Sạt lở hay trượt lở có thể ở những dạng khác nhau. Đôi khi sạt lở kết hợp cả lún sụt, được xem là một trong những loại tai biến địa chất, nghĩa là một vùng đất bị hạ thấp cao độ một cách đột ngột hoặc từ từ diễn ra theo thời gian.
Tại các vùng đồi núi hoặc các vùng có độ dốc cao, khi một khối lượng đất, đá hoặc bùn bất ngờ chuyển dịch khỏi vị trí trước đó của nó, trượt hoặc rơi đổ theo sườn dốc dưới tác dụng của trọng lực xuống vị trí thấp hơn. Sạt lở hay trượt lở có thể ở những dạng khác nhau, như đá vỡ, đá rơi, đất đổ, trượt, chảy thành dòng bùn nhão, trộn lẫn với các vật chất khác như cây, cỏ và các chất xác bã thực vật tích tụ trên mặt đất hoặc trong đất. Đôi khi sạt lở kết hợp cả lún sụt, được xem là một trong những loại tai biến địa chất, nghĩa là một vùng đất bị hạ thấp cao độ một cách đột ngột hoặc từ từ diễn ra theo thời gian.
Khi khảo sát đặc điểm khí tượng và thủy văn khu vực (mưa, độ ẩm, gió, dòng chảy sông suối tự nhiên…), kết hợp đánh giá cấu trúc đất, độ dốc địa hình và tính chất địa mạo, lớp phủ thực vật và các cấu trúc công trình cũng như các hoạt động của con người, nếu thấy có các nguy cơ tiềm năng xảy ra hiện tượng sạt lở hoặc rà soát lịch sử các trận sạt lở trước đó, phải có những bảng cảnh báo ở vị trí dễ nhìn, dễ đọc, dễ hiểu để hạn chế con người đến hoạt động sản xuất hoặc khai thác thiên nhiên ở đó.

Trong quy hoạch phát triển, không bố trí các công trình, nhà cửa và sản xuất ở những nơi có nguy cơ sạt lở. Ở các vùng có nguy cơ sạt lở, phái có những biện pháp trồng và khôi phục rừng, tạo ra những hành lang hoặc mương máng dẫn nước, thoát nước hữu hiệu. Các vùng đèo có nguy cơ đất lở, đá đổ phải có nhựng cấu trúc công trình cứng hóa, bằng bê tông cốt thép hoặc lưới thép để ngăn chặn rủi ro do con người hoặc các phương tiên giao thông đi ngang qua.
Hiện nay, trên thế giới đang phát triển các hệ thống cảnh báo từ xa bằng các phương tiện hiện đại như theo dõi, dự báo thời tiết bằng vệ tinh, bóng thám không và công nghệ máy bay không người lái (UAV hay Drone) để theo dõi các nguy cơ chuyển dịch đất đá để cảnh báo từ trên cao. Tại các vùng có tiềm năng sạt lở, các cảm biến đo ma sát đất, độ ngậm nước trong đất đá và các cọc cố định có gắn thiết bị theo dõi từ xa các chuyển vị của địa chất và địa mạo để nhanh chóng dự báo và báo động qua nhiề phương tiện truyền thông như còi báo động, nhắn tin qua điện thoạt di động và kích hoạt hệ thống đối phó.
Các mô hình toán dự báo sạt lở hoàn toàn có thể áp dụng trong điều kiện canh tác nông nghiệp trên đồi dốc ở Việt Nam như Mô hình xói lở WEPP (Water Erosion Prediction Project) là một chương trình máy tính do các cơ quan như Cúc Bảo tồn Tài nguyên Thiên nhiên (USDA-Natural Resources Conservation Service), Cục Lâm nghiệp, trực thuộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA-Forest Service) Văn phòng Quản lý đất Đai, thuộc Bộ Thủy nông Hoa kỳ (USDI-Bureau of Land Management) phát triển các mô phỏng liên tục cá diễn biến thời tiết và hoạt động của con người như canh tác trên triền dốc để dự đoán lượng đất bị mất đi và lắng đọng như một dạng trầm tích từ dòng chảy trên sườn đồi, tập trung trong các kênh nhỏ và trong các hồ chứa trong một lưu vực cụ thể nào đó.

Trên những vùng đồi núi, đất dốc, các cột dẫn sóng có gắn cảm biến và hệ thống khuếch đại được được chuyển vào một hệ thống xử lý theo thời gian thực có thể tự tạo ra các hệ thống cảnh báo sớm để kịp thời di tản người dân ra khỏi các vùng nguy hiểm do sạt lở.

Thiết bị này sẽ lắng nghe các rung động do các hạt đất tạo ra trong vài phút hoặc vài giờ trước khi xảy ra sạt lở đất. Tất cả các chuyển dịch và thay đổi cường độ sóng sẽ được chuyển thành tín hiệu, nếu cần kèm theo camera quan sát nếu có, sẽ lấp tức đưa về trung tâm xử lý và tự động phát ra các tín hiệu khẩn cấp báo cho người dân, chính quyền và các đội xung kích có những phản ứng và hành động theo các tình huống đã được thực tập trước đó.
TS. Lê Anh Tuấn