LTS: Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, thiên tai, suy thoái môi trường và suy giảm đa dạng sinh học đang trở thành những thách thức toàn cầu. Việc bảo vệ và phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là trách nhiệm của một ngành, mà là sự lựa chọn chiến lược của Quốc gia. Việt Nam, với hệ thống rừng đặc dụng, phòng hộ và các vườn Quốc gia trải dài từ Bắc tới Nam, đang nắm giữ một kho tàng thiên nhiên vô giá.
Tuyến bài “Giữ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học - nền tảng phát triển bền vững” trên Tạp chí điện tử Nông nghiệp và Môi trường sẽ phản ánh những nỗ lực, kết quả và thách thức trong công cuộc giữ rừng, phát triển rừng, bảo tồn và đa dạng sinh học tại các vườn Quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên và rừng phòng hộ tiêu biểu của đất nước. Qua đó, tôn vinh vai trò của rừng trong việc phòng hộ đầu nguồn, điều hòa khí hậu, duy trì sự sống và sinh kế cộng đồng. Đồng thời khẳng định quyết tâm của Việt Nam trên con đường phát triển xanh, hài hòa với thiên nhiên.

Giữ rừng – giữ sự sống
Những ngày cuối hạ, trên con đường men theo thung lũng Mường Hoa, sương mờ bảng lảng bao phủ những cánh rừng già Hoàng Liên. Dưới tán rừng ẩm ướt, những cây Đỗ quyên cổ thụ hàng trăm năm tuổi vẫn nở hoa rực rỡ, xen lẫn những loài lan quý hiếm bám trên thân gỗ phủ đầy rêu xanh. Ít ai biết rằng, nơi đây - Vườn Quốc gia Hoàng Liên - không chỉ được mệnh danh là “nóc nhà Đông Dương” với đỉnh Fansipan 3.143m, mà còn là kho tàng gen sống vô giá của Việt Nam và Đông Nam Á.

Cán bộ Kiểm lâm Vườn Quốc gia Hoàng Liên tuần tra bảo vệ rừng

Theo báo cáo của Vườn Quốc gia Hoàng Liên, diện tích rừng hiện nay đạt độ che phủ 90,29%, với 2.853 loài thực vật bậc cao và gần 600 loài động vật có xương sống trên cạn. Không phải ngẫu nhiên mà năm 2003, Hoàng Liên được công nhận là Vườn Di sản ASEAN - một trong những trung tâm đa dạng sinh học đặc sắc nhất khu vực.

Những con số ấn tượng: Diện tích rừng Hoàng Liên: 28.498 ha, độ che phủ đạt 90,29%; 2.853 loài thực vật bậc cao, trong đó 147 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới; 599 loài động vật có xương sống, trong đó 60 loài quý hiếm ghi nhận trong Sách đỏ; Gần 5.000 lượt người dân tham gia tuyên truyền bảo vệ rừng trong 6 tháng đầu năm 2025.

Ông Nguyễn Hữu Hạnh - Giám đốc Vườn Quốc gia Hoàng Liên, chia sẻ: “Công tác quản lý, bảo vệ, phát triển rừng và bảo tồn đa dạng sinh học được chúng tôi coi là nhiệm vụ hàng đầu. Bởi rừng Hoàng Liên không chỉ giữ vai trò phòng hộ đầu nguồn của sông Hồng, sông Đà, mà còn là nơi lưu giữ nguồn gen quý hiếm với hàng nghìn loài động, thực vật đặc hữu”.
Một bảo tàng sống giữa đại ngàn
Điều đặc biệt ở Hoàng Liên là sự phong phú đến kỳ diệu của các loài sinh vật. Chỉ riêng thực vật, nơi đây đã có gần 3.000 loài, trong đó 147 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới, cùng hàng loạt loài đặc hữu như Vân sam Phan Xi Păng, Thiết sam, Pơ mu, Dẻ Phan Xi Păng, Kiêu hùng, hay 36 loài Đỗ quyên nở hoa quanh năm.

Kho tàng dược liệu Hoàng Liên: Hơn 750 loài cây thuốc được ghi nhận; Một số loài quý: Sâm vũ diệp, Hoàng liên, Dâm dương hoắc, Lan kim tuyến; Đang nghiên cứu nhân giống và bảo tồn tại Trung tâm Cứu hộ và Bảo tồn sinh vật.

Không chỉ có cây rừng, Hoàng Liên còn là “vương quốc dược liệu” với hơn 750 loài cây thuốc, trong đó có Sâm vũ diệp, Dâm dương hoắc, Hoàng liên, Lan kim tuyến - những vị thuốc quý hiếm từng gắn bó với tri thức bản địa của đồng bào H’Mông, Dao.

Hàng năm Vườn Quốc gia Hoàng Liên cũng cứu hộ và tái thả hàng trăm loài động vật hoang dã về với tự nhiên

Ở thế giới động vật, Vườn ghi nhận 599 loài có xương sống trên cạn, trong đó có 98 loài thú, 346 loài chim, 67 loài bò sát và 88 loài lưỡng cư. Nhiều loài quý hiếm như gấu ngựa, báo gấm, khướu đầu đen, trĩ sao… vẫn hiện diện. Đặc biệt, hai loài lưỡng cư đặc hữu vừa được phát hiện - Cóc mày Botsford (Leptobrachella botsfordi) và Cóc sừng Fansipan (Megophrys fansipannensis) - hiện chỉ ghi nhận ở Hoàng Liên và được xếp hạng Cực kỳ nguy cấp, Nguy cấp trong Danh lục đỏ IUCN.

Loài đặc hữu và nguy cấp: Cóc mày Botsford (Leptobrachella botsfordi) - Cực kỳ nguy cấp (CR); Cóc sừng Fansipan (Megophrys fansipannensis) - Nguy cấp (EN); Cả hai loài mới được phát hiện, hiện chỉ ghi nhận ở Hoàng Liên.

Quản lý và bảo tồn: Những bước đi bền bỉ
Để giữ được màu xanh rừng và sự đa dạng sinh học quý giá ấy, Vườn quốc gia Hoàng Liên đã triển khai hàng loạt giải pháp quản lý và bảo tồn.
Chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng kiểm lâm đã tổ chức 72 cuộc tuyên truyền với hơn 5.000 lượt người tham gia, tuần tra hơn 600 lượt trong ngày và cả ban đêm, kiểm soát chặt chẽ người ra vào rừng. Công tác phòng cháy, chữa cháy rừng được tăng cường, đảm bảo 24/24 giờ trong mùa khô, và đáng chú ý là không để xảy ra cháy rừng lớn.

Ở mảng bảo tồn sinh vật, Trung tâm Cứu hộ Hoàng Liên đã tiếp nhận 27 cá thể thuộc 11 loài động vật hoang dã, đồng thời tái thả 91 cá thể về môi trường tự nhiên trong nửa đầu năm 2025. Với thực vật, hơn 4.700 cây thuộc 108 loài quý hiếm được bảo tồn trong vườn ươm, nhiều loài đang được nghiên cứu nhân giống như Hà thủ ô đỏ, Lan kim tuyến, Bình vôi.
Không chỉ dừng ở công tác nội bộ, VQG Hoàng Liên còn hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế. Nhiều dự án bảo tồn loài, phát triển du lịch sinh thái bền vững và nghiên cứu khoa học đã được triển khai, trong đó có sự tham gia của chuyên gia Pháp, Úc, Anh.
Bảo tồn gắn với sinh kế
Song, để giữ được rừng và bảo tồn sự sống, con đường chưa bao giờ dễ dàng.
Một trong những thách thức lớn là áp lực từ đời sống người dân. Dân cư vùng đệm Hoàng Liên chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, sinh kế còn phụ thuộc nhiều vào rừng. Nhu cầu về đất sản xuất, củi đun, gỗ, cùng tập quán chăn thả tự do vẫn tạo sức ép không nhỏ.
Ông Vũ Đức Quyền – Phó Giám đốc Vườn Quốc gia Hoàng Liên thẳng thắn chia sẻ: “Mỗi cán bộ kiểm lâm phải quản lý diện tích trên 500 ha trong điều kiện vùng sâu, vùng xa, nhiều khi phải đối mặt với những đối tượng khai thác trộm lâm sản. Đây là áp lực rất lớn đối với lực lượng mỏng và cơ sở vật chất còn hạn chế”.
Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu khiến thiên tai diễn biến bất thường: mưa đá, băng tuyết, gió nóng Ô Quý Hồ dễ gây cháy rừng, đe dọa hệ sinh thái vốn nhạy cảm. Nhiều loài quý hiếm có nguy cơ suy giảm nhanh chóng nếu không được bảo vệ nghiêm ngặt.

Khách du lịch tham quan Vườn Quốc gia Hoàng Liên

Để vượt qua thách thức, Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã triển khai khoán bảo vệ rừng cho cộng đồng, hỗ trợ trồng cây ăn quả, cây dược liệu, phát triển sinh kế thay thế. Nhiều mô hình nuôi ong dưới tán rừng, trồng thảo quả, du lịch sinh thái cộng đồng tại Tả Van, Bản Hồ, Lao Chải đã góp phần cải thiện đời sống, giảm áp lực lên rừng.
Cùng với đó, công tác giáo dục môi trường được đẩy mạnh. Năm 2025, Vườn đã tổ chức nhiều chương trình trải nghiệm thiên nhiên cho học sinh các xã vùng lõi, để thế hệ trẻ hiểu rằng bảo vệ rừng là bảo vệ tương lai chính mình.
Ở tầm vĩ mô, Vườn Quốc gia Hoàng Liên cũng tham gia vào mạng lưới bảo tồn quốc tế, chia sẻ dữ liệu về đa dạng sinh học, hợp tác nghiên cứu gen cây thuốc, và xây dựng nhà Bảo tàng đa dạng sinh học như một trung tâm giáo dục – nghiên cứu mở.
Giữ rừng cho mai sau
Đi trong rừng Hoàng Liên, dễ bắt gặp hình ảnh những kiểm lâm viên lặng lẽ tuần tra dọc suối Mường Hoa, những cán bộ bảo tồn tỉ mỉ chăm sóc từng cây Lan kim tuyến trong vườn ươm, hay những học sinh người Dao say mê nghe giảng về cây thuốc bản địa. Tất cả là những mảnh ghép của bức tranh lớn - nỗ lực gìn giữ màu xanh đại ngàn.

Những cây gỗ lớn trong Vườn Quốc gia Hoàng Liên

Như ông Nguyễn Hữu Hạnh khẳng định: “Bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là nhiệm vụ của lực lượng quản lý rừng, mà cần sự đồng hành của cộng đồng, các nhà khoa học và cả du khách. Giữ rừng chính là giữ nguồn sống cho hôm nay và cho mai sau”.

Tiếng nói từ người quản lý - ông Nguyễn Hữu Hạnh - Giám đốc Vườn Quốc gia Hoàng Liên: “Bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là nhiệm vụ của lực lượng quản lý rừng, mà cần sự đồng hành của cộng đồng, các nhà khoa học và cả du khách. Giữ rừng chính là giữ nguồn sống cho hôm nay và cho mai sau”.

Khi Việt Nam đẩy mạnh thực hiện Chiến lược quản lý và phát triển rừng bền vững đến năm 2030, tầm nhìn 2050, Vườn Quốc gia Hoàng Liên chính là minh chứng rõ rệt cho mối quan hệ hữu cơ giữa rừng và sự phát triển. Bảo tồn đa dạng sinh học không phải là lựa chọn mang tính biểu tượng hay xa xỉ, mà là nền tảng sống còn để đảm bảo an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời mở ra không gian phát triển kinh tế xanh và du lịch sinh thái. Hoàng Liên, với giá trị sinh thái – kinh tế – văn hóa đặc biệt, khẳng định rằng con đường phát triển bền vững chỉ có thể đi cùng với bảo tồn và phục hồi thiên nhiên.
Bài 2. Bảo tồn và phát triển bền vững Vườn Quốc gia Xuân Sơn: Từ di sản thiên nhiên đến sinh kế cộng đồng

Đỗ Hùng

>>>>> Xin vui lòng xem thêm:

- Kiểm lâm Sa Pa - Quản lý và phát triển rừng gắn với sinh kế người dân;

- Kiểm lâm Bát Xát giữ vững lá chắn xanh nơi cửa ngõ biên giới;

- Lào Cai: Hướng đến quản lý hiệu quả tài nguyên nước.