Trong những năm vừa qua, thực hiện chủ trương của Đảng và Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường luôn triển khai mạnh mẽ các giải pháp nâng cao hiệu quả cảnh báo sớm, trong đó có hiện đại hóa toàn diện ngành Khí tượng Thủy văn từ khâu quan trắc, cảnh báo dự báo, truyền tin. Trong công tác dự báo các hiện tượng thời tiết nguy hiểm nói chung và dông sét nói riêng, dữ liệu cao không luôn đóng vai trò quan trọng và không thể thiếu, trong đó đặc biệt là dữ liệu ra-đa thời tiết.
Thực trạng mạng lưới trạm khí tượng cao không và công tác khai thác số liệu phục vụ dự báo thời tiết
Mạng lưới quan trắc KTTV đã và đang chuyển dần từ thủ công sang tự động, mạng lưới radar thời tiết đã được nâng cấp và lắp mới với 10 trạm radar hiện đại trải dài trên đất nước. Cùng với đó, ngành KTTV Việt Nam đã triển khai hệ thống siêu máy tính cho phép thực hiện đồng hóa số liệu, tích hợp toàn bộ các hệ thống quan trắc thời gian thực đưa ra các tính toán, phân tích dự báo các hiện tượng thời tiết cực đoan trong tương lai với độ chính xác cao hơn. Việc ứng dụng các công cụ số hiện đại như Smartmet giúp ngành KTTV có thể đưa ra bộ số liệu dự báo thống nhất, thông suốt giữa các đơn vị dự báo từ Trung ương đến địa phương và dễ dàng chuyển sang các dạng bản tin, các ứng dụng điện thoại, mạng xã hội một cách nhanh nhất góp phần hiệu quả trong công tác giảm nhẹ rủi ro thiên tai, ứng phó với BĐKH. Công tác duy tu, bảo dưỡng và sửa chữa các sự cố xảy ra trên mạng lưới khí tượng cao không (KTCK) luôn kịp thời để đảm bảo mạng lưới hoạt động ổn định, cung cấp số liệu kịp thời cho các đơn vị theo quy định; các trạm KTCK phân tích thông tin để cảnh báo các hiện tượng thời tiết nguy hiểm và trực tiếp triển khai công tác khai thác số liệu KTCK để phát triển các sản phẩm ứng dụng cũng như tổ chức trực phân tích thông tin và làm bản tin cảnh báo, dự báo gửi Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia khi có bão, mưa lớn, lũ và các hiện tượng thời tiết nguy hiểm khác. Những năm gần đây, mạng lưới trạm KTCK hầu hết đều sử dụng công nghệ cao, hiện đại, nhưng một số hạng mục quan trắc thiết bị xuống cấp; kinh phí cho công tác duy tu, bảo trì, bảo dưỡng thiết bị còn hạn chế, các công cụ khai thác số liệu KTCK còn thiếu,... Tuy nhiên dưới sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Tổng cục KTTV cùng với nỗ lực phấn đấu của các tổ chức, cá nhân trong đơn vị, công tác đảm bảo hoạt động của mạng lưới cũng như khai thác thông tin KTCK đã từng bước nâng cao về chất lượng và hiệu quả phục vụ.
Quan trắc cao không ở nước ta đã có bề dày phát triển hơn 50 năm, đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng chống và giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Trước thập niên 90, mạng lưới quan trắc cao không chỉ bao gồm 3 hạng mục cơ bản (thám không vô tuyến, đo gió trên cao và ra-đa thời tiết). Đến nay, mạng lưới quan trắc cao không đã được mở rộng với 6 hạng mục khác nhau gồm: Ra-đa thời tiết; định vị sét; thám không vô tuyến; ô-dôn và bức xạ cực tím; đo gió trên cao bằng kinh vĩ quang học và hệ thống thu và xử lý ảnh mây vệ tinh khí tượng. Nhìn chung, các thiết bị quan trắc trên mạng lưới khí tượng cao không hiện nay đều sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại và đồng bộ.
Mạng lưới trạm quan trắc khí tượng cao không đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các thông tin đa chiều, chất lượng cao và trên phạm vi không gian lớn, thời gian cập nhật của các hiện tượng thời tiết, đặc biệt là các thời tiết nguy hiểm như bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, dông, lốc, sét, mưa đá,... Trong những năm qua, nhằm đáp ứng được yêu cầu cung cấp nguồn số liệu khí tượng cao không phục vụ dự báo, cảnh báo thiên tai, đáp ứng yêu cầu về chi tiết hóa bản tin dự báo và tăng tính cập nhật của bản tin; mạng lưới trạm KTCK từng bước được nâng cấp, lắp đặt mới theo hướng hiện đại. Nếu từ năm 2015 trở về trước, KTCK gồm 04 hạng mục: Ra-đa thời tiết (07 trạm), đo gió trên cao bằng kinh vĩ quang học (08 trạm), Thám không vô tuyến (06 trạm) và đo tổng lượng ô-dôn và bức xạ cực tím (03 trạm) thì tính đến thời điểm hiện tại, mạng lưới trạm KTCK đã được bổ sung thêm 02 hạng mục là: Định vị sét (18 trạm), 01 hệ thống thu ảnh mây vệ tinh địa tĩnh; 01 hệ thống thu nhận và xử lý ảnh mây vệ tinh địa tĩnh được đầu tư theo dự án); số lượng các trạm ra đa thời tiết cũng tăng lên là 10 trạm với chủng loại ra đa hiện đại (05 ra đa phân cực đôi),... Việc mở rộng và phát triển mạng lưới trạm, công tác khai thác hiệu quả nguồn số liệu KTCK phục vụ dự báo KTTV ngày càng được yêu cầu cao hơn; KTCK phải thường xuyên trực nghiệp vụ, trực mưa lớn, lũ, bão, áp thấp nhiệt đới, trực cảnh báo dông sét, phân tích các nguồn số liệu KTCK 12h/24h và 24h/24h phục vụ công tác dự báo khí tượng thủy văn tùy theo diễn biến của thời tiết; đồng thời tham gia vào công tác thảo luận dự báo tại Trung tâm điều hành tác nghiệp KTTV theo quy chế của Tổng cục KTTV. Với sự đầu tư nâng cấp thiết bị của mạng lưới KTCK, tinh thần chủ động trong điều hành mạng lưới quan trắc KTCK; về cơ bản, mạng lưới ra-đa đã bao phủ toàn bộ lãnh thổ trên đất liền Việt Nam (trừ một số khu vực do bị che khuất hoặc mật độ trạm chưa đủ dày). Số liệu ra-đa thời tiết đã đóng góp tích cực trong việc nâng cao độ chính xác và chi tiết hóa trong các bản tin cảnh báo thời tiết trên đất liền cũng như vùng biển ven bờ, đặc biệt là các hiện tượng thời tiết nguy hiểm (dông, lốc, sét,...).
Phát triển mạng lưới trạm khí tượng cao không đảm bảo hoạt động ổn định, liên tục
Những năm qua, Việt Nam hợp tác, hỗ trợ của bạn bè quốc tế trong phát triển mạng lưới KTCK, đặc biệt là các đối tác truyền thống, gắn bó lâu đời như Phần Lan. Thông qua dự án “Hỗ trợ hiện đại hóa ngành KTTV Việt Nam” (Promoserv3), các thiết bị quan trắc, các trạm radar thời tiết, các trạm định vị sét cùng với hệ thống smartmet được lắp đặt, vận hành và vẫn đang hoạt động hiệu quả, góp phần to lớn trong công tác dự báo, cảnh báo sớm thời tiết, thiên tai của ngành KTTV. Cán bộ ngành KTTV cũng đã được tập huấn, đào tạo nâng cao năng lực với các chuyên gia Phần Lan, qua đó làm chủ nhiều công nghệ tiên tiến, hiện đại.
Ngành KTTV luôn đảm bảo hoạt động ổn định, liên tục và đảm bảo độ tin cậy của nguồn số liệu KTCK trong phục vụ dự báo, cảnh báo thời tiết cũng như phát báo quốc tế; hàng năm luôn thực hiện công tác bảo trì, bảo dưỡng và kiểm chuẩn thiết bị đo trên toàn mạng lưới. Đưa ra các dự đoán về những hỏng hóc có thể xảy ra dựa trên kinh nghiệm và thống kê liên tục về tình trạng thiết bị để xây dựng kế hoạch mua sắm linh kiện phụ tùng thay thế khi xảy ra các hỏng hóc đột xuất.
Xử lý kịp thời các sự cố hoặc vận hành hệ thống đối với trạm mới được xây dựng để giảm thiểu tối đa việc phải dừng quan trắc dài ngày, ảnh hưởng tới công tác thu thập số liệu của các trạm KTCK. Chuyển giao công nghệ cũng như tranh thủ các khóa huấn luyện về chuyên môn nghiệp vụ của dự án (dự án ODA Nhật, ODA Phần Lan, Dự án hỗ trợ kỹ thuật của Hàn Quốc,...) do vậy góp phần không nhỏ trong công tác tăng cường năng lực của đội ngũ kỹ thuật tại Đài cũng như các trạm KTCK trong công tác đảm bảo sự hoạt động ổn định của mạng lưới. Mặc dù một số trạm ra đa đã cũ, mạng lưới trạm quan trắc đo gió trên cao đã xuống cấp; công nghệ ở các trạm ra đa được nâng cấp thiết bị đều sử dụng công nghệ cao, cũng như một số hạng mục quan trắc còn có những khó khăn nhất định trong đảm bảo kinh phí cho công tác này, song mạng lưới trạm quan trắc KTCK hoạt động khá ổn định và đã đáp ứng được công tác phục vụ cảnh báo, dự báo thời tiết trong bối cảnh hiện tại.
Công tác KTCK đã khai thác đa dạng thông tin hơn (ra đa, vệ tinh, định vị sét,...) để đưa ra các bản tin cảnh báo, dự báo thời tiết hạn từ 1-3 giờ phục vụ dự báo. Đảm bảo thường xuyên theo dõi chặt chẽ và dự báo kịp thời, sát diễn biến các hiện tượng KTTV nguy hiểm; chủ động tổ chức trực ca 24/24; phân tích thông tin ra đa, vệ tinh, định vị sét cung cấp cho Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia theo yêu cầu. Số liệu ra đa, số liệu vệ tinh và các sản phẩm mưa phân tích và dự báo tích hợp từ số liệu vệ tinh, ra đa và đo mưa tự động cung cấp kịp thời, phục vụ công tác dự báo. Các loại số liệu và sản phẩm phục vụ công tác dự báo: Sản phẩm định lượng mưa (phân tích và dự báo) tích hợp từ số liệu vệ tinh, ra đa và mưa tự động 01 giờ, 03 giờ được chuyển đến Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia để phục vụ công tác dự báo, cảnh báo thời tiết, thủy văn nguy hiểm. Để tăng độ chính xác của các thông tin, sản phẩm hiện đang cung cấp và sẽ phát triển một số sản phẩm ứng dụng về dự báo hiện tượng thời tiết nguy hiểm trên cơ sở khai thác nguồn số liệu KTCK, đặc biệt là các trạm mới được nâng cấp sang công nghệ mới để phục vụ hiệu quả công tác dự báo, phần nào đáp ứng được yêu cầu của xã hội.
Việc đầu tư nâng cấp, lắp đặt mới thiết bị KTCK theo hướng hiện đại hóa, tự động hóa; trình độ khoa học công nghệ của thế giới cũng như Việt Nam phát triển nhanh, nhất là trong lĩnh vực quan trắc và truyền tin nên rất thuận lợi cho công tác triển khai các thiết bị KTCK; đặc biệt là ra đa thời tiết có trình độ công nghệ cao, cung cấp nhiều sản phẩm hữu dụng trong công tác phục vụ dự báo. Hệ thống văn bản pháp luật về KTTV nói chung và quan trắc KTCK nói riêng ngày càng hoàn thiện, khẳng định trách nhiệm, vai trò trong công tác quan trắc, khai thác đối với các đơn vị. Công tác khai thác số liệu KTCK phục vụ cảnh báo, dự báo các hiện tượng thời tiết nguy hiểm cũng được các cấp, các ngành quan tâm. Nhân lực phục vụ lĩnh vực này cũng được nhân rộng và dần đi vào chiều sâu để tạo được các sản phẩm dự báo hữu dụng. Có thể thấy, mạng lưới trạm KTCK đã cơ bản đảm bảo hoạt động ổn định, liên tục, đáp ứng được công tác điều tra cơ bản, phục vụ tốt cho công tác dự báo KTTV riêng và công tác phòng chống thiên tai nói chung.
Tuy nhiên, hiện mạng lưới quan trắc KTCK vẫn chưa đủ dày để phục vụ tốt công tác cảnh báo, dự báo. Một số hạng mục thiết bị còn sử dụng công nghệ lạc hậu (Pilot) chưa có kinh phí để nâng cấp. Vị trí đặt các trạm quan trắc KTCK thường đặt ở các vùng núi, đi lại khó khăn. Nên việc duy tu bảo dưỡng, khắc phục sự cố kịp thời còn gặp khó khăn. Các thiết bị KTCK là thiết bị điện tử sử dụng công nghệ cao, đắt tiền và thường hoạt động liên tục 24/24h (ra đa, vệ tinh, định vị sét) trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt nên dễ hỏng hóc.
Để tiếp tục hiện đại hóa mạng lưới KTTV nói chung và mạng lưới quan trắc cao không nói riêng nhằm nâng cao khả năng cảnh báo dông sét và các hiện tượng thời tiết nguy hiểm khác, cần tiếp tục chú trọng đầu tư phát triển nguồn nhân lực để làm chủ hoàn toàn các công nghệ quan trắc mới, đồng thời, phát triển công nghệ, sản phẩm ứng dụng và phân tích thông tin KTCK phục vụ phòng chống thiên tai, trong đó có công tác dự báo, cảnh báo dông sét.
Yêu cầu đặt ra là đảm bảo thiết bị trên toàn mạng lưới hoạt động ổn định, liên tục với thông số kỹ thuật chính xác nhằm mục tiêu đạt được chất lượng dữ liệu tốt nhất thông qua việc kiểm tra, bảo dưỡng, sửa chữa định kỳ và đột xuất. Tăng cường công tác quản lý, hiệu chỉnh chất lượng dữ liệu, đặc biệt là đối với dữ liệu ra-đa thời tiết, định vị sét và vệ tinh khí tượng nhằm đảm bảo chất lượng dữ liệu tốt nhất, kịp thời nhất. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các đối tác truyền thống như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Phần Lan trong việc quản lý kỹ thuật, khai thác, xử lý và ứng dụng các nguồn dữ liệu ra-đa thời tiết, vệ tinh khí tượng phục vụ dự báo KTTV nói chung và dự báo, cảnh báo dông, sét nói riêng.
TRỌNG HIẾU
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 24 (Kỳ 2 tháng 12) năm 2024
Ngày 22/10, Khu vực Bắc Bộ và Thanh Hóa đêm và sáng trời lạnh, vùng núi trời rét. Nhiệt độ thấp nhất ở đồng bằng Bắc Bộ, Thanh Hóa 19–21°C, trung du, vùng núi 17–19°C, vùng núi cao: dưới 16°C. Ngoài ra, do do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 12 và không khí lạnh kết hợp nhiễu động gió Đông, từ trưa ngày 22/10 đến ngày 27/10, khu vực từ Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi có mưa lớn diện rộng. Tổng lượng mưa phổ biến ở: Hà Tĩnh đến Bắc Quảng Trị và Quảng Ngãi khoảng 200-400mm, cục bộ có nơi trên 500mm; khu vực Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng phổ biến 500-700mm, cục bộ có nơi trên 900mm.
Ngày 17/10/2025, tại phường Gia Sàng, tỉnh Thái Nguyên, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng các doanh nghiệp, đoàn thể và nhà hảo tâm tổ chức trao tặng quà cho người dân Thái Nguyên bị ảnh hưởng bão số 11 (Matmo)”. Hoạt động nhằm chia sẻ khó khăn, động viên tinh thần và hỗ trợ người dân khắc phục hậu quả sau thiên tai.
Những ngày sau bão, khi nước vừa rút, người dân vùng lũ tất bật thu dọn, khắc phục hậu quả. Nhưng ẩn sau lớp bùn và nước đọng là những “mầm bệnh vô hình” có thể bùng phát bất cứ lúc nào. Không chỉ gây tổn thất về sức khỏe, các bệnh truyền nhiễm sau thiên tai còn làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp, ảnh hưởng lâu dài đến đời sống nông thôn. Để hiểu rõ hơn về những nguy cơ sức khỏe sau lũ và giải pháp phòng chống dịch bệnh trong cộng đồng nông thôn, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với GS.TS Nguyễn Tiến Dũng, chuyên gia y tế cộng đồng, nguyên Trưởng Khoa Nhi - Bệnh viện Bạch Mai.
Theo Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường, ngày 15/10, khu vực phía Đông Bắc Bộ và các tỉnh Thanh Hóa-Hà Tĩnh có mưa rào và rải rác có dông, lượng mưa phổ biến 15-30mm, cục bộ có nơi mưa to trên 80mm.
Tối 13/10, Văn phòng Chính phủ có văn bản truyền đạt ý kiến của Thủ tướng Phạm Minh Chính về việc nghỉ Tết Nguyên đán, nghỉ lễ Quốc khánh năm 2026. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý với đề xuất của Bộ Nội vụ về việc công chức, viên chức sẽ nghỉ Tết Nguyên đán từ thứ Bảy ngày 14/2-2026 (tức 27 tháng Chạp, năm Ất Tỵ) đến hết Chủ nhật ngày 22/2/2026 (tức mùng 6 tháng Giêng, năm Bính Ngọ).
