Phát biểu tại hội nghị, ông Phùng Kim Sơn, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Sơn La đã nêu lên thực trạng quản lý, sử dụng đất nông, lâm trường tại Sơn La, đồng thời thẳng thắn chỉ ra những vướng mắc còn tồn tại, cụ thể như: Công tác quản lý đất đai ở các Công ty nông, lâm nghiệp còn gặp nhiều khó khăn, nhất là trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến đất đai, đặc biệt, vấn đề giải quyết đất của các Công ty nông nghiệp tại 02 cao nguyên Nà Sản và Mộc Châu.

Ông Phùng Kim Sơn, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Sơn La

Thứ nhất, hiện nay, hầu hết đối với đất bàn giao về địa phương đều đã có người sử dụng, đất từ lúc bàn giao về địa phương đã biến động về chủ sử dụng, người nhận giao khoán tự ý chia tách, chuyển nhượng, tặng cho trái phép. Do đó, từ 01 thửa đất có nguồn gốc giao khoán hình thành nên nhiều thửa, nhiều chủ sử dụng khác nhau (rất nhiều trường hợp người dân ở các tỉnh khác, trong đó có cả Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đã mua đi, mua lại sang tay nhiều chủ sử dụng). Đồng thời, việc tạo lập các tài sản trên đất, công trình nhà ở trên đất chưa được kiểm soát chặt chẽ thời điểm trả ra.

“Hiện nay, thực hiện Luật đất đai năm 2024 tỉnh Sơn La đã và đang tổ chức triển khai lập phương án sử dụng đất, trong đó, xây dựng lộ trình trong các năm 2025 - 2026, cơ bản hoàn thiện về lập, phê duyệt phương án sử dụng đất trong đó có việc giải quyết cấp Giấy chứng nhận cho các trường hợp đang sử dụng đất theo tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận số 103-KL/TW đã được cụ thể hóa tại khoản 2 Điều 181 Luật Đất đai. Tuy nhiên, vấn đề vướng mắc đặt ra ở đây là giải quyết cho hộ dân đã nhận khoán trước đây hay giải quyết cho các hộ nhận chuyển từ các hộ nhận khoán”. Ông Phùng Kim Sơn nhấn mạnh!.

Thứ hai, đối với quỹ đất nông nghiệp bàn giao về địa phương ưu tiên giao đất cho đồng bào dân tộc thiểu số, tuy nhiên, quỹ đất bàn giao manh mún, nằm xem kẽ trong khu dân cư; mặt khác gần như đất bàn giao về địa phương đã có người sử dụng, đó đó, cần thiết có cơ chế xử lý tài sản trên đất; xử lý hợp đồng giao khoán để tạo quỹ đất sạch giao đất cho đồng bào.

Mặc dù, việc ưu tiên giao đất cho đồng bào là chính sách hướng đến an sinh – xã hội là một trong các Chương trình mục tiêu quốc gia đã được Đảng và Nhà nước ưu tiên thực hiện ngay, tuy nhiên, việc sử dụng quỹ đất nông trường bàn giao về địa phương như tỉnh Sơn La để giao cho các hộ là manh mún lại đi ngược với xu hướng tích tụ, tập trung đất đai, thúc đẩy nền kinh tế, tạo ra sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao đồng thời đem lại giá trị kinh tế cho địa phương. Do đó, cần thiết có chế tài kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng đất của đồng bào sau khi được giao đất theo chính sách đồng thời có có phương án tạo kế sinh nhai bền vững cho người dân tộc thiểu số nghèo, cận nghèo để hướng tới thoát nghèo bền vững.

Thứ ba, Sơn La khó khăn trong vấn đề huy động nguồn lực để tổ chức thực hiện đo đạc, lập phương án sử dụng đất theo Nghị định số 118/2014/NĐ-CP. Cụ thể, sau 10 năm thực hiện, do thiếu kinh phí, nguồn lực để tổ chức đo đạc, xây dựng cơ sở dữ liệu dẫn đến khó kiểm soát trong việc quản lý, sử dụng đất sau khi bản giao về địa phương. Hiện nay, Sơn La đã phê duyệt Đề án nông, lâm trường với kinh phí khoảng gần 200 tỷ. Năm 2024, Sơn La cũng là một trong các tỉnh được Trung ương xem xét phân bổ 40 tỷ đồng để thực hiện một phần nhiệm vụ của đề án. Tuy nhiên, tỉnh cũng chưa có nguồn lực, cơ chế tài chính bắt buộc trong việc phân bổ nguồn lực đối với phần kinh phí còn lại để hoàn thành Đề án.

Ông Lê Minh Đức, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Đắk Lắk

Đề xuất một giải pháp tháo gỡ khó khăn trên, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Sơn La cho rằng: Cần tập trung nguồn lực tổ chức chức thực hiện Đề án, cần xác định rõ lộ trình tổ chức thực hiện, trong đó, có việc phân bổ kinh phí. Trong đó, đối với cấp tỉnh, cần phải xác định nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm của tỉnh và phải cam kết trong việc bố trí ngân sách cấp tỉnh để thực hiện. Đối với Trung ương, đề nghị xác định rõ tỷ lệ hỗ trợ cho tỉnh Sơn La trong tổng kinh phí thực hiện Đề án để Sơn La chủ động trong việc rà soát nguồn lực để ưu tiên đầu tư. Đồng thời, việc đo đạc phải triển khai trong thời gian sớm nhất, không kéo dài tránh trường hợp phát sinh thêm các giao dịch dân sự của người dân dẫn đến lại biến động so với kết quả đo đạc. Đối với việc xử lý tài sản trên đất, xử lý quyền, mâu thuẫn phát sinh trong hợp đồng khoán và các giao dịch dân sự: cần thiết giao cho địa phương ban hành cơ chế, chính sách riêng đối với việc xử lý tài sản trên đất, xử lý quyền, mâu thuẫn phát sinh trong hợp đồng khoán và các giao dịch dân sự để đảm bảo tính công bằng, minh bạch.

Ông Phùng Kim Sơn cũng cho rằng: Để đảm bảo kế sinh nhai bền vững cho đồng bào DTTS sau khi được hưởng chính sách hỗ trợ đất đai đồng thời nhằm hạn chế, kiểm soát chặt chẽ việc chuyển nhượng đất đã được hỗ trợ theo chính sách, cần thiết có sự liên kết giữa người dân và doanh nghiệp có thể bằng hình thức tập trung đất đai (thuê quyền sử dụng đất) và tích tụ đất đai (góp vốn vốn bằng quyền sử dụng đất) là xu hướng chung của sự phát triển, do đó, cần thiết có những chính sách hỗ trợ cho tổ chức sự nghiệp công lập (ví dụ như Trung tâm phát triển quỹ đất) đứng ra, thay mặt đồng bào DTTS để thực hiện tích tụ, tập trung đất đai, là trung gian  hướng dẫn, xử lý các vấn đề pháp lý liên quan giữa người dân và doanh nghiệp. Để phục vụ xác minh nguồn gốc, quá trình sử dụng đất để lập phương án sử dụng đất, đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn hỗ trợ địa phương được khai thác ảnh miễn phí đối với nguồn ảnh có sẵn tại Cục Viễn thám quốc gia.

Cũng tại hội nghị, ông Lê Minh Đức, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Đắk Lắk cũng nêu ra một số vướng mắc trong quá trình triển khai Luật Đất đai 2024: Luật đất đai 2024 và các Nghị định hướng dẫn chưa quy định rõ đối tượng mà UBND tỉnh phải chỉ đạo tổ chức rà soát, lập, phê duyệt Phương án sử dụng đất theo Điều 181, Luật đất đai 2024; chưa quy định cụ thể đối tượng nào là đối tượng phải rà soát để xử lý và đối tượng nào phải rà soát để lập phương án điều chỉnh. Do Thực tế hiện nay, trên địa bàn tỉnh các nông lâm trường thuộc diện sắp xếp đối mới theo Nghị Quyết 30 và Nghị định 118/NĐ-CP đều cơ bản đã thực hiện xong việc sắp xếp đổi mới, quá trình sắp xếp đã được UBND tỉnh phê duyệt Phương án sử dụng đất theo quy định tại Nghị định 181/2014/NĐ-CP; có những đơn vị đã chuyển đổi thành Công ty cổ phần, Nhà nước nắm giữ dưới 50% vốn điều lệ, không còn nắm giữ quyền chi phối. Vậy các doanh nghiệp này có bị điều chỉnh bới Điều 181 của Luật đất đai 2024, thuộc đối tượng phải tiếp tục rà soát để xử lý hay thuộc đối tượng phải rà soát, lập điều chỉnh phương án theo Điều 181?

Đại diện Chi cục đất đai tỉnh Bình Thuận

Thứ 2, vướng mắc khi xử lý rà soát theo Điều 181 Luật Đất đai năm 2024 phát hiện trường hợp khoán trắng, giao khoán trái pháp luật và vi phạm pháp luật đất đai: Trường hợp các nông lâm trường (Hiện nay là các Công ty TNHH 1TV, 2TV và Công ty cổ phần) qua rà soát mà phát hiện trong diện tích đất các công ty được giữ lại theo phương án sắp xếp và Phương án sử dụng đất theo Nghị định số 118/2014/NĐ-CP đã được phê duyệt có diện tích đang giao, giao khoán, khoán trắng, cho thuê cho mượn, liên doanh liên kết, hợp tác đầu tư, để bị lấn bị chiếm,… thì UBND cấp tỉnh có được tiến hành thu hồi  đất ngay theo quy định tại đ khoản 1 Điều 181 Luật Đất đai hay không? hay chỉ thu hồi nếu Doanh nghiệp không có phương án xử lý dứt điểm theo khoản 1 Điều 68 Nghị định số 102/2024/NĐ-CP.

Thứ 3, vướng mắc trong việc xác định quỹ đất thu hồi có nguồn gốc từ nông lâm trường phải lập phương án. Luật đất đai 2024 và các Nghị định chưa quy định rõ về quỹ đất thu hồi có nguồn gốc từ nông lâm trường phải lập phương án sử dụng đất (chưa quy định cụ thể diện tích thu hồi giai đoạn nào là phải lập phương án sử dụng đất dẫn đến cách hiểu khác nhau về nội dung này. Theo đó, có cách hiểu là tất cả diện tích đất có nguồn gốc thu hồi từ nông lâm trường qua các thời kỳ mà chưa đưa vào bố trí sử dụng thì phải lập phương án sử dụng đất; có cách hiểu chỉ lập phương án đối với diện tích thu hồi do sắp xếp đổi mới nông lâm trường theo Nghị Quyết số 28, Nghị định số 200/2004/NĐ-CP, Nghị định 170/2004/NĐ-CP của Chính phủ và Nghị Quyết 30 của Bộ Chính trị, Nghị định số 118/2014/NĐ-CP của Chính phủ; có cách hiểu chỉ lập phương án đối với diện tích đất thu hồi khi thực hiện Nghị Quyết số 30 của Bộ Chính trị, Nghị định số 118/2014/NĐ-CP và diện tích thu hồi kể từ ngày Luật này có hiệu lực thi hành.

Đại biểu tỉnh Kon Tum

Thứ 4, vướng mắc trong việc thuê đơn vị tư vấn thực hiện lập phương án sử dụng đất. Luật Đất đai 2024 quy định chưa rõ về việc UBND cấp huyện được thuê đơn vị tư vấn để lập Phương án sử dụng đất. Cụ thể: Khoản 2 Điều 181 Luật Đất đai quy định UBND cấp huyện phải lập phương án sử dụng đất đối với diện tích đất quy định tại điểm d và đ khoản 1 Điều 181; tại khoản 5, Điều 67 Nghị định 102 quy định UBND cấp tỉnh có trách nhiệm bố trí kinh phí để lập phương án sử dụng đất. Tuy nhiên, tại điểm b khoản 3 Điều 69 Nghị định 102/2024/NĐ-CP chỉ quy định UBND cấp huyện được thuê tư vấn lập phương án đối với diện tích đất thu hồi tại điểm đ khoản 1 Điều 181 Luật Đất đai, còn diện tích đất thu hồi điểm d khoản 1 Điều 181 Luật Đất đai thì không thấy đề cập đến việc UBND cấp huyện được phép thuê đơn vị tư vấn, trong khi quỹ đất này chiếm diện tích rất lớn.

Cũng tại hội, đại diện Chi cục đất đai tỉnh Bình Thuận cũng đặt ra những câu hỏi liên quan đến trường hợp đất nông lâm trường giao cho Công ty so với thực tế bị tăng giảm chênh lệch lớn, do nhiều nguyên nhân. Ngoài ra việc xử lý diện tích đất có giao cho Công ty Lâm nghiệp, trong đó có giao đất rừng sản xuất, đối tượng rừng tự nhiên. Theo quy định Luật Đất đai, đối tượng này hiện nay thì giao đất không thu tiền, tuy nhiên theo quy định thì giao đất không thu tiền chỉ đối với đơn vị nhà nước giao phát triển kinh tế.

Đại diện Sở TN&MT tỉnh Hà Tĩnh

Đại diện Sở NN&PTNT tỉnh Kon Tum cũng nêu một số vấn đề như: Cấp giấy CNQSDĐ đối với hộ gia đình cá nhân lấn chiếm có nguồn gốc đất nông, lâm trường đối với trường hợp rừng sản xuất. Thực tế diện tích này bị lấn chiếm tại các địa phương khá nhiều. Theo quy định UBND tỉnh giao cho BQL rừng đặc dụng phòng hộ, như vậy đất rừng sản xuất có nằm trong trường hợp này không?. Thứ 2, BQL rừng được nhà nước giao đất để bảo vệ phát triển rừng phòng hộ, như vậy thiếu yếu tố rừng đặc dụng và rừng sản xuất. Nếu không có BQL rừng thì bắt buộc phải đưa vào vùng phát triển rừng phòng hộ hay rừng sản xuất được hay không? Trường hợp các Công ty giao trả các diện tích đất về cho địa phương quản lý thì UBND huyện có trách nhiệm lập phương án sử dụng đất nhưng thực tế toàn bộ gần như người dân đã canh tác sản xuất trước đó, vấn đề này giải quyết khá khó khăn, do xảy ra tranh chấp đối với người dân.

Đại diện Sở TN&MT tỉnh Hà Tĩnh, Sở NN&PTNT tỉnh Bình Dương cũng nêu ra những khó khăn trong vấn để xử lý thất lạc hồ sơ về đất đai do thiên tai, bão lũ, hỏa hoạn để đảm bảo quyền sử dụng đất cho công bằng; xác định phần diện tích đất giao cho các hộ cá nhân, diện tích giao trả về địa phương quản lý; …

Đại diện Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Bình Dương

Đối với những vướnng mắc, câu hỏi cụ thể của các đại biểu, ông Mai Văn Phấn, Cục trưởng Cục Đăng ký và dữ liệu thông tin đất đai cùng các thành viên bàn chủ tọa đã giải đáp, tháo gỡ những thắc mắc còn tồn tại ngay tại hội nghị.

Phát biểu kết luận, Cục trưởng Cục Đăng ký và dữ liệu thông tin đất đai, ông Mai Văn Phấn cho rằng: Hội nghị đã diễn ra thành công tốt đẹp với tinh thần trách nhiệm cao. Các ý kiến góp ý tại hội nghị rất thẳng thắn và chất lượng. Chúng ta đã nhìn nhận rõ những khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai, có cái nhìn tổng thể bao quát trong lĩnh đất đai, tài nguyên và môi trường. Trong những năm qua, Đảng, nhà nước đã có nhiều chỉ thị, văn bản chỉ đạo với mong muốn phát huy tốn đa nguồn lực đất đai để phát triển kinh tế xã hội, xử lý tồn tại về lịch sử một cách thấu đáo đối với với nguồn gốc đất nông, lâm trường.Thực hiện các chính sách đất đai cho đồng bào DTTS. Qua khảo sát thực tiễn, chính sách đất đai cơ bản đã giải quyết được các vấn đề còn tồn tại vướng mắc về lịch sử có nguồn gốc đất nông, lâm trường. Trong chính sách cũng đã quy định rất rõ vai trò của UBND các cấp và trách nhiệm của Công ty nông nghiệp.

Cục trưởng Cục Đăng ký và dữ liệu thông tin đất đai, ông Mai Văn Phấn

Cục trưởng Cục Đăng ký và dữ liệu thông tin đất đai nhấn mạnh rằng: Với tinh thần trách nhiệm cao, cùng quyết tâm chính trị từ Trung ương đến địa phương, sự vào cuộc của các cấp các ngành, nhằm thể hiện khát vọng của Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, tôi tin tưởng rằng chúng ta sẽ tổ chức thực hiện tốt các nhiệm vụ được giao, trong đó nắm chắc và chặt nguồn lực đất đai, quản lý hiệu quả đất có nguồn gốc nông, lâm trường trong thời gian tới.

Hoàng Anh