Hướng dẫn tự kiểm toán môi trường tại cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ

Ngày 21/3/2024, tại Hà Nội, Viện Khoa học môi trường, biển và hải đảo (VEMSI) đã tổ chức Hội thảo tham vấn dự thảo tài liệu hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường của cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ.

Tham dự Hội thảo có: PGS, TS. Phan Văn Lợi, Phó Viện trưởng Viện khoa học môi trường, biển và hải đảo (VEMSI); TS. Đào Xuân Hưng, Tổng biên tập Tạp chí Tài nguyên và Môi trường; ông Yamamoto - Kyota, Phó Giám đốc, Văn phòng Xúc tiến Quản lý Môi trường, Cục Môi trường, Chính sách Công nghệ và Khoa học Công nghiệp, Bộ Kinh tế, Thương Mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI) tham dự trực tuyến; ông Adachi Ichiro - Cố vấn quản lý môi trường của JICA tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, bà Abe Fumika - Đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam; cùng đại diện các bộ, ngành, trường Đại học, chi cục bảo vệ môi trường một số địa phương phía Bắc.

PGS, TS. Phan Văn Lợi, Phó Viện trưởng Viện Khoa học môi trường, biển và hải đảo (VEMSI) khai mạc hội thảo

Theo VEMSI, những năm gần đây, cùng với các công cụ quản lý môi trường truyền thống đã được áp dụng phổ biến, kiểm toán môi trường được ghi nhận như một công cụ hiệu quả phục vụ công tác quản lý môi trường của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và là một kênh cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước về môi trường phục vụ công tác kiểm tra, giám sát.

Trong giai đoạn đầu, kiểm toán môi trường tập trung vào đánh giá sự tuân thủ của các cơ sở đối với các văn bản pháp luật, những quy định về môi trường trong các văn bản pháp luật. Sau này khi các vấn đề môi trường ngày càng mở rộng và phức tạp, kiểm toán môi trường cũng được phát triển và bao trùm nhiều dạng khác nhau như kiểm toán năng lượng, KTCT, kiểm toán nguyên vật liệu, kiểm toán vận chuyển, kiểm toán tác động giúp cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có thêm công cụ để thực hiện quản lý môi trường tại cơ sở.

 Toàn cảnh Hộ thảo tham vấn

Tại Việt Nam trong những năm qua, nội dung về kiểm toán môi trường đã được nghiên cứu tại một số viện nghiên cứu, trường đại học và triển khai áp dụng thí điểm tại một số cơ sở sản xuất công nghiệp. Tuy nhiên, việc triển khai này còn mang tính đơn lẻ, chưa đồng bộ, chưa thống nhất và còn nhiều khó khăn do thiếu các hướng dẫn cụ thể cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ còn có những hạn chế nhất định. Với mục tiêu đưa nội dung kiểm toán môi trường trở thành một công cụ phục vụ quản lý môi trường, tại Điều 74, Luật bảo vệ môi trường 2020 (BVMT) có quy định chi tiết một số nội dung về kiểm toán môi trường. Đây là lần đầu tiên nôi dung chi tiết về kiểm toán môi trường được ghi nhận trong Luật BVMT. Việc luật hóa này cũng thể hiện rằng kiểm toán môi trường đang được xem là xu thế và là định hướng trong hoạt động quản lý môi trường tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ trong thời gian tới tại Việt Nam.
Việc xây dựng và ban hành “Tài liệu hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường tại cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ” nhằm cung cấp thông tin tổng quan về quy trình thực hiện, nội dung và phương pháp để hướng dẫn các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có thể chủ động nghiên cứu, tìm hiểu và thực hiện kiểm toán môi trường, hướng tới mục tiêu áp dụng rộng rãi công cụ kiểm toán môi trường trong thời gian tới.

Bà Abe Fumika - đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam

Phát biểu tại hội thảo, bà Abe Fumika - Đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam cho rằng: Hệ thống quản lý và kiểm soát ô nhiễm sẽ giúp chúng ta chứng nhận cho những kiểm toán viên có đủ năng lực để thực hiện các kiểm toán môi trường. JICA tin tưởng rằng kết quả của quan hệ hợp tác sẽ mang lại nhiều lợi ích cho Việt Nam khi Việt Nam thực hiện các nhiệm vụ cải thiện chất lượng kiểm toán trong nước trong tương lai.
Trên thực tế, việc ban hành hướng dẫn kiểm toán môi trường sẽ là một bước rất quan trọng để tận dụng tiến độ chúng ta có được và kỹ thuật trong phát triển và hợp tác, quản lý môi trường của chúng ta.
JICA cũng xem xét hoạt động hợp tác trong lĩnh vực môi trường là một lĩnh vực quan trọng và thiết yếu, đồng thời luôn cam kết để thúc đẩy hợp tác mạnh mẽ hơn với Việt Nam trong các biện pháp chống biến đổi khí hậu.

ThS. Hàn Trần Việt (đại diện VEMSI) trình bày về tài liệu hướng dẫn kỹ thuật của nhóm soạn thảo

Tại sự kiện, ThS. Hàn Trần Việt (đại diện VEMSI) đã trình bày Dự thảo tài liệu hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường của cơ sở sản xuất kinh doanh, dịch vụ. Ngoài giới thiệu tổng quan về kiểm toán môi trường, tài liệu còn cung cấp hướng dẫn chi tiết quy trình tự thực hiện kiểm toán môi trường tại cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; bao gồm các mẫu báo cáo hoạt động tự thực hiện kiểm toán môi trường của cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và hướng dẫn danh sách kiểm tra đánh giá tuân thủ quy định về môi trường theo luật bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản có liên quan.

Ông Adachi Ichiro - Cố vấn quản lý môi trường của JICA tại Bộ Tài nguyên và môi trường phát biểu tại Hội thảo

Với kinh nghiệm từ Nhật Bản, ông Adachi Ichiro - Cố vấn quản lý môi trường của JICA tại Bộ Tài nguyên và Môi trường đã giới thiệu về hệ thống cán bộ quản lý kiểm soát ô nhiễm (PCM) và các biện pháp mà Nhật Bản đã áp dụng tại sự kiện. Trong đó, có các yếu tố chính của các biện pháp ngăn ngừa ô nhiễm; Hệ thống ngăn ngừa ô nhiễm ở Nhật Bản và những hợp tác về các biện pháp ngăn ngừa ô nhiễm ở Việt Nam.
Tham dự hội thảo, lắng nghe bài trình bày của đại diện VEMSI, TS. Ngô Kim Tú, Phó Trưởng bộ môn, Trường Đại học Lao động Xã hội đóng góp quan điểm của mình: Với vai trò cá nhân, đã tham gia các tư vấn về HSE ở các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI, tôi thấy có một số vấn đề như sau:
Thứ nhất, hiện nay các bộ phận làm HSE ở doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp FDI đồng thời cũng chịu trách nhiệm tư vấn tham mưu, giúp việc cho giới chủ về việc bảo vệ môi trường, thực hiện pháp luật về môi trường. Khi có những văn bản tham vấn về hướng dẫn như thế này các doanh nghiệp rất quan tâm.
Với chia sẻ ở ngành Lao động - Thương binh và Xã hội, với vai trò, chức năng nhiệm vụ của mình, Bộ Lao động cũng tham mưu cho Chính phủ ban hành một số nghị định và trên cơ sở đó, với chức trách của mình, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng đã ban hành những thông tư quy định về những tiêu chuẩn đối với giảng viên huấn luyện an toàn vệ sinh lao động,... tôi đang nói tới kinh nghiệm sau này hướng tới đào tạo chuyên gia cũng đã quy định rất rõ về tiêu chuẩn đối với giảng viên huấn luyện an toàn vệ sinh lao động.

TS. Ngô Kim Tú – Phó trưởng bộ môn, Trường Đại học Lao động Xã hội

Với chức trách của mình, Bộ Y tế phối kết hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về quản lý nhà nước an toàn vệ sinh lao động, cũng đã ban hành nhưng tiêu chuẩn rất rõ ràng với những công ty đủ năng lực cung cấp các dịch vụ quan trắc môi trường lao động.
Theo bà Tú, quan trắc môi tường lao động trong các văn bản quy định rất bắt buộc từ Luật An toàn, vệ sinh lao động đến nghị định số 44, nghị định số 39 hay thông tư số 19: Quy định hàng năm các doanh nghiệp phải tổ chức quan trắc môi trường lao động.
Với kinh nghiệm của ngành Lao động - Thương binh và Xã hội, hiện nay các donh nghiệp thực hiện tuân thủ các vấn đề này rất tốt. Đây là một ví dụ để sau này ban soạn thảo cũng như bên Bộ Tài nguyên và Môi trường có thể tham khảo bên ngành Lao động – Thương binh và Xã hội.
Dưới góc độ cơ sở đào tạo, bà Tú rất vui vì trong tương lại sẽ có thêm nhiều vị trí việc làm cho các sinh viên ở các khối môi trường. ây là cơ sở để các cơ sở đào tạo để đổi mới, cập nhập các chương trình đào tạo để đáp ứng được nhu cầu của xã hội về vị trí việc làm, người học nhận thức được vị trí công việc, đầu ra sau khi học.
Thứ hai, về khía cạnh của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp FDI, việc đảm bảo những yêu cầu của đối tác khách hàng là rất quan trọng, vì vậy việc cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tự kiểm toán môi trường sẽ là điểm cộng.

“Tuy nhiên, doanh nghiệp luôn hướng đến lợi nhuận, kinh doanh có lãi vì vậy chúng tôi rất mong muốn khi xây dựng hướng dẫn này, mặc dù là hướng dẫn mang tính chất khuyến khích nhưng làm sao lồng được vào lợi ích cụ thể, trong đó có lợi ích kinh tế ngoài vấn đề tuân thủ pháp luật” bà Tú nhấn mạnh!.

Bà Đỗ Thị Hương - Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường thành phố Hải Phòng

Cùng quan điểm đó, bà Đỗ Thị Hương - Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường thành phố Hải Phòng cũng cho rằng: Việc đưa ra hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường của cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ mang lại lợi ích rất lớn cho các doanh nghiệp. Vì vậy, đại diện Chi cục Bảo vệ môi trường thành phố Hải Phòng cũng mong muốn làm sao đưa bật được lơị ích cho các doanh nghiệp khi thực hiện nội dung này.
“Các doanh nghiệp hầu hết còn có tư duy lợi nhuận khi thực hiện nhiệm vụ này, vì vậy phải nhấn mạnh yếu doanh nghiệp được hưởng lợi như thế nào đầu tiên. Bởi theo quy định của điều 74 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, tại khoản 3 nêu rất rõ chỉ dừng lại ở vấn đề khuyến khích thực hiện. Vậy, để Kiểm toán môi trường gắn bó được với kinh tế tuần hoàn thì phải xác định được lợi ích của doanh nghiệp” bà Hương nhấn mạnh.
Từ mấu chốt như vậy, có một vấn đề khi bắt đầu thực hiện kiểm toán được bà Đỗ Thị Hương - Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường thành phố Hải Phòng chỉ ra ở chỗ: Khi thực hiện giai đoạn trước kiểm toán thì phải thành lập nhóm thực hiện kiểm toán, trong đó có cán bộ môi trường. Quay lại vấn đề quy định “Những doanh nghiệp nào bắt buộc phải có cán bộ môi trường chứ không phải tất cả các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ đều có cán bộ môi trường”.
Đối với các doanh nghiệp có phát thải, khí thải lớn họ cần phải bố trí vị trí cán bộ môi trường, vậy với các doanh nghiệp còn lại thì khuyến khích như thế nào? Đặt vấn đề Điều 74 về các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không nói gì về quy mô, hạn chế về một đối tượng nào và kiểm toán về môi trường cũng không nên hạn chế đối tượng, bởi theo bà Hương tất cả đều mang tính chất có lợi.
Bà cũng đưa ra câu hỏi: Chúng ta phải xác định được đối tượng là như thế nào, nếu trong trường hợp áp dụng với tất cả các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ thì có cần phải cấp chứng chỉ về kiểm toán môi trường hay không?.

Chuyên gia Hoàng Minh Sơn

Chuyên gia Hoàng Minh Sơn cũng đánh giá: Tài liệu này cực kỳ quan trọng, không chỉ với các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ mà còn rất quan trọng đối với cơ quan quản lý nhà nước. Thực hiện kiểm toán môi trường sẽ là cơ sở từ hai phía để thực hiện công tác bảo vệ môi trường tốt hơn, đặc biệt trong việc kiểm toán.
Về thông số kiểm toán, việc không quá tham vọng ở tài liệu này về thông số cũng được ông Sơn nhắc tới, theo ông chỉ nên lấy những thông số cơ bản nhất.
Chuyên gia cũng cho rằng, tài liệu hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường nếu không quy định rõ ràng thì doanh nghiệp sẽ không thấy lợi ích, ở mặt khác, các cơ quan thanh kiểm tra có thể sẽ thường xuyên đến doanh nghiệp để kiểm tra nếu không có quy định rõ ràng.
Ngoài ra còn nhiều ý kiến diễn giả đóng góp thêm, tập trung vào hai nhóm vấn đề chính: Đánh giá cao tài liệu này và góp ý nhằm hoàn thiện tài liệu này cũng như các vấn đề liên quan.

PGS, TS. Phan Văn Lợi; ông Adachi Ichiro; TS. Đào Xuân Hưng,  Th.S Hàn Trần Việt 

Ở nhóm vấn đề thứ hai, PGS, TS. Phan Văn Lợi - Phó Viện trưởng Viện khoa học môi trường, biển và hải đảo (VEMSI) yêu cầu nhóm nghiên cứu ghi chép cẩn thận trong đó bổ sung các vấn đề như: Ghi bổ sung rõ ràng hơn tài liệu này hướng dẫn kiểm toán môi trường quy định tại điểm, khoản, điều nào của Luật Bảo vệ môi trường; Kiểm toán nguyên liệu, nhiên liệu, hóa chất, phế liệu nhập khẩu từ nước ngoài…; Kiểm toán chất thải sau đây gọi là Quản lý chất thải; Hướng dẫn kiểm toán ô nhiễm gọi chung là Hướng dẫn kiểm toán về tuân thủ quy định Luật Bảo vệ môi trường; Bổ sung Phụ lục Doanh mục các nghĩa vụ pháp lý mà doanh nghiệp phải tuân thủ trong quá trình xây dựng triển khai hoạt động của mình (từ bước BTM cho đến lúc nhà máy đi vào hoạt động).Ngoài ra, các ý kiến còn kiến nghị làm rõ hơn lợi ích về bảo vệ môi trường của doanh nghiệp.
Vì kiểm toán môi trường là vấn đề rất rộng, rất sâu cho nên những tài liệu hiện nay được góp ý vẫn nên ban hành các tài liệu hướng dẫn về từng nội dung cụ thể như Kiểm toán trong ngành Dệt may, Chăn nuôi, Hóa chât hay Xăng dầu,…
Các kiến nghị cũng đề xuất cần có một mục về vai trò của quản lý nhà nước của cơ quan quản lý môi trường.

Sau nhiều giờ chia sẻ, trao đổi, tham vấn những nội dung từ tài liệu đến thực tế, Hội thảo tham vấn dự thảo tài liệu hướng dẫn kỹ thuật hoạt động tự kiểm toán môi trường của cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ đã nhận được rất nhiều đóng góp ý kiến rất giá trị. Ban tổ chức và ban soạn thảo tài liệu đã ghi chép và tiếp nhận những thông tin của các thành viên tham dự hội nghị để hoàn thiện và nâng cao hơn nữa giá trị của tài liệu.

Bảo Loan