà nông nghiệp Việt Nam “chuyển mình số” thành công, giữ vững vai trò trụ cột và nâng cao vị thế trong nền kinh tế quốc dân.

Mạnh Hải - Liên Huyền