Bài 2: An cư - nền tảng vững chắc trong công tác giảm nghèo

Cùng với nỗ lực phát triển kinh tế, Nghệ An đặc biệt chú trọng giải quyết bài toán an cư cho đồng bào miền núi. Đây được xem là yếu tố cốt lõi để các địa phương đẩy nhanh tiến trình giảm nghèo bền vững…

Nhà ở, bài toán chồng chất khó khăn…

Nghệ An nói chung và các địa phương miền núi nói riêng luôn phải oằn mình trước vòng xoáy bão lũ như một lời hẹn khốc liệt lặp lại. Riêng năm 2025, những đợt thiên tai dồn dập không chỉ cuốn đi tài sản, mùa màng mà còn bào mòn sức lực của người dân, chưa kịp gượng dậy cho lần khắc phục này đã phải đối mặt với đợt thiệt hại khác nặng nề hơn.

Chỉ tính trong năm 2025, Nghệ An đã phải trải qua 4 trận bão số 3, số 5, số 6 và số 10 gây thiệt hại không hề nhỏ cho địa bàn toàn tỉnh. Bão lũ tràn về cấp tập khiến địa phương này thiệt hại nghiêm trọng, ước sơ bộ mất trắng trên dưới 10.000 tỷ đồng, trong đó vấn đề thiệt hại về nơi ăn chốn ở là điều trông thấy rõ.

Điểm qua thiệt hại trên địa bàn xã Tương Dương để rõ hơn về những tổn thất mà bão lũ gây ra. Trong năm 2025, trên địa phương này đã xảy ra nhiều đợt giông lốc và mưa bão làm thiệt hại, hư hỏng nhà cửa của người dân, các công trình trường học, nhà văn hóa, đường giao thông, cầu, nước sinh hoạt, chợ, hàng hoá, vật dụng cá nhân hộ gia đình... Ước thiệt hại trên 1.000 tỷ đồng

Qua thống kê cụ thể về lĩnh vực nhà ở, hứng chịu sau 4 trận cuồng phong trong năm nay, tổng nhà ở thiệt hại trên 50% có 106 hộ dân; bị thiệt hại từ 30-50% là 673 hộ dân.

Mặt khác, một trong những khó khăn lớn nhất của xã Tương Dương nói riêng và khu vực miền núi Nghệ An nói chung là quỹ đất để bố trí nhà ở. Dù được xem là vùng “rừng nhiều, đất rộng”, nhưng việc tìm kiếm các khu đất phù hợp làm tái định cư cho người dân lại vô cùng gian nan đối với chính quyền sở tại.

“Khó khăn nhất hiện nay là do quỹ đất bằng không có, phải san ủi đất đồi mới có mặt bằng, tuy nhiên nguy cơ sạt lở vẫn còn tiểm ẩn. Vì thế, cho đến nay, đây vẫn là bài toán “chưa thông” về quỹ đất ở của địa phương”, ông Nguyễn Phùng Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Tương Dương cho biết.

Nan giải hơn khi tiến hành xây dựng nhà ở cho các hộ, một số nhà không có đường vào đến vị trí xây dựng, khó khăn ảnh hưởng đến tiến độ vận chuyển vật liệu, một số hộ thiếu nhân lực hỗ trợ thi công nên tiến độ chậm, nguồn tài trợ còn hạn chế so với nhu cầu thực tế.

Bên cạnh đó, phần lớn hộ nghèo ở miền núi đều là người già neo đơn, ốm đau, bệnh tật, gần như không có khả năng đối ứng kinh phí để tham gia dự án. Nguồn nhân lực hỗ trợ từ con cháu, họ hàng cũng rất hạn chế. Công tác vận động còn gặp trở ngại do một bộ phận người dân chưa hiểu rõ ý nghĩa của chương trình hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo và hộ khó khăn. Những yếu tố này đã ảnh hưởng đáng kể đến quá trình triển khai chương trình.

Đặc biệt, các xã miền núi có địa bàn rộng, nhu cầu làm nhà ở nhiều; tỷ lệ hộ nghèo còn cao, trình độ dân trí không đồng đều, phong tục tập quán canh tác và sinh hoạt có nơi còn lạc hậu, chậm đổi mới; số hộ có nhu cầu làm mới, sửa chữa nhà ở nhiều; nguồn lực để đối ứng thực hiện làm nhà ở khó khăn; năng lực quản lý, chỉ đạo tổ chức thực hiện chương trình làm nhà ở của một số cán bộ ban, ngành còn hạn chế; nhận thức của một bộ phận nhân dân về các chương trình chưa đầy đủ.

Đây chính là những “nút thắt” gây khó khăn cho công tác giảm nghèo và ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai Dự án 5 của Chương trình giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh.

Tuy vậy, với sự chỉ đạo quyết liệt và quan tâm của chính quyền các cấp, cùng sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức và đơn vị, công tác hỗ trợ nhà ở cho người dân đã được triển khai đồng bộ, toàn diện, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và cộng đồng dân cư trong tỉnh.

Nhà mới khang trang tô điểm giữa đại ngàn

Giữa miền biên viễn heo hút, bao gia đình nghèo vẫn đau đáu khao khát về một mái nhà kiên cố che nắng che mưa, để yên tâm làm ăn gây dựng cuộc sống. Chính sách giảm nghèo đã biến khao khát đó thành hiện thực và mở ra cơ hội đổi thay cho những phận người lam lũ nơi vùng cao.

Bao năm phải sống trong căn nhà tạm bợ, gia đình anh Lô Văn Diệm ở bản Minh Phương, xã Lượng Minh vui mừng khi được quây quần trong căn nhà ấm cúng, chắc chắn, nơi trú nắng mưa nay đã vững chải.

Niềm vui hiện rõ trên khuôn mặt, anh Lô Văn Diệm bày tỏ: Có nhà ở ổn định không gì vui bằng. Từ nay các con có nơi ăn chốn ở ổn định để học tập, bố mẹ lo làm ăn trả nợ và ổn định cuộc sống.

“Ban đầu gia đình được hỗ trợ 1 con bò để phát triển kinh tế gia đình nhưng nhận thấy nhà ở cần thiết hơn nên gia đình xin đổi. Lúc đó, được bản và xã chấp thuận, gia đình tôi đi vay mượn thêm tiền từ anh em, ngân hàng cùng với nguồn hỗ trợ 50 triệu đồng để xây mới căn nhà này. Kể từ hôm có chốn ăn nghỉ, vợ chồng tôi yên tâm đi làm ăn và trả nợ dần”, anh Diệm bày tỏ.

Cùng chung niềm vui đó, bà Lê Thị Lan sinh năm 1948 ở bản Khe Chi xã Tương Dương xúc động khi kể về ao ước có mái ấm để nương tựa tuổi xế chiều. Bà chỉ có một đứa con gái, cảnh mẹ góa con côi nơi vùng núi cao kiếm ăn qua ngày còn ngặt nghèo lấy đâu ra của cải dôi dư để có thể gây dựng chốn an cư. Bao năm ‘‘ẩn dật’’ trong căn nhà không che nổi mưa nắng, giờ đây bà đã an tâm trong căn nhà đầm ấm cùng con cháu.

Bản Khe Chi có 168 hộ, đời sống chủ yếu làm nông đi rẫy, làm thuê... những năm qua, nhờ các chương trình chính sách cùng nỗ lực vươn lên của đồng bào dân bản mà tỷ lệ hộ nghèo đã giảm rõ rệt. Từ năm 2021 hộ nghèo còn trên 30 hộ nhưng đến năm 2025 toàn bản chỉ còn 6 hộ.

“Chương trình giảm nghèo được triển khai trên địa bàn, riêng dự án về nhà ở đã mang lại ý nghĩa tích cực cho đồng bào ở đây. Từ năm 2023 đến nay, bản đã có đến 11 nhà ở mới được xây dựng. Việc triển khai xây dựng mới nhà ở không chỉ giúp cho bà con có nơi ăn chốn ở để an cư sản xuất mà còn nâng tầm bộ mặt nông thôn mới của bản”, ông Vi Văn Hợi, Trưởng bản Khe Chi, xã Tương Dương khẳng định.

Theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An, cơ quan chủ trì Chương trình, dự án hỗ trợ hộ nghèo và cận nghèo nhằm xây mới hoặc sửa chữa, nâng cấp nhà ở hiện có để bảo đảm diện tích tối thiểu 30m², đạt tiêu chí “3 cứng” (nền cứng, khung – tường cứng, mái cứng) và có tuổi thọ từ 20 năm trở lên. Chương trình góp phần giúp các hộ nghèo, cận nghèo ở vùng miền núi khó khăn có được nơi ở an toàn, ổn định, có khả năng chống chịu thiên tai, qua đó cải thiện chất lượng cuộc sống.