Công nghệ viễn thám đã góp phần không nhỏ trong công tác giám sát tài nguyên và môi trường và ngày nay đang trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực. Đây được xem là một trong các hướng đi chủ đạo nhằm phục vụ quản lý tài nguyên thiên nhiên, giám sát môi trường đồng bộ và thống nhất trên phạm vi toàn quốc.
.jpg)
Bộ trưởng Bộ TN&MT Đặng Quốc Khánh trao Quyết định bổ nhiệm Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia Trần Tuấn Ngọc
Phát triển công nghệ viễn thám trong giám sát tài nguyên và môi trường
Năm 2023, Cục Viễn thám quốc gia đã cung cấp được một số lượng lớn dữ liệu ảnh viễn thámđáp ứng nhu cầu cung cấp ảnh ngày càng tăng của các bộ, ngành, địa phương.
Tổng số cảnh ảnh được thu đã xử lý tại Cục Viễn thám quốc gia là 8.631 cảnh ảnh (tương đương với khoảng 4.316 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), trong đó số cảnh ảnh sạch (có độ che phủ mây nhỏ hơn hoặc bằng 10%) là 1.608 cảnh (tương đương với 804 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), chiếm tỉ lệ 18.6% (trên tổng số cảnh thu được).
Viễn thám là một trong chín lĩnh vực quản lý của Bộ TN&MT, thực hiện chức năng nhiệm vụ được Bộ TN&MT giao, Cục đã và đang thực hiện các nhiệm vụ ứng dụng viễn thám phục vụ giám sát tài nguyên thiên nhiên, BVMT, phòng chống thiên tai giám sát bằng công nghệ viễn thám (CNVT). Trong khuôn khổ Đề án đã được Bộ TN&MT phê duyệt: “Ứng dụng viễn thám giám sát thường xuyên phục vụ các lĩnh vực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường”với mục tiêu chung là: Sử dụng viễn thám cung cấp thường xuyên, đột xuất thông tin về tình hình khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và môi trường phục vụ các lĩnh vực của Bộ, trong đó tập trung vận hành CSDL ảnh vệ tinh, các lớp thông tin địa lý là sản phẩm của của các đề án, dự án, nhiệm vụ đã được thực hiện trước đây. Cụ thể đã đạt các kết quả: Cung cấp thông tin khai thác sử dụng tài nguyên nước xuyên biên giới phía thượng nguồn lưu vực sông Hồng, sông Mê Công; Giám sát thực hiện quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác quặng bô-xít; Cung cấp báo cáo giám sát theo mùa các thông số về nhiệt độ, hàm lượng diệp lục, hàm lượng muối bề mặt nước biển và đưa ra thông tin về cảnh báo môi trường biển; Cung cấp thông tin, dữ liệu lớp phủ mặt đất phục vụ tính toán phát thải khí nhà kính phục vụ xây dựng báo cáo quốc gia và đóng góp của Việt Nam cho công ước khí hậu; Báo cáo giám sát diện tích đất ngập nước và các khu bảo tồn thiên nhiên phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học; Giám sát lớp phủ mặt đất phục vụ tính toán phát thải khí nhà kính thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ; Giám sát tình hình biến động các đảo trọng điểm xa bờ; Báo cáo giám sát nhanh thiên tai ngập lụt trên lãnh thổ Việt Nam, trong năm 2023 vừa qua đã thực hiện giám sát thiên tai ở các tỉnh: Lào Cai, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam.
Hiện nay, Cục giao cho Trung tâm Giám sát TN&MT và BĐKH bố trí nhân lực thường xuyên theo dõi và sẵn sàng ứng phó trong việc đáp ứng nhanh các vụ việc cần đến vai trò công nghệ cao trong cung cấp dữ liệu, số liệu, hình ảnh trực quan trong công tác phản ứng nhanh về các sự cố môi trường và thiên tai khi có yêu cầu từ Trung tâm KTTV quốc gia để hỗ trợ trong công tác dự báo, cảnh báo cũng như các đơn vị trong và ngoài Bộ TN&MT.
Một trong những nhiệm vụ quan trọng của Cục là cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 hỗ trợ, hướng dẫn, tạo hành lang pháp lý để tăng cường công tác QLNN và đẩy mạnh việc ứng dụng CNVT trong các hoạt động QLNN về TN&MT ở địa phương; tiếp tục ban hành văn bản QPPL về lĩnh vực viễn thám, trong đó hướng dẫn và quy định rõ trách nhiệm trong ứng dụng và công tác QLNN về viễn thám tại địa phương; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy định kỹ thuật về phát triển và ứng dụng CNVT phù hợp với từng lĩnh vực ngành TN&MT đáp ứng được yêu cầu của công tác QLNN về viễn thám.
Bên cạnh đó, Cục cũng tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng CNVT trong giám sát, quản lý TN&MT cho cán bộ chuyên môn của các Sở; hỗ trợ địa phương trong xây dựng kế hoạch, đề án, dự án về viễn thám trong địa bàn; triển khai các chương trình, đề án, dự án ứng dụng viễn thám tại địa phương để đẩy mạnh được việc ứng dụng CNVT và nâng cao được trình độ quản lý về lĩnh vực viễn thám tại địa phương.
Cục chú trọng tới việc đầu tư trang thiết bị, cung cấp CSDL, chuyển giao CNVT, hỗ trợ nghiệp vụ chuyên môn, tạo thuận lợi cho địa phương trong việc khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám; xây dựng CSDL viễn thám quốc gia thống nhất với CSDL TN&MT cung cấp các dữ liệu ảnh viễn thám đã qua sử dụng, đa dạng hóa và làm phong phú nguồn dữ liệu trong CSDL viễn thám tại địa phương.
Cùng với đó, Cục Viễn thám quốc gia cũng cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 phục vụ công tác nghiên cứu khoa học để phát triển lĩnh vực viễn thám. Các đề tài nghiên cứu khoa học đã góp phần xác lập các cơ sở khoa học thực tiễn phục vụ xây dựng các văn bản QPPL, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành viễn thám, các quy chuẩn, tiêu chuẩn viễn thám; Nghiên cứu KHCN nhằm ứng dụng công nghệ tiên tiến trong việc phát triển cơ sở hạ tầng viễn thám, công nghệ quan trắc giám sát TNMT, thiên tai bằng CNVT.
Hệ thống CSDL viễn thám quốc gia, siêu dữ liệu viễn thám bao gồm dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 đang được xây dựng và cập nhật cùng với việc xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới cung cấp dịch vụ công trực tuyến về dữ liệu viễn thám cho mọi tổ chức và cá nhân có nhu cầu sử dụng. Hạ tầng viễn thám cũng được hoàn thiện đồng bộ với quy hoạch mạng lưới quan trắc TN&MT, trong đó sẽ đầu tư trang bị hai trung tâm thu nhận dữ liệu viễn thám từ vệ tinh tại Hà Nội và Bình Dương. Hệ thống truyền dẫn dữ liệu viễn thám cũng được hoàn thiện bảo đảm cung cấp và xử lý dữ liệu viễn thám kịp thời phục vụ công tác QLNN và các trường hợp khẩn cấp như phòng tránh thiên tai, thảm họa hoặc các sự cố môi trường.
Nhiệm vụ then chốt của ngành Viễn thám trong giai đoạn tiếp theo là phát triển và đẩy mạnh ứng dụng CNVT, đưa CNVT thực sự trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực; tăng cường hợp tác trong và ngoài nước; liên kết và thực hiện xã hội hóa về ứng dụng CNVT.
Theo đó, giai đoạn từ nay đến năm 2030, lĩnh vực viễn thám sẽ tiếp tục khẳng định và nâng cao vai trò quan trọng trong các hoạt động phát triển KT-XH, bảo vệ QP-AN của đất nước. Trong đó, Nghị định về quản lý hoạt động viễn thám tạo hành lang pháp lý cho hoạt động viễn thám; chiến lược phát triển viễn thám trong 10 năm tầm nhìn đến 20 năm; tăng cường đầu tư đổi mới trang thiết bị, công nghệ, bảo đảm ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực, tăng cường phối hợp hoạt động ứng dụng và phát triển viễn thám ở cấp Trung ương; đồng thời, từng bước kiện toàn về mặt tổ chức, cơ sở vật chất và năng lực chuyên môn của cơ quan QLNN về viễn thám ở địa phương.
Thời gian tới, Cục cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng viễn thám phục vụ rộng rãi và thường xuyên cho nhu cầu của các bộ, ngành, địa phương, các cơ sở của khu vực doanh nghiệp tư nhân. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng CNVT trong giám sát, quản lý TN&MT cho cán bộ chuyên môn của các Sở trong cả nước.
Trong năm 2023, Cục đã nhận được 17 hồ sơ trong đó có 6 hồ sơ trên cổng dịch vụ công trực tuyến và 11 hồ sơ nhận trược tiếp. Trong đó có 2 hồ sơ hỗ trợ tư pháp phục vụ công bố các hình ảnh viễn thám trong công tác tư pháp tại địa phương.
Hiện lĩnh vực viễn thám có một dịch vụ công là “Cung cấp, khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám quốc gia”, quy trình này đã thực hiện thông qua dịch vụ công trực tuyến cấp độ 3. Do đặc thù dịch vụ công này liên quan đến các điều kiện chi tiết, Cục đã phân cấp cho 2 đơn vị sự nghiệp trực tiếp tiếp nhận hồ sơ và làm việc với khách hàng có nhu cầu sử dụng dữ liệu viễn thám. Trong nhiều năm nay Cục chưa nhận được ý kiến phản hồi tiêu cực về việc cung cấp dịch vụ công.
Thực hiện đơn giản hoá thủ tục hành chính, rà soát, đánh giá, công bố công khai, minh bạch các thủ tục hành chính theo quy định; kiểm soát việc ban hành mới, sửa đổi, bổ sung các thủ tục hành chính bảo đảm các thủ tục hành chính được ban hành là cần thiết, đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu và giảm tối đa chi phí cho cá nhân, tổ chức thực hiện thủ tục hành chính, đồng thời giảm chi phí trong giải quyết thủ tục hành chính, tăng cường tính hiệu quả trong xử lý công việc.
Năm 2024, thúc đẩy việc ứng dụng viễn thám phục vụ mục đích quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương
Xây dựng hệ thống văn bản QPPL đảm bảo quản lý, ứng dụng viễn thám trên phạm vi cả nước; xây dựng kế hoạch và tổ chức tuyên truyền các văn bản QPPL về viễn thám tới các tổ chức và cá nhân có liên quan thông qua các đề án, dự án nhiệm vụ chuyên môn. Trình Bộ ban hành các văn bản QPPL: Thông tư quy định kỹ thuật vận hành cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia; Thông tư quy định kỹ thuật thành lập dữ liệu chuyên đề bằng ảnh viễn thám quang học.
Nghiên cứu và đề xuất xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về quy trình xử lý ảnh viễn thám, xây dựng dịch vụ công về viễn thám, hướng dẫn về xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển ứng dụng viễn thám; triển khai thực hiện dự án xây dựng CSDL viễn thám quốc gia bảo đảm đồng bộ và thống nhất với CSDL TN&MT.
Rà soát hoàn thiện các định mức kinh tế - kỹ thuật của lĩnh vực viễn thám và tiến tới xây dựng bộ đơn giá của lĩnh vực để phục vụ cho việc khai thác, sử dụng dữ liệu viễn thám quốc gia và ứng dụng CNVT trong giám sát TN&MT. Tập trung thực hiện các nhiệm vụ, dự án của Đề án Giám sát TNMT bằng CNVT đã được phê duyệt. Xây dựng và trình Bộ phê duyệt nhiệm vụ đặc thù thường xuyên “Mua tín hiệu ảnh vệ tinh SPOT6/7 hàng năm phủ trùm lãnh thổ Việt Nam phục vụ yêu cầu để cung cấp cho các bộ, ngành thực hiện Chiến lược viễn thám”.
Tập trung thực hiện Dự án Chính phủ: “Ứng dụng CNVT kết hợp phương pháp địa vật lý - hải dương xác định dịch chuyển bờ ngầm và địa chất tầng nông đới bờ phục vụ đánh giá, dự báo xâm thực bờ biển và đề xuất một số giải pháp phòng, chống xâm thực dải ven biển Việt Nam” và nhiệm vụ “Theo dõi, giám sát một số loại hình sử dụng đất bằng công nghệ viễn thám”.
Chủ động xây dựng kế hoạch giám sát nhanh các hiện tượng, sự cố bất thường do thiên tai, thảm họa, ô nhiễm môi trường phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo Bộ.
Thực hiện kiểm tra tình hình hoạt động viễn thám tại các địa phương, theo dõi quá trình thực hiện các nhiệm vụ thuộc Chiến lược 149/QĐ-TTg, thúc đẩy việc ứng dụng viễn thám phục vụ mục đích quản lý nhà nước và phát triển KT-XH tại địa phương.
Chủ động xây dựng kế hoạch giám sát nhanh các hiện tượng, sự cố bất thường do thiên tai, thảm họa, ô nhiễm môi trường phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo Bộ.
Xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách; xây dựng, ban hành các quy chế, quy định về hoạt động của Cục; tiếp tục tăng cường giám sát, kiểm tra tình hình thực hiện các văn bản chỉ đạo, điều hành cải cách hành chính.
Tăng cường công tác phối hợp với các bộ, ngành, địa phương trong hoạt động quản lý, điều hành; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền; tăng cường khả năng kết nối, liên thông, chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành, địa phương; triển khai hiệu quả hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế.
Đẩy mạnh thực hiện công tác cải cách hành chính, đổi mới phương thức làm việc, tăng cường kỷ luật, kỷ cương từng bước nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính Nhà nước.
TS. TRẦN TUẤN NGỌC
Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2024
Sáng ngày 11/10, UBND TP. Hồ Chí Minh phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP. Hồ Chí Minh tổ chức Lễ phát động phong trào “Bình dân học vụ số” giai đoạn 2025 - 2026.
Thực hiện chỉ đạo của thành phố Hà Nội, UBND các xã triển khai nộp thuế sử dụng đất phi nông nghiệp năm 2025 qua ứng dụng eTax Mobile và các hình thức không dùng tiền mặt. Những khó khăn trong quá trình triển khai dần được tháo gỡ, qua đó lan tỏa mạnh mẽ lợi ích chuyển đổi số trong nhân dân.
Ứng dụng công nghệ số vào nông nghiệp không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là điều kiện sống còn để nâng cao năng suất, chất lượng, minh bạch hóa chuỗi cung ứng các sản phẩm nông sản. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để chuyển mình mạnh mẽ, nhưng để đi đến thành công, chúng ta cần một hệ thống giải pháp đồng bộ từ thể chế, hạ tầng đến con người, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp.
Chuyển đổi số được xác định là một trong tám lĩnh vực ưu tiên hàng đầu của Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030, mở ra cơ hội tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng giá trị gia tăng, bền vững và hội nhập vào nền kinh tế số. Tại Diễn đàn “Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường” do trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức ngày 18/9 tại Hà Nội, đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, chuyên gia đã đưa ra các giải pháp để thúc đẩy chuyển đổi số nền nông nghiệp Việt Nam. Đây là cơ sở để các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân chủ động tham gia, đưa công nghệ số vào thực tiễn sản xuất, quản lý và thương mại, góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, thông minh, bền vững, gắn với bảo vệ môi trường sinh thái.
Đó là mục tiêu chiến lược được Cục Chuyển đổi số đặt ra đến năm 2030 trong “Diễn đàn Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường”. Những thành tựu công nghệ hứa hẹn giúp nông nghiệp nước ta thoát khỏi mô hình tăng trưởng theo chiều rộng, nâng cao giá trị gia tăng, bảo đảm an ninh lương thực và đóng góp tích cực vào mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045.
Trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn, Thanh Hóa vẫn ghi dấu bằng những bước tiến mới trong nông nghiệp. Tỉnh đã chuyển đổi hàng nghìn ha đất lúa kém hiệu quả, xây dựng vùng sản xuất công nghệ cao, thúc đẩy liên kết hợp tác xã và đặc biệt là đưa hơn 87.000 sản phẩm nông sản đặc trưng lên sàn thương mại điện tử. Đây được xem là giải pháp đột phá, giúp nâng cao giá trị nông sản, mở rộng thị trường, gia tăng thu nhập cho người dân, đồng thời tạo động lực thúc đẩy kinh tế số khu vực nông thôn.
