Hội thảo tham vấn lồng ghép tiêu chí kinh tế tuần hoàn vào chính sách nông nghiệp

Chiều ngày 3/12/2025 tại Hà Nội, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Hội thảo tham vấn thử nghiệm lồng ghép các tiêu chí kinh tế tuần hoàn vào chính sách (chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án) của ngành Nông nghiệp.

TS. Trần Gia Long, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính; TS. Nguyễn Giang Thu, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ; TS. Nguyễn Quang Dũng, Viện trưởng Viện quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp chủ trì Hội thảo. Tham dự Hội thảo có đại diện các đơn vị Vụ, Cục, Viện nghiên cứu, Viện Khoa học, Sở Nông nghiệp và Môi trường thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường; các Hội Khoa học, Hội chăn nuôi,… cùng các chuyên gia, nhà khoa học tham dự.

Thay mặt các đơn vị chủ trì, TS. Trần Gia Long, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính phát biểu khai mạc Hội thảo. TS. Trần Gia Long đã nhấn mạnh mục tiêu xuyên suốt của ngành Nông nghiệp và Môi trường trong giai đoạn mới là phát triển theo hướng xanh - sinh thái - tuần hoàn - hội nhập, gắn với xây dựng nông thôn mới văn minh, người nông dân văn minh. Đây không chỉ là định hướng chiến lược chung mà còn là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh thế giới và trong nước có nhiều thay đổi mạnh mẽ: xu hướng tiêu dùng bền vững gia tăng, tác động của biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, cùng với mục tiêu của ngành là duy trì tăng trưởng ổn định, phấn đấu tốc độ tăng GDP nông nghiệp đạt 3,5%, giá trị xuất khẩu tăng 5- 8%/năm.

Để cụ thể hóa định hướng này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã giao Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp chủ trì nhiệm vụ xây dựng Bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế tuần hoàn để lồng ghép trong quá trình xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình và đề án phát triển của ngành. Bộ tiêu chí này là căn cứ quan trọng giúp các đơn vị của Bộ, các Sở Nông nghiệp và Môi trường địa phương triển khai thống nhất từ khâu thu thập dữ liệu, đánh giá hiện trạng đến xây dựng định hướng phát triển theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Dự thảo Bộ tiêu chí bao gồm 4 nhóm nội dung chính: (1) Giảm khai thác - tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, nguyên vật liệu, tiết kiệm năng lượng; (2) Kéo dài vòng đời vật liệu, thiết bị, sản phẩm; (3) Giảm chất thải và các tác động xấu đến môi trường; (4) Phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.

TS. Trần Gia Long cho biết, việc thử nghiệm lồng ghép các tiêu chí này trong quá trình xây dựng chiến lược và quy hoạch sẽ là bước quan trọng để kiểm chứng tính khả thi, mức độ phù hợp và khả năng áp dụng ở từng lĩnh vực: trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản. Trong quá trình triển khai, Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp đã phối hợp chặt chẽ với các Cục, Vụ chuyên ngành, tham khảo ý kiến chuyên gia, nhà khoa học và các địa phương, nhằm bảo đảm các tiêu chí vừa mang tính khoa học, vừa có thể áp dụng thực tiễn.

TS. Trần Gia Long nhấn mạnh: “Ngành nông nghiệp đang bước vào giai đoạn mới, đòi hỏi tư duy mới và công cụ mới. Bộ tiêu chí kinh tế tuần hoàn không chỉ là bộ khung kỹ thuật, mà còn là nền tảng để chúng ta tổ chức lại sản xuất, nâng cao hiệu quả tài nguyên, giảm phát thải và hướng tới nền nông nghiệp hiện đại, bền vững”.

Bộ tiêu chí kinh tế tuần hoàn: Công cụ mới cho quá trình xây dựng chính sách nông nghiệp

Trong tham luận của mình, TS. Hà Văn Định - đại diện nhóm nghiên cứu của Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp đã trình bày khái quát kết quả xây dựng và thử nghiệm lồng ghép Bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế tuần hoàn vào quá trình xây dựng chính sách của ngành Nông nghiệp. Ông cho biết Bộ tiêu chí được xây dựng trên các cơ sở lý luận, kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam, gồm 14 tiêu chí và 56 chỉ số, hướng đến bốn nhóm mục tiêu chính: (1) Giảm khai thác, tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên; (2) Kéo dài vòng đời vật liệu và sản phẩm; (3) Giảm chất thải và tác động môi trường; (4) Phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất, sơ chế và theo chuỗi.

TS. Hà Văn Định nhấn mạnh, quy trình lồng ghép được thiết kế theo 5 bước, đồng bộ với các bước xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch của ngành. Nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm lồng ghép tại 4 bộ hồ sơ chính sách, gồm hai chính sách đang xây dựng và hai chính sách đã ban hành. Kết quả thử nghiệm cho thấy các tiêu chí kinh tế tuần hoàn hoàn toàn có thể tích hợp vào cấu phần: đánh giá hiện trạng, quan điểm, mục tiêu, định hướng và giải pháp của chính sách.

Qua thử nghiệm, nhóm nghiên cứu chỉ ra, nhiều nội dung KTTH đã manh nha xuất hiện trong các chính sách hiện hành, nhưng chưa được hệ thống hóa thành tiêu chí cụ thể. Việc áp dụng bộ tiêu chí giúp làm rõ hơn các yêu cầu về tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải, tái sử dụng phụ phẩm và phát triển mô hình tuần hoàn trong nông nghiệp.

Từ kết quả nghiên cứu, ông Hà Văn Định đề xuất một số nhóm giải pháp để nâng cao hiệu quả lồng ghép KTTH trong thời gian tới, bao gồm: (1) Hoàn thiện khung chính sách và công cụ kỹ thuật: Chuẩn hóa Bộ tiêu chí KTTH thành công cụ bắt buộc trong quá trình xây dựng và thẩm định chính sách; ban hành hướng dẫn chi tiết để các Vụ, Cục và địa phương có thể áp dụng thống nhất. (2) Tăng cường hệ thống dữ liệu và cơ chế giám sát: Xây dựng cơ sở dữ liệu cho 56 chỉ số KTTH; thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá kết quả lồng ghép; áp dụng công nghệ số để thu thập dữ liệu minh bạch, liên thông giữa các đơn vị. (3) Phát triển và nhân rộng mô hình KTTH: Ưu tiên hỗ trợ các mô hình tuần hoàn trong trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và mô hình theo chuỗi; xây dựng mô hình mẫu phù hợp từng tiểu ngành để địa phương có thể học tập và triển khai. (4) Hoàn thiện cơ chế tài chính thúc đẩy KTTH: Phân bổ ngân sách cho hoạt động điều tra - thu thập dữ liệu và thử nghiệm mô hình; đồng thời nghiên cứu cơ chế ưu đãi tài chính để doanh nghiệp đầu tư công nghệ tuần hoàn. (5) Nâng cao năng lực thực thi: Tổ chức đào tạo cho cán bộ kỹ thuật ở Bộ và địa phương; hình thành mạng lưới chuyên gia hỗ trợ lồng ghép KTTH; tăng cường truyền thông để nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp. (6) Tăng cường phối hợp liên ngành: Đẩy mạnh phối hợp giữa các Vụ/Cục trong Bộ, các bộ ngành liên quan và các viện nghiên cứu; thường xuyên tham vấn chuyên gia để cập nhật và điều chỉnh Bộ tiêu chí phù hợp thực tiễn.

TS. Hà Văn Định nhấn mạnh: “Kinh tế tuần hoàn không phải là phần phụ của chính sách mà phải trở thành một định hướng phát triển xuyên suốt. Việc lồng ghép sớm và đồng bộ sẽ giúp ngành nông nghiệp nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm phát thải và nâng cao sức cạnh tranh trong bối cảnh chuyển đổi xanh đang trở thành yêu cầu bắt buộc”.

Chuyên gia đề nghị tinh gọn bộ tiêu chí KTTH và tăng tính khả thi khi áp dụng

Trong phần thảo luận, các chuyên gia và đại diện hội ngành hàng đã đóng góp nhiều ý kiến quan trọng nhằm hoàn thiện Bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế tuần hoàn.

Đại diện Hội Thủy sản Việt Nam cho rằng, việc tái sử dụng nước và phụ phẩm đang gặp nhiều khó khăn, nhất là yêu cầu truy xuất nguồn gốc đối với các sản phẩm được chế biến từ nước thải hoặc phụ phẩm thủy sản. Hội Thủy sản Việt Nam đề nghị Bộ tiêu chí cần làm rõ phương thức truy xuất và nghiên cứu chính sách thuế phù hợp để khuyến khích sử dụng phụ phẩm sản xuất phân bón hữu cơ. Bên cạnh đó, cần bổ sung các giải pháp theo chuỗi giá trị và liên kết vùng nhằm khai thác hiệu quả giá trị dinh dưỡng của phụ phẩm trong nông nghiệp và thủy sản.

Đại diện Viện Thủy sản I góp ý về các thuật ngữ “hữu cơ”, “VietGAP” hay “tương đương” nên được định nghĩa rõ ràng hơn; đồng thời cân nhắc sử dụng khái niệm “sinh thái” để phản ánh đầy đủ bản chất của hệ thống sản xuất bền vững, giảm sự nhập nhằng khi áp dụng.

Từ góc độ quản lý nhà nước, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh, Bộ tiêu chí cần tinh gọn, chỉ giữ lại những chỉ số có thể đo lường được. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đề nghị rà soát các tiêu chí đang trùng lặp với hệ thống đánh giá hiện hành như VietGAP, hữu cơ hay tiêu chí nông thôn bền vững, nhằm giảm tải khối lượng công việc cho địa phương và bảo đảm đồng bộ. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng lưu ý dữ liệu tính toán phải dựa trên hệ thống thống kê chính thức của ngành; một số chỉ tiêu liên quan đến Hợp tác xã và phần hướng dẫn tính toán cần được rà soát thêm để thống nhất thuật ngữ và tránh sai lệch kết quả.

Đại diện Cục Chăn nuôi và Thú y đề nghị làm rõ các khái niệm chuyên môn như “hướng tuần hoàn”, “hiệu quả kinh tế chăn nuôi”, “chứng nhận an toàn sinh học”, “cơ sở dữ liệu”… nhằm bảo đảm sự thống nhất khi triển khai thực tế.

Đại diện Cục Thủy sản và Kiểm ngư đề nghị xem xét lại một số tiêu chí liên quan đến tuần hoàn nước và phụ phẩm để phù hợp hơn với điều kiện sản xuất của ngành thủy sản và khả năng thu thập dữ liệu.

Từ góc độ khoa học môi trường, đại diện Viện Nghiên cứu Môi trường (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, số lượng tiêu chí hiện tại còn nhiều và khó định lượng. Ông đề xuất rút gọn bộ tiêu chí theo hướng hai cấp thay vì ba cấp như hiện nay, tập trung vào các nhóm nội dung có khả năng đo lường rõ ràng, như giảm phân bón hóa học, tăng sử dụng phân hữu cơ, tối ưu sử dụng đất (luân canh – xen canh – gối vụ) và quản lý nước hiệu quả (tưới tiết kiệm, tái sử dụng nước sau xử lý).

Đại diện Hội Khoa học Đất Việt Nam đề xuất phân tách rõ các tiêu chí định lượng được và các tiêu chí định tính; đồng thời cần cụ thể hóa hơn các nội dung như xói mòn đất, suy thoái đất, truy xuất nguồn gốc hay thất thoát sau thu hoạch, để bảo đảm tính khả thi khi áp dụng.

Đại diện Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho biết Bộ tiêu chí đã được nhóm nghiên cứu xây dựng bám sát quy định tại Nghị định 08, xác định đúng ba nhóm tiêu chí cốt lõi của kinh tế tuần hoàn: sử dụng tài nguyên hiệu quả, kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm tác động đến môi trường. Tuy vậy, Viện đề nghị cần rà soát lại tên gọi và cấu trúc một số tiêu chí để tăng tính rõ ràng và thuận tiện khi áp dụng, đồng thời tạo ra “bộ lọc” nhằm lựa chọn những chỉ số thực sự khả thi và dễ đo lường.

Về quy trình lồng ghép, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường đánh giá nhóm nghiên cứu đã đáp ứng đầy đủ năm bước, từ phân tích bối cảnh đến đề xuất mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp, cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị và khả năng áp dụng thực tiễn của Bộ tiêu chí trong quá trình xây dựng chính sách của Ngành.

Kết thúc Hội thảo, thay mặt nhóm nghiên cứu, Phó Vụ trưởng Trần Gia Long cho biết, trong điều kiện thời gian hạn chế, nhóm nghiên cứu đã nỗ lực chắt lọc, kế thừa và vận dụng những nội dung hiện có, đồng thời đề xuất thêm một số điểm mới để phù hợp hơn với yêu cầu lồng ghép kinh tế tuần hoàn trong xây dựng chiến lược, quy hoạch và chính sách ngành. Khái niệm kinh tế tuần hoàn, đặc biệt là cách thức vận dụng cụ thể vào từng lĩnh vực, hiện vẫn chưa có nhiều hướng dẫn chi tiết, do đó quá trình triển khai không tránh khỏi những hạn chế ban đầu.

Qua buổi hội thảo, nhóm nghiên cứu đã tiếp nhận được rất nhiều ý kiến sâu sắc từ các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện các cơ quan quản lý. Những góp ý này sẽ là cơ sở quan trọng để nhóm tiếp tục rà soát, điều chỉnh và hoàn thiện Bộ tiêu chí trong thời gian tới. Nhóm nghiên cứu ghi nhận các đề xuất chỉnh sửa và cam kết sẽ tiếp tục hoàn thiện tài liệu theo hướng rõ ràng, khả thi và phù hợp hơn với thực tiễn của ngành Nông nghiệp.