Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” (Dự án TVA) do WWF-Na Uy tài trợ thông qua WWF-Việt Nam và UBND thành phố Huế là cơ quan chủ quản được triển khai thực hiện từ năm 2021 đến 2024. Mục tiêu tổng thể của dự án là hỗ trợ thành phố Huế trong việc bảo vệ các dòng sông và hệ sinh thái của vùng đất ngập nước cũng như khu vực ven biển khỏi bị ô nhiễm do rác thải nhựa (RTN).

Trong khuôn khổ của dự án, vào ngày 11/11/2021, UBND thành phố Huế đã ký cam kết tham gia Chương trình Đô thị giảm nhựa của WWF-Việt Nam, đánh dấu một bước ngoặt lớn không chỉ thay đổi tư duy nhận thức về ứng xử với rác thải, mà còn đặt ra những kết hoạch, mục tiêu cụ thể, trực tiếp giảm tải lượng rác thải tại TP. Huế. Theo đó, thành phố sẽ huy động sự tham gia của toàn thể người dân, các tổ chức và doanh nghiệp trên địa bàn hành động nhằm đạt mục tiêu giảm thiểu 30% lượng RTN thất thoát ra môi trường vào năm 2024 và đến năm 2030 không còn rác nhựa trong thiên nhiên.

 Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Huế Trần Song (bìa phải) và ông Lê Viết Tám - Giám đốc Bảo tồn đa dạng sinh học WWF - Việt Nam ký cam kết tại Hội thảo vào ngày 11/11/2021, đưa Thành phố Huế trở thành Đô thị giảm nhựa

Trải qua 3 năm hành trình dài, với việc đẩy mạnh xã hội hóa và huy động tối đa mọi nguồn lực, sự tham gia của các bên liên quan đã giúp Dự án kết thúc trong sự thành công vượt mong đợi. Để có cái nhìn thực tế và có chiều sâu, chúng ta cùng nhìn chặng đường 3 năm của Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” đã tạo được tiếng vang lớn.

“Nóng bỏng” vấn đề rác thải nhựa

Địa giới hành chính của TP. Huế có sự thay đổi sau ngày 01/7/2021 theo điều chỉnh của Nghị quyết số 1264/NQ-UBTVQH14 ngày 27/4/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Theo đó, diện tích thành phố tăng lên 265,99 km2, gấp 3,8 lần so với trước đây. Cơ cấu các xã, phường  cũng có sự thay đổi sau thời điểm thay đổi địa giới hành chính đối với khu vực mở rộng, cụ thể có 13 phường/xã từ các thị xã Hương Thủy, Hương Trà và huyện Phú Vang nhập vào thành phố cũ  (27 phường) và được tái cấu trúc lại thành 36 phường/xã.

Khu vực thành phố Huế khi chưa mở rộng, có khối lượng CTRSH phát sinh năm 2020  khoảng 289 tấn/ngày (Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thừa Thiên Huế), tỷ lệ CTR được thu gom đạt 98%. Lượng rác phát sinh của Thành phố Huế chiếm khoảng 45% tổng lượng rác phát sinh của  toàn tỉnh.

Theo kết quả nghiên cứu do WWF triển khai (2021) theo công cụ WaCT8 , tổng khối  lượng CTRSH phát sinh tại thành phố Huế (bao gồm cả khu vực mở rộng) trong năm 2021 vào khoảng hơn 400 tấn mỗi ngày. Tuy nhiên, chỉ hơn  20% trong số đó được thu hồi và tái chế, phần còn lại được chuyển đến bãi rác Thủy Phương để chôn lấp, gây áp lực lớn lên môi trường. RTN chiếm hơn 60 tấn/ngày, trong đó 86% có khả năng tái chế, nhưng thực tế chỉ hơn 13% được thu hồi do việc phân loại rác tại nguồn (PLRTN) chưa được thực hiện triệt để.

Vấn đề thu gom, phân loại rác thải vốn là bài toán khó đối với nhiều địa phương (Ảnh: WWF-Việt Nam)

Nghiên cứu cũng cho thấy sự khác biệt rõ rệt về chất lượng dịch vụ thu gom và vận chuyển rác giữa các phường trước và sau sáp nhập vào thành phố Huế. Ở các khu vực mở rộng của thành phố Huế, tỷ lệ thu gom CTR thấp hơn, phương tiện thu gom thô sơ hơn, dẫn đến lượng CTR và RTN thất thoát ra môi trường nhiều hơn.

Khối lượng CTRSH phát sinh kết qua khảo sát cho thấy hộ gia đình chiếm tỷ lệ cao nhất  (40,7%) với khoảng 165,5 tấn/ngày. Nguồn có khối lượng phát sinh thấp nhất ở thời điểm khảo sát (2021) là khách sạn chỉ 1,3 tấn/ngày, nguyên nhân là do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Hệ số phát thải CTRSH ở thành phố Huế có sự biến động giữa các phường/xã và dao động từ 179 - 621 g/người/ngày. Thành phần CTRSH chiếm tỷ trọng cao nhất là rác thải nhà bếp (72%), tiếp đến RTN chiếm 15,4% (tương đương 60 tấn/ngày) tổng lượng CTRSH tại thành phố Huế và nhóm rác  vườn/công viên (4,3%).

Mặc dù toàn bộ dân số thành phố đã được tiếp cận với dịch vụ thu gom rác nhưng tỷ lệ thu gom ở khu vực trung tâm thành phố Huế ở thời điểm khảo sát đã đạt được 98%, vẫn chưa đạt được 100% do một bộ phận người dân chưa ý thức tốt trong việc bỏ rác đúng nơi quy định, đặc biệt ở các khu vực công cộng, gây khó khăn cho việc thu gom.

Đối với hoạt động xử lý, CTRSH thu gom từ thành phố Huế, thị xã Hương Thủy, thị xã Hương Trà và huyện Phú Vang được vận chuyển đến khu xử lý rác Thủy Phương của HEPCO  (tiếp nhận khoảng 313 tấn rác thải sinh hoạt từ khu vực trung tâm Huế và vùng Huế mở rộng, với 266 tấn/ngày từ trung tâm Huế và 47 tấn/ngày từ vùng Huế mở rộng. Rác thải y tế và nguy hại được xử lý bằng lò đốt với công suất 100 kg/giờ, trong khi rác thải sinh hoạt được đưa vào bãi chôn lấp hợp vệ sinh có diện tích 8,44 ha.

Hoạt động thu hồi và tái chế CTR ở thành phố Huế chủ yếu diễn ra tự phát và do các nhóm thành phần phi chính thức thực hiện, bao gồm các cơ sở kinh doanh phế liệu, người nhặt rác, người thu mua phế liệu, một số tổ chức thiện nguyện và người thu gom thức ăn thừa. Hiện nay, cơ quan nhà nước chỉ quản lý và giám sát các cơ sở kinh doanh phế liệu về mặt hành chính và các cam kết của họ liên quan đến bảo vệ môi trường.

 Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” tại TP. Huế tác động sâu rộng đến từng người dân (Ảnh: WWF-Việt Nam)

Giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTR ở thành phố Huế được áp dụng theo Quyết định số 2239/QĐ-UBND ngày 26/9/2016 về Bộ đơn giá dịch vụ công ích đô thị và Quyết định số 16/2022/QĐ-UBND ngày 23/12/2022 về việc sửa đổi, bổ sung Phụ lục 2 ban hành kèm theo Quyết định số 94/2017/QĐ-UBND. Nguồn kinh phí phục vụ hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý CTR chủ yếu được trích từ nguồn thu phí vệ sinh và ngân sách địa phương (cấp huyện cũng như cấp tỉnh). Mặc dù dịch vụ thu gom đã phủ kín 100% các khu vực dân cư với cơ sở hạ tầng đầy đủ nhưng vẫn còn một lượng nhỏ của CTR (khoảng 11 tấn/ngày) chưa được thu gom, đặc biệt ở vùng Huế mở rộng (WWF, 2021).

Cụ thể, ở vùng trung tâm là 1,6% rác thải (1.892 tấn/năm) không được thu gom, trong khi con số này ở vùng mở rộng là 9,5% (2.248 tấn/năm). Nguồn thất thoát CTR ở cả hai vùng trung tâm và mở rộng của thành phố Huế chủ yếu do rác chưa được thu gom. Tỷ lệ thất thoát CTR ở vùng Huế trung tâm thấp hơn so với vùng Huế mở rộng.

Lộ trình cụ thể, mục tiêu rõ ràng

Dựa trên kết quả nghiên cứu về thực trạng quản lý CTR và phân tích vai trò của các bên liên quan, Dự án đã kêu gọi sự tham gia tích cực từ các cơ quan quản lý nhà nước, các hội đoàn thể, các hiệp hội nghề nghiệp và cộng đồng dân cư. Mỗi đơn vị, tổ chức đều đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai các hoạt động can thiệp nhằm đạt được mục tiêu tổng thể của Chương trình. Các hoạt động được thiết kế riêng biệt và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, cũng như năng lực của từng cơ quan và tổ chức, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ và hiệu quả để hướng tới mục tiêu giảm thiểu 30% lượng RTN thất thoát ra môi trường tự nhiên.

Để đạt được mục tiêu tổng thể của Chương trình, việc xây dựng và ban hành các văn bản, quy định nhằm cải thiện hệ thống quản lý CTR một cách tổng hợp và hiệu quả là bước đi cần thiết và quan trọng hàng đầu trong hành trình giảm thiểu RTN. Với tầm nhìn quản lý CTR nói chung và RTN nói riêng là trách nhiệm chung của toàn xã hội, là nhiệm vụ trọng tâm của các cấp chính quyền, các ban ngành, các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng; việc huy động tối đa sự tham gia tích cực của mọi tổ chức, cá nhân sinh sống, làm việc trên địa bàn thành phố Huế là điều cốt yếu.

Với mục tiêu và lộ trình cụ thể, kế hoạch được chuẩn bị kỹ càng giúp cho Dự án đạt được nhiều thành công (Ảnh: WWF-Việt Nam)

Theo đó, kế hoạch hành động giảm thiểu RTN của thành phố Huế đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 (Kế hoạch số 1121/KH-UBND ngày 22/02/2022) tập trung vào việc quản lý RTN một cách bền vững, theo nguyên tắc quản lý tổng hợp CTR. Kế hoạch đặt mục tiêu xây dựng Huế trở thành Đô thị giảm nhựa thông qua các biện pháp cụ thể như sau: Quản lý RTN là trách nhiệm chung của toàn xã hội, Nhà nước đóng vai trò chủ đạo và huy động nguồn lực từ cộng đồng. RTN sẽ được thu gom, phân loại để tái sử dụng, tái chế và xử lý theo quy định pháp luật; Kế hoạch giảm thiểu RTN của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế được quy định tại Quyết định số 12/2023/QĐ-UBND tập trung vào QLCTR nhằm BVMT và thúc đẩy phát triển bền vững. Kế hoạch này quy định trách nhiệm của các cấp chính quyền, từ xã, huyện đến tỉnh, trong việc thu gom, vận chuyển, xử lý CTR, bao gồm CTRSH, công nghiệp và y tế nguy hại với trọng tâm là RTN; Kế hoạch số 4130/KH-UBND ngày 10/6/2022 tập trung vào việc nâng cao ý thức cộng đồng và xây dựng thói quen PLRTN. Mục tiêu chính của chương trình là thực hiện PLRTN theo Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp CTR, hướng đến xây dựng một đô thị xanh và thân thiện với môi trường;…

Việc Huế tham gia vào mạng lưới Đô thị giảm nhựa toàn cầu do WWF hỗ trợ, đồng hành sẽ tạo điều kiện để các bên liên quan, cung cấp các hướng dẫn triển khai và hỗ trợ nguồn lực, nhằm đạt được mục tiêu không còn rác nhựa trong thiên nhiên vào năm 2030. Thành phố Huế đề ra kế hoạch tham gia chương trình Đô thị giảm nhựa với mục tiêu giảm 30% lượng thất thoát RTN vào năm 2024 và trở thành Đô thị giảm nhựa với 70% CTR được phân loại tại nguồn, thu gom và xử lý, đồng thời việc thu hồi rác tái chế từ bãi chôn lấp được tăng cường.

Các mục tiêu đặt ra và mốc thời gian trong hành trình giảm nhựa của thành phố Huế: Ngày 11/11/2021 ký cam kết trở thành Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam. Ngày 22/02/2022 ban hành Kế hoạch hành động số 1121/KH-UBND ngày 22/2/2022 về tổ chức triển khai và quản lý rác thải nhựa trên địa bàn thành phố Huế đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Năm 2022 triển khai các can thiệp giảm nhựa trên 6 phường xã của thành phố Huế và giảm được 72 tấn RTN thất thoát ra môi trường tự nhiên. Năm 2023 mở rộng triển khai các can thiệp giảm nhựa trên 18 phường xã của thành phố Huế và giảm được 392 tấn so với mục tiêu 143 tấn RTN thất thoát ra môi trường tự nhiên. Năm 2024 mở rộng triển khai các can thiệp giảm nhựa trên 19 phường xã của thành phố Huế và giảm được 570 tấn so với mục tiêu 215 tấn RTN thất thoát ra môi trường tự nhiên. Với sự đồng hành và tài trợ của Dự án trong 4 năm, từ năm 2021 - 2024, Huế đã đạt trên 260% mục tiêu của Chương trình, giảm thiểu có hiệu quả lượng RTN thất thoát ra môi trường tự nhiên và chương trình PLRTN đã được triển khai 100% trên toàn địa bàn thành phố Huế.

Bà Hoàng Ngọc Tường Vân - Giám đốc Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” là một trong những thành viên quan trọng tạo nên thành công của Dự án (Ảnh: WWF-Việt Nam)

Bà Hoàng Ngọc Tường Vân - Giám đốc Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” cho biết: TP Huế được lựa chọn làm điểm triển khai dự án vì đây là một đô thị có vị thế đặc biệt về văn hóa, lịch sử và du lịch, đồng thời đang đối mặt với thách thức lớn từ vấn nạn ô nhiễm rác thải nhựa. Với hệ sinh thái cảnh quan đa dạng và phong phú với hệ thống sông ngòi, đầm phá, và bờ biển dày đặc và giá trị sinh học cao, Huế không chỉ là nơi cần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá mà còn có vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy nhận thức và thay đổi hành vi của cộng đồng địa phương lẫn khách du lịch.

Bên cạnh đó, Huế đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong công cuộc bảo vệ môi trường thông qua các chính sách xanh và sự hợp tác chặt chẽ với WWF để xây dựng mô hình thành phố giảm nhựa. Điều này phù hợp với mục tiêu toàn cầu của chương trình và góp phần tạo nên những giải pháp bền vững, có thể nhân rộng tại các địa phương khác.

Hoàng Anh