Đất đai là tư liệu sản xuất quan trọng và là tài sản có giá trị đối với người dân. Để việc quản lý, sử dụng, sở hữu đất đai được đúng pháp luật, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật về đất đai. Tuy nhiên, do sự vận động, phát triển nhanh chóng của nền kinh tế thị trường đã làm cho quy định pháp luật, thiết chế, cơ chế điều chỉnh về đất đai và công tác quản lý nhà nước về đất đai nảy sinh nhiều bất cập. Theo đó, số lượng khiếu kiện, khiếu nại của người dân liên quan đến đất đai ngày càng nhiều và phức tạp (chiếm tới hơn 90% tổng số vụ khiếu kiện).
Thực trạng tại địa phương
Trong những năm qua do tình hình phát triển kinh tế cả nước nói chung và tỉnh Đồng Tháp nói riêng, vấn đề tranh chấp đất đai và khiếu nại về đất đai trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhiều người và ở hầu hết các cấp chính quyền, vấn đề này đã tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực KT-XH. Nhìn chung, nhờ sự quan tâm các cấp chính quyền, tình hình tranh chấp đất đai đã lắng dịu rất nhiều, phần lớn vụ việc đã được giải quyết. Tỉnh ủy, UBND tỉnh luôn quan tâm, tăng cường, chấn chỉnh công tác này.
Trong năm qua, Sở TN&MT tiếp nhận xử lý 138 đơn khiếu nại thuộc thẩm quyền. Đã tiến hành thụ lý xác minh 138/138 đơn, trong đó đã xác minh xong và có báo cáo Chủ tịch UBND tỉnh xem xét giải quyết 126 đơn, còn 12 đơn đang giải quyết; thẩm quyền Giám đốc Sở TN&MT thụ lý 06 đơn và giải quyết đúng thẩm quyền.
Nhìn chung, tình hình tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai có dấu hiệu giảm nhưng vẫn còn diễn biến phức tạp, chủ yếu khiếu nại về giá đất bồi thường và tranh chấp do lấn chiếm đất công nhà nước quản lý, các vụ việc khiếu nại đã được các cấp giải quyết nhưng vẫn gay gắt kéo dài, tập trung vào lĩnh vực bồi thường giải phóng mặt bằng phát triển các khu đô thị (chiếm gần 70% tổng số vụ khiếu nai, tố cáo). Nguyên nhân của tình trạng trên là do:
Chính sách, pháp luật về đất đai: Quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp, khiếu nại liên quan đến đất đai chưa đủ rõ dẫn đến công tác xét xử, giải quyết các tranh chấp, khiếu kiện về đất đai còn nhiều hạn chế; chế tài xử lý chưa đủ mạnh để ngăn ngừa các hành vi vi phạm. Chính sách, pháp luật về đất đai chưa theo kịp cơ chế kinh tế thị trường, chưa hoàn thiện đồng bộ, thiếu cụ thể và thiếu nhất quán, thường xuyên thay đổi trong từng giai đoạn lịch sử, thiếu đồng bộ, chồng chéo, mâu thuẫn với pháp luật về dân sự, pháp luật về khiếu nại, tố cáo tạo ra bất cập, nhất là trong chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng.
Công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng còn nhiều bất cập: Các chính sách liên quan bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất qua các năm thay đổi theo hướng có lợi cho người dân, gây so bì về quyền lợi giữa những người dân có đất bị thu hồi tại thời điểm trước và sau khi có chính sách mới. Giá đất đền bù tại nhiều nơi chưa sát giá thị trường; có sự chênh lệch lớn so với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường gây ra những phản ứng gay gắt của người có đất bị thu hồi.
Bất cập trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo: Tổ chức và cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai thiếu ổn định và bất cập so với yêu cầu thực tế. Giải quyết một vụ khiếu nại đòi hỏi phải có các bước điều tra, nghiên cứu, kết luận và thi hành kết luận, do đó, cần một đội ngũ những người am hiểu pháp luật, có nghiệp vụ chuyên sâu và làm việc chuyên trách. Nhưng hiện nay, hầu hết cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại chủ yếu là kiêm nhiệm; khiếu nại về đất đai chủ yếu nảy sinh ở cấp huyện, xã nhưng cơ quan có thẩm quyền thụ lý giải quyết ở cấp này lại không tương ứng. Chủ tịch UBND các cấp là người chủ trì, chịu trách nhiệm chính về quyết định giải quyết khiếu nại nhưng lại phải giải quyết rất nhiều công việc khác nhau của địa phương nên khó có điều kiện chuyên tâm về việc này.
Công tác hòa giải ở cấp cơ sở chưa được quan tâm đúng mức, nhiều địa phương chưa bố trí cán bộ có đủ năng lực, phẩm chất, kinh nghiệm đảm nhiệm công việc này nên việc hòa giải đạt hiệu quả chưa cao. Nhiều vụ việc giải quyết không triệt để dẫn đến khiếu kiện đông người, chưa làm tốt trách nhiệm phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời.
Nhận thức pháp luật đất đai: Do thiếu hiểu biết về pháp luật nên đã có nhiều trường hợp mặc dù khiếu kiện một cách thiếu cơ sở pháp lý, ngoài phạm vi quy định của pháp luật, nhưng vẫn đeo bám dai dẳng, thái độ gay gắt, có những hành vi quá khích. Một số thành phần xấu còn xúi dục người dân khiếu kiện hoặc lợi dụng tình hình khiếu kiện để trục lợi, gây kích động,… Một số vụ việc đã được xem xét giải quyết của các cấp nhưng các hộ dân vẫn khiếu nại yêu sách mặc dù không có tình tiết mới, kích động khiếu nại đông người gây mất an ninh như các hộ dân Gò Tháp, Khu bảo thuế cửa khẩu Thường Phước (huyện Hồng Ngự), các hộ dân Gáo giồng (huyện Cao Lãnh),…
Giải pháp góp phần hạn chế việc khiếu nại tranh chấp đất đai, khiếu nại thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư
Một là, cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, củng cố lại công tác quản lý và sử dụng đất đai từ Tỉnh đến huyện, thị xã, thành phố và xã, phường, thị trấn; Nâng cao tinh thần trạch nhiệm cán bộ giải quyết khiếu nại.
Hai là, tuyên tuyền pháp luật, kiểm tra, rà soát cập nhật các văn bản còn mâu thuẩn khắc phục vướng mắc pháp luật và thực tế; hoàn thiện cơ chế chính sách pháp luật.
Ba là, thủ trưởng các cơ quan phải chủ động xem xét, chịu trách nhiệm giải quyết từng vụ việc tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai một cách kịp thời, dứt điểm và công khai kết quả giải quyết, không để khiếu kiện vượt cấp”.
Bốn là, tập trung chỉ đạo kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc phức tạp, tồn đọng, kéo dài; xử lý các vụ việc mới phát sinh, nhất là các điểm nóng, phức tạp, khiếu nại đông người. Bố trí cán bộ tiếp dân, thanh tra, quản lý đất đai có trình độ chuyên môn, am hiểu pháp luật.
Năm là, cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra về quản lý, sử dụng đất đai, phát hiện, chấn chỉnh kịp thời những yếu kém sai phạm, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
Sáu là, nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai; đồng thời đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát trách nhiệm giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ quan có thẩm quyền.
Nhìn chung, trong thời gian tới, tình hình khiếu kiện của người dân vẫn còn những diễn biến phức tạp, tập trung trong lĩnh vực tranh chấp đất đai, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất giải phóng mặt bằng thực hiện các dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Vì vậy, cần xác định công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo là nhiệm vụ chính trị quan trọng; mọi khiếu nại, tố cáo phải được xem xét, giải quyết với tinh thần trách nhiệm cao, đúng pháp luật. Đồng thời, tăng cường đối thoại với công dân trong quá trình giải quyết khiếu nại, nhất là khi triển khai thực hiện các dự án, giải phóng mặt bằng, đền bù, giải tỏa.
Đặc biệt, theo Luật Đất đai năm 2024 đã quy định chi tiết 32 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án phát triển KT-XH vì lợi ích quốc gia, công cộng. Đây là một bước tiến lớn, giúp minh bạch, cụ thể hóa, khắc phục được tính chất chung chung trong thu hồi đất. Từ đó, góp phần kéo giảm đơn thư khiếu kiện liên quan đến đất đai.
HÀ ANH
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 20 (Kỳ 2 tháng 10) năm 2024
Chiều ngày 22/9, Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội thảo "Nhận diện "điểm nghẽn" và đề xuất giải pháp khắc phục liên quan đến lĩnh vực đất đai" nhằm nhận diện những "điểm nghẽn" về chính sách, thể chế và khó khăn vướng mắc trong quá trình tổ chức thi hành của lĩnh vực pháp luật về đất đai, từ đó đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, bảo đảm pháp luật đất đai ngày càng được hoàn thiện, đồng bộ, thông suốt, khả thi, hiệu lực, hiệu quả.
Sau gần một năm thi hành, Luật Đất đai 2024 đã mở ra nhiều đổi mới, góp phần khơi thông nguồn lực đất đai, nhưng cũng phát sinh không ít vướng mắc, nhất là trong tính tiền chuyển mục đích sử dụng đất từ nông nghiệp sang đất ở. Quan tâm tới dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về vấn đề này, các chuyên gia đánh giá cao giải pháp của Chính phủ và cho rằng chính sách cần bảo đảm công bằng, tránh xảy ra tình trạng có thể làm gia tăng đơn thư khiếu nại của các cá nhân, hộ gia đình.
Chính phủ mới ban hành Nghị quyết tháo gỡ, xử lý vướng mắc để triển khai các dự án trong thời gian chưa được phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất quốc gia; trong đó yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục rà soát, hoàn thiện hồ sơ điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 để trình cấp có thẩm quyền quyết định, phù hợp với đơn vị hành chính mới sau sắp xếp, sáp nhập.
Mới đây, UBND TP. Hồ Chí Minh đã ký Quyết định số 1358/QĐ-UBND phê duyệt Dự án xây dựng Bảng giá đất lần đầu trên địa bàn Thành phố, áp dụng từ ngày 01/01/2026.
Từ 01/9- 30/11, cả nước sẽ tiến hành rà soát, làm sạch toàn bộ cơ sở dữ liệu đất đai đã được xây dựng qua các thời kỳ tại 2.342/3.321 đơn vị cấp xã; thu thập, số hóa, tạo lập dữ liệu đối với Giấy chứng nhận (đất ở, nhà ở) đã cấp nhưng chưa xây dựng cơ sở dữ liệu. Trên cơ sở đó, Cục Quản lý đất đai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa hướng dẫn các địa phương tổ chức thực hiện chiến dịch làm giàu, làm sạch cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai.
Từ ngày 01/9 đến 30/11/2025, cả nước sẽ triển khai Chiến dịch rà soát, chuẩn hóa, đồng bộ dữ liệu đất đai với cơ sở dữ liệu dân cư và hệ thống Quốc gia.
