Chú trọng, ưu tiên khoa học và công nghệ có khả năng ứng dụng cao

Ngày 29/8/2022 tại Hà Nội, Vụ Khoa học và Công nghệ đã tổ chức hội thảo “Tổng kết hoạt động Khoa học và Công nghệ giai đoạn 2011-2020 và định hướng đến năm 2030 của Bộ Tài nguyên và Môi trường”. TS.Trần Bình Trọng, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ; Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân chủ trì Hội thảo.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân cho biết, Hội thảo hôm nay, một lần nữa đánh giá, nhìn nhận lại về những thành quả đạt được, những khó khăn, vướng mắc trong nghiên cứu KH&CN về TN&MT của hai kỳ kế hoạch 05 năm 2011-2015 và 2016-2020. Để tiếp tục triển khai Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động, trong đó định hướng hoạt động khoa học và công nghệ trong những năm tới là “Phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, trong đó tập trung phát triển công nghệ ưu tiên có khả năng ứng dụng cao. Xây dựng và tổ chức thực hiện cơ chế thử nghiệm chính sách mới, thúc đẩy triển khai và ứng dụng công nghệ mới, công nghệ số và đổi mới sáng tạo”.

Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân phát biểu và chỉ đạo tại Hội thảo

Để đáp ứng yêu cầu theo định hướng nêu trên, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân mong muốn lĩnh vực nghiên cứu khoa học của Bộ TN&MT phải bám sát Chiến lược phát triển KH,CN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, với mục tiêu tổng quát là: Đến năm 2030, KH,CN và đổi mới sáng tạo được phát triển vững chắc, thực sự trở thành động lực tăng trưởng, góp phần quyết định đưa Việt Nam trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; góp phần phát triển toàn diện văn hóa, xã hội, con người, bảo đảm QP-AN, BVMT và phát triển bền vững, nâng cao vị thế và uy tín quốc tế của Việt Nam; tiềm lực, trình độ KH,CN và đổi mới sáng tạo đạt mức tiên tiến ở nhiều lĩnh vực quan trọng, thuộc nhóm dẫn đầu trong các nước có thu nhập trung bình cao; trình độ, năng lực công nghệ, đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp đạt mức trên trung bình của thế giới; một số lĩnh vực KH,CN đạt trình độ quốc tế.

Bộ TN&MT đã và đang chỉ đạo các tổ chức KH&CN, các trường đại học thuộc Bộ tạo điều kiện để thành lập nuôi dưỡng, tạo điều kiện về công việc cho các nhóm nghiên cứu mạnh, đặc biệt lưu ý vun trồng các nhà khoa học trẻ, có nhiệt huyết, có năng lực để đảm bảo đội ngũ khoa học kế cận nhanh chóng trưởng thành qua hoạt động nghiên cứu.

TS. Trần Bình Trọng báo cáo tại Hội thảo

Tại Hội thảo, TS. Trần Bình Trọng, Vụ trưởng Vụ KH&CN đã báo cáo kết quả 10 năm hoạt động KH&CN của Bộ TN&MT và đưa ra những định hướng chủ yếu đến năm 2030. TS. Trần Bình Trọng cho biết, các chương trình cấp bộ của BTN&MT được triển khai theo kế hoạch 5 năm. Trong giai đoạn 2011-2015 Bộ đã thực hiện 7 Chương trình theo các lĩnh vực quản lý đất đai, tài nguyên nước, địa chất và khoáng sản, môi trường, khí tượng thủy văn, biển và hải đảo, đo đạc và bản đồ,…kết quả cụ thể của các nhiệm vụ đã được đánh giá thông qua thông qua các hội nghị sơ kết, tổng kết theo kế hoạch 5 năm, trong các giai đoạn 2011-2015; 2016-2020. Kết quả đã hình thành hệ thống cơ sở ký luận khoa học phục vụ cho việc xây dựng ban hành các dự án luật, văn bản hướng dẫn thi hành luật (Luật đất đai, Luật BVMT, Luật KTTV, Luật TN,MT biển và hải đảo, Luật Đo đạc và Bản đồ, văn bản hướng dẫn thi hành Luật TNN, Luật khoáng sản) góp phần hoàn chỉnh hệ thống chính sách, pháp luật trong ngành TN&MT; Cung cấp cơ sở khoa học định hướng cho công tác xây dựng chiến lược, chính sách, quy hoạch quốc gia về TN,MT; Hoạt động KH&CN của ngành đã góp phần nâng cao chất lượng công tác điều tra, đánh giá hiện trạng và tiềm năng tài nguyên thiên nhiên, làm luận cứ cho quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, khai thác khoáng sản, sử dụng TNN và BVMT, khí tượng thủy văn, BĐKH, biển và hải đảo, đo đạc và bản đồ, viễn thám phù hợp với tiến trình CNH, HĐH đất nước.

Trong quá trình triển khai 07 Chương trình KH&CN cấp bộ giai đoạn 2011 - 2015 đã thu hút được hàng ngàn cán bộ tham gia, trong đó có hàng trăm cán bộ có trình độ trên đại học (thạc sỹ, tiến sỹ, phó giáo sư, giáo sư và 199 cơ quan đơn vị gồm đơn vị thực hiện, các cơ quan phối hợp và cả các sở, ban, ngành địa phương) tham gia thực hiện. Giai đoạn 2016 - 2020 triển khai 08 Chương trình KH&CN cấp Bộ đã thu hút được 3.724 cán bộ tham gia, gồm 497 Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sỹ, 2.015 Thạc sỹ và 1212 đại học.

Chương trình KH&CN cấp quốc gia về ứng phó với BĐKH, quản lý TN&BVMT giai đoạn 2016-2020 đã triển khai 34 Chương trình đã thu hút được 38 Giáo sư, 186 Phó giáo sư, 980 Tiến sĩ và 1844 Thạc sĩ tham gia nghiên cứu và công bố 233 bài báo khoa học, trong đó 77 bài báo quốc tế có chỉ số ISI hoặc Scopus; 156 bài báo trên tạp chí khoa học trong nước và xuất bản 12 sách chuyên khảo. Góp phần đào tạo 99 thạc sĩ và hỗ trợ đào tạo 48 tiến sĩ chuyên ngành TN&MT.

Song song với đó, trang thiết bị cho KH&CN đã được quan tâm đầu tư, một số lĩnh vực đạt được mức khá, tiên tiến trong khu vực như: Khí tượng thủy văn, Tài nguyên nước, Đo đạc & Bản đồ,…Hoạt động hợp tác quốc tế đã được quan tâm đẩy mạnh. Liên kết trong hoạt động nghiên cứu, triển khai KH&CN có nhiều cải tiến. Việc xây dựng kế hoạch và tổ chức triển khai áp dụng Hệ thống quản lý chất lượng theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN ISO 9001 vào hoạt động của các cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống hành chính nhà nước giai đoạn 2015-2020 của Bộ cũng đã được các đơn vị chủ động đăng ký tham gia triển khai áp dụng hệ. Các quy định về quản lý các nhiệm vụ khoa học và công nghệ được quy định cụ thể, phù hợp với cơ cấu tổ chức hiện nay của Bộ. Các quy định về quản lý các đề tài khoa học và công nghệ của Bộ TN&MT nhằm đẩy mạnh việc phân cấp quản lý đối với các đơn vị trực thuộc Bộ; tăng cường việc đặt hàng, tuyển chọn đề tài KH&CN cấp Bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức triển khai các đề tài để giải quyết các vấn đề lớn, cấp thiết trong ngành TN&MT, có sự tham gia của nhiều tổ chức trong và ngoài ngành.

Đại diện Bộ KH&CN, TS.Nguyễn Hữu Xuyên- Học viện Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã ghi nhận nhiều kết quả của lĩnh vực KHCN của Bộ TN&MT, đã hình thành cơ sở dữ liệu liên thông và chủ động nghiên cứu sáng tạo, chú trọng đến đổi mới và ứng dụng thực tiễn. Tuy nhiên, đến 2030, theo định hướng Bộ TN&MT nêu ra, cần bám sát 9 mục tiêu, định hướng 4 nhiệm vụ và thực hiện 9 nhóm giải pháp. TS. Nguyễn Hữu Xuyên yêu cầu, các mục tiêu, định hướng đã nêu ra cho giai đoạn tới tất cả đều phải thực sự đồng hành, góp phần vào công tác BVMT và chìa khóa để giải mã được những thách thức đang đặt ra cho BVMT và đặc biệt phải gắn với Công nghệ biển (tìm kiếm, thăm dò, khai thác) gắn với chiến lược kinh tế biển; công nghệ phòng chống thiện tai gắn với BĐKH. KHCN phải có trách nhiệm tìm kiếm, giải mã, sáng tạo để biến thành hiện thực và ứng dụng tốt trong thực tiễn phát triển kinh tế bền vững của đất nước.

Ông Lê Phú Hà chia sẻ về thành tựu chuyển đổi số

Bên cạnh việc đưa KH,CN cất cánh và những sáng tạo đó phải vận dụng vào thực tiễn thì công tác chuyển đổi số đang đặt ra những thách thức cho Bộ TN&MT. Ở lĩnh vực này, ông Lê Phú Hà, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin và Dữ liệu TN&MT cho biết: Mới đây, ngày 28/12/2021, Bộ trưởng Bộ TN&MT đã ký ban hành Quyết định số 2601/QĐ-BTNMT về việc Thành lập Ban Chỉ đạo chuyển đổi số ngành TN&MT. Theo đó, Ban Chỉ đạo sẽ nghiên cứu, đề xuất với Bộ trưởng để chỉ đạo, điều phối xây dựng, thực hiện các chủ trương, chiến lược, cơ chế, chính sách để thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số, gắn kết chặt chẽ với cải cách hành chính; phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; tạo thuận lợi cho việc triển khai Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong ngành tài nguyên và môi trường,… Điều này thể hiện quyết tâm rất lớn của Bộ TN&MT nói riêng cũng như ngành TN&MT nói chung trong thực hiện chuyển đổi số, xây dựng chính phủ điện tử, cải cách thủ tục hành chính theo hướng hiện đại hóa.

Cũng theo ông Lê Phú Hà, Chương trình chuyển đổi số TN&MT đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Bộ TN&MT đặt ra mục tiêu đến năm 2030, ngành TN&MT quản lý, điều hành cơ bản trên phương thức, quy trình, mô hình của công nghệ số và kết quả phân tích, xử lý dữ liệu số; áp dụng KHCN, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao. Theo kịch bản hướng tới chính phủ số ngành TN&MT phiên bản 2.1 do Bộ TN&MT đang xây dựng, chủ thể hướng đến là người dân, doanh nghiệp, cơ quan giao dịch phải thực sự dễ dàng, thông qua hệ thống một cửa nhất quán của Bộ. Trong đó, các công việc chuyển đổi số sẽ lấy người dùng là trung tâm, thống nhất tích hợp trải nghiệm đa kênh của người dùng thông qua định danh số tích hợp, các dịch vụ nghiệp vụ, dịch vụ dữ liệu, dịch vụ hạ tầng cá thể hóa theo người dung,… Bộ đặt mục tiêu đến năm 2025, hoàn thiện cơ bản hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy định kỹ thuật bắt kịp thay đổi nhanh chóng của công nghệ, bảo đảm phát triển, vận hành Chính phủ điện tử ngành, đáp ứng yêu cầu tiến trình chuyển đổi số.

Toàn cảnh hội thảo

Một trong những dấu ấn ghi nhận về lĩnh vực KHCN chặng đường qua cũng được báo cáo tại Hội thảo, đó là cụm công trình “chế tạo máy từ biển và máy phổ gamma đa kênh đáy biển điều tra TN,MT biển”. Cụm Công trình đã đạt giải A giải thưởng KH&CN lần thứ nhất năm 2020 do Bộ TN&MT. Công trình đã chế tạo được 2 bộ máy biển từ TBVN01 theo các yêu cầu đề ra của đề tài, đáp ứng yêu cầu sử dụng trong thực tiễn. Kết quả được chuyển giao, sử dụng liên tục tại Trung tâm Địa chất và Khoáng sản (nay là Trung tâm Quy hoạch và Điều tra TN,MT biển khu vực phía Bắc) thuộc Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam phục vụ trực tiếp cho hoạt động điều tra cơ bản TN,MT biển từ năm 2018 đến nay. Tính mới của cụm công trình này là ứng dụng công nghệ kỹ thuật số, tích hợp tín hiệu từ máy GPS trong việc thiết kế sản phẩm nhằm nâng độ tin cậy, tính dễ sử dụng của thiết bị, giảm thời gian, công sức và giảm sai sót trong khâu xử lý văn phòng sau đo đạc; thiết kế theo kiểu linh động; máy vừa có thể hoạt động độc lập lại vừa có thể kết nối với máy tính; Lưu trữ song hành tính năng mới chưa từng có ở loại máy từ nào; Số liệu đo đạc được mã hóa dưới dạng nhị phân là tính năng hữu ích cho việc bảo đảm tính nguyên gốc của dữ liệu vì người dung không thể can thiệp, thay đổi nội dung của các file này, rất thuận lợi cho công tác quản lý trong việc kiểm tra, đánh giá chất lượng thu thập số liệu. Sản phẩm có tỷ lệ nội địa hóa cao, thuận lợi cho việc chế tạo, giá thành thấp, hiệu quả cao.

Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân chụp ảnh lưu niệm cùng các thế hệ lãnh đạo, cán bộ, các nhà khoa học

Tại Hội thảo, nhiều ý kiến tham luận của Tổng cục Khí tượng Thủy văn, Đại học TN&MT TP. Hồ Chí Minh và nhiều Viện nghiên cứu thuộc Bộ đều mong muốn giai đoạn tới lĩnh vực KHCN sẽ tập trung vào đổi mới sáng tạo và có sự liên kết để nâng cao trình độ, chuyên gia đầu ngành. Bộ cần có cơ chế chính sách ưu tiên khuyến khích đội ngũ làm nghiên cứu khoa học để họ có thêm động lực cống hiến. Đồng thời, cần có những cơ chế đặt hàng cho các đơn vị trong thời gian tới để công tác nghiên cứu, đổi mới, vận dụng thực tế được linh hoạt.

Kết thúc Hội thảo, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân đã bày tỏ sự trân trọng và tri ân những cán bộ đã, đang làm nghiên cứu KHCN trong ngành TN&MT và trong hành trình nhiều chặng đường những năm qua, họ đã âm thầm nghiên cứu và cống hiến và trải qua biết bao vất vả, gian khổ mới có được những công trình nghiên cứu giá trị, đóng góp cho sự phát triển kinh tế đất nước và cho cong tác quản lý Ngành. Có 9 lĩnh vực, mỗi lĩnh vực đều có những dấu ấn nghiên cứu đặc thù, đổi mới, sáng tạo riêng.

Thứ trưởng đề nghị Vụ KH&CN tiếp tục hoàn thiện tổng hợp báo cáo về thành tựu và nổi bật, đưa rõ những tồn tại và nguyên nhân, trên cơ sở đó định hướng kế hoạch thực hiện chiến lực khoa học sáng tạo đến năm 2030. Khẩn trương ban hành để thực hiện Chiến lược đến năm 2030. Nội dung đổi mới sáng tạo trong khoa học cho phải thể hiện đậm nét và chú trọng đến tư duy đổi mới sáng tạo, KHCN giải quyết những vấn đề bức xúc, vấn đề tồn tại của xã hội.

Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân tiếp tục đề nghị, kêu gọi các lãnh đạo là Viện trưởng, các Thủ trưởng, các Trường đại học tích cực tham gia đề xuất nghiên cứu, tuyển chọn các nhóm nghiên cứu khoa học. Thứ trưởng tin chắc chắn những công trình nghiên cứu có giá trị thực tiễn, ứng dụng cao,…lãnh đạo Bộ TN&MT, Bộ KHCN sẽ ủng hộ. Thứ trưởng hy vọng, trong hành trình 10 năm tiếp theo sẽ có thêm nhiều công trình nghiên cứu được vinh danh và liên kết ở tầm quốc tế.

Kết thúc Hội thảo, TS. Trần Bình Trọng đã tiếp thu những ý kiến chia sẻ, góp ý, tham luận của các đại biểu là nhà quản lý, nhà khoa học và tiếp nhận ý kiến chỉ đạo của Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân để hành trình nghiên cứu, đổi mới sáng tạo sẽ thực sự mạnh, đáp ứng nhu cầu cần của đất nước trong bối cảnh hội nhập.

Hồng Minh