Hành trình khôi phục rừng và cảnh quan ở châu Phi

Là một trong những châu lục dễ bị tổn thương nhất bởi BĐKH, châu Phi có một lượng lớn rừng và cảnh quan bị suy thoái nghiêm trọng. Theo ước tính, khoảng 65% diện tích đất canh tác, 30% diện tích đất chăn nuôi và 20% diện tích rừng đã bị tàn phá. Hơn một phần tư lãnh thổ châu Phi đã biến thành sa mạc, và những vùng đất khô cằn hiện ngày càng bị đe dọa bởi hiện tượng sa mạc hóa. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc, khoảng 10 triệu ha đất cần được phục hồi hằng năm để đảo ngược quá trình suy thoái đất ở vùng Sahel và vùng Sừng châu Phi.

Những cam kết phục hồi rừng

Với mục tiêu ngăn chặn một viễn cảnh ảm đạm, các nhà hoạch định chính sách của quốc gia, khu vực và quốc tế cùng cộng đồng phát triển đã và đang tìm kiếm các giải pháp tiến bộ để phục hồi cảnh quan và rừng. Nhiều quốc gia châu Phi đã cam kết khôi phục 100 triệu ha đất suy thoái và rừng bị tàn phá tới năm 2030, đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội khác như an ninh lương lực và dinh dưỡng, thích ứng với BĐKH, xóa đói giảm nghèo và phục hồi đa dạng sinh học.

Năm 2015, một sáng kiến với tên gọi Phục hồi Cảnh quan và Rừng châu Phi (AFR100) đã được phát động tại Diễn đàn về Cảnh quan Toàn cầu, vốn thuộc khuôn khổ của Hội nghị Liên hợp quốc về BĐKH (COP21) ở TP. Paris (Pháp). Trong đó, dự án Great Green Wall đóng vai trò chính trong việc thực hiện, đồng thời phối hợp với một số dự án khác ở châu Phi. Theo Công ước chống sa mạc hóa của Liên hợp quốc (UNCCD), kể từ khi đi vào hoạt động năm 2007, Great Green Wall đã đạt được những thành tựu nhất định trong khôi phục cảnh quan của vùng Sahara-Sahel. Những nỗ lực này cũng nhận được sự ủng hộ lớn về chính trị, cho thấy các nhà lãnh đạo châu Phi đang hành động một cách quyết liệt để cải thiện tình trạng suy thoái đất.

Hướng tới mục tiêu của AFR100

Sa mạc Sahara được trồng 1,8 triệu cây xanh

Trong các thập kỷ qua, những sáng kiến phục hồi đất ở châu Phi cho thấy lục địa này đang tiến gần hơn đến mục tiêu của AFR100. Trong hơn 20 năm trở lại đây, Ethiopia đã có những thành tựu đáng kể trong phục hồi đất bị tàn phá bằng việc trồng cây và bảo tồn đất. Cụ thể, vùng Tigray ở phía bắc Ethiopia có khoảng 224.000 đến một triệu ha đất đã được phục hồi thông qua trồng cây, hạn chế chăn nuôi gia súc, xây đắp bậc thang, kè đá và các biện pháp khác. Tại Niger, hơn năm triệu ha đất đã được phục hồi và khoảng 200 triệu cây đã được trồng mới ở phía Nam nước này.

Là một trong những quốc gia đi đầu trong công tác phục hồi đất, Rwanda có gần 900.000 ha đất được khôi phục từ năm 2011, chủ yếu theo hướng nông lâm kết hợp. Các nỗ lực tương tự cũng được ghi nhận ở Nigeria và Senegal với diện tích đất khôi phục lần lượt là 5 triệu ha và 4 triệu ha. Tại Tanzania, cộng đồng cư dân đã giúp tăng diện tích đất ở vùng Shinyanga từ 600 ha vào năm 1986 lên 472.000 ha vào năm 2001 tại 833 ngôi làng, và con số này chạm mức 500.000 ha vào năm 2005. Nhưng nhìn chung, phần lớn dữ liệu về phục hồi đất ở châu Phi vẫn còn rất hạn chế.

Quyết tâm thực thi

Còn khá sớm để trả lời câu hỏi về tỷ lệ cam kết khôi phục đã đạt được thông qua AFR100. Nhìn chung, khi các quốc gia chuyển từ cam kết sang thực hiện, nhiệm vụ tiên quyết là đánh giá các cơ hội khôi phục. Thông thường, quá trình này gồm ba giai đoạn: Đánh giá cơ hội khôi phục và xác nhận cam kết khôi phục của địa phương; phát triển một chiến lược khôi phục quy mô lớn; tiến hành khôi phục.

Một số quốc gia châu Phi đã bắt đầu với bước một và hai, trong khi một vài quốc gia khác đã chuyển sang bước thứ ba. Tới nay, Rwanda, Ethiopia, Kenya, Malawi, Cộng hòa Dân chủ Congo và Madagascar là những nước có tốc độ thực thi cao nhất. Nhiều quốc gia khác cũng đang tiến hành đánh giá các cơ hội phục hồi của hộ, đồng thời phát triển các công cụ, huy động nguồn lực và xây dựng mạng lưới các cá nhân, tổ chức liên quan.

Vấn đề phục hồi rừng và cảnh quan cần được nhìn nhận dưới một lăng kính rộng hơn, thay vì chỉ là các dự án trồng cây. Khi đưa cây xanh vào khu vực cảnh quan, bất kể phương pháp tiếp cận là gì, điều quan trọng là cần bảo đảm các nguyên tắc bền vững đi đôi với những lợi ích của người sử dụng đất. Khi AFR100 chuyển từ các cam kết chính trị sang thực thi trên thực tế, một số vấn đề quan trọng cần được giải quyết để tránh ảnh hưởng tới nỗ lực đạt mục tiêu vào năm 2030.

Phục hồi rừng là rủi ro và tốn kém: Tài trợ cho các chiến dịch phục hồi rừng được xem là một thương vụ nhiều rủi ro và đắt đỏ.

Lựa chọn các loài thực vật thích hợp: Công tác phục hồi đất và rừng đòi hỏi kiến thức chuyên môn và các quyết định có cơ sở để chọn loài cây, nguồn giống và phương pháp nhân giống (để sản xuất cây non hoặc cây mầm sinh dưỡng) và hoạt động ươm giống.

Kiến thức về bản chất của phục hồi rừng và cảnh quan: Tích hợp cây xanh vào khu vực cảnh quan là lĩnh vực đòi hỏi kiến thức sâu rộng và nỗ lực dài hạn, điều chỉ có thể đạt được thông qua huấn luyện và đào tạo.

Quy hoạch, chính sách và quản trị: Do tính chất mà phục hồi rừng và cảnh quan liên quan tới nhiều lĩnh vực, gồm nông nghiệp, lâm nghiệp, tài nguyên thiên nhiên, chăn nuôi, thủy sản, đất, nước,… Vì vậy, phương pháp tiếp cận liên ngành luôn là rất quan trọng.

Sự thành công của các sáng kiến phụ thuộc cảnh quan phụ thuộc vào sự hỗ trợ về chuyên môn, công tác đào tạo năng lực, cơ chế cung cấp giống cây chất lượng cho các hộ nông dân sản xuất nhỏ, và môi trường thuận lợi (quản trị và chính sách). Các nỗ lực này hỗ trợ tích hợp và quản lý cây xanh trên các khu vực cảnh quan nông nghiệp ở châu Phi, từ đó giải quyết nạn đói, BĐKH và ngăn chặn quá trình suy thoái môi trường.

Tựu trung, phục hồi rừng và cảnh quan - với trọng tâm là các chiến dịch trồng cây lớn, có tiềm năng chuyển đổi sinh kế và cải tạo đất bạc màu trên khắp châu Phi. Nhiều quốc gia đã và đang vận động và nâng cao nhận thức, huy động nguồn lực, thiết lập khuôn khổ giám sát và xây dựng mạng lưới chính trị mạnh mẽ. Với bề dày thành tích về các sáng kiến quy mô lớn do cộng đồng khởi xướng, lục địa này sở hữu điều kiện thuận lợi để tiến đến mục tiêu của AFR100.

TƯỜNG MINH

(theo downtoearth.org)