Ba mươi năm qua, Việt Nam đã trở thành điểm sáng toàn cầu trong công cuộc giảm nghèo, khi tỷ lệ hộ nghèo giảm từ hơn 58% xuống còn khoảng 1%. Thành quả ấy bắt nguồn từ sự lãnh đạo nhất quán, chính sách đúng đắn và đặc biệt là vai trò của tài chính bao trùm, động lực then chốt cho phát triển bền vững và không ai bị bỏ lại phía sau.
Ba mươi năm bền bỉ xóa nghèo - Khi chính sách tài chính chạm đến từng người dân
Ba mươi năm qua, công cuộc giảm nghèo của Việt Nam là một trong những câu chuyện thành công nổi bật nhất của thế giới đang phát triển. Từ mức hơn 58% hộ nghèo vào cuối thập niên 1990, đến cuối năm 2024, tỷ lệ này chỉ còn 1,93%, dự kiến đến cuối năm 2025 sẽ giảm còn khoảng 1%. Đây không chỉ là kết quả của nỗ lực vượt bậc của người dân mà còn là minh chứng cho sự lãnh đạo nhất quán, chính sách đúng đắn và sự đầu tư hiệu quả của Nhà nước vào lĩnh vực an sinh xã hội, trong đó tài chính đóng vai trò động lực then chốt.
Trong giai đoạn 2021-2025, Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đã được triển khai đồng bộ trên phạm vi cả nước với tổng kinh phí hơn 75.000 tỷ đồng. Riêng nguồn ngân sách Trung ương chiếm 48.000 tỷ đồng, phần còn lại là vốn đối ứng địa phương và nguồn xã hội hóa. Từ những con số tưởng chừng khô khan đó, hàng triệu hộ gia đình đã có cơ hội tiếp cận vốn vay ưu đãi, phát triển sản xuất, ổn định sinh kế và dần thoát nghèo một cách bền vững.
Theo Ngân hàng Chính sách Xã hội, tính đến giữa năm 2025, hơn 12 triệu lượt hộ nghèo và đối tượng chính sách đã được vay vốn với tổng doanh số hơn 555.000 tỷ đồng. Nguồn vốn này giúp tạo việc làm cho hơn 3,8 triệu lao động, trong đó có 37.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài, gần 12.000 người hoàn lương vay vốn tự tạo việc làm, hỗ trợ hơn 350.000 học sinh, sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tiếp tục học tập, đồng thời giúp xây dựng hơn 8,1 triệu công trình nước sạch, vệ sinh nông thôn, hơn 49.000 căn nhà ở xã hội và 24.000 căn nhà cho hộ nghèo, đối tượng chính sách.
Theo Văn phòng Quốc gia về Giảm nghèo: “Các chính sách tín dụng ưu đãi, đào tạo nghề và hỗ trợ sinh kế đã giúp hàng triệu hộ dân chuyển từ thụ hưởng sang chủ động sản xuất. Đây là nền tảng để giảm nghèo bền vững, hạn chế tái nghèo và góp phần ổn định xã hội.” Đằng sau những con số là câu chuyện về sự thay đổi căn bản trong tư duy giảm nghèo. Nếu như trước đây, các chính sách chủ yếu hướng đến hỗ trợ trực tiếp, cho vay, cấp phát, trợ cấp, thì nay, hệ thống chính sách tài chính xã hội đã tiến gần đến mô hình tài chính bao trùm, bảo đảm mọi người dân, dù ở vùng sâu, vùng xa, đều có cơ hội tiếp cận dịch vụ tài chính phù hợp, an toàn và bền vững.
Việc mở rộng tín dụng chính sách, kết hợp với chính sách tài khóa linh hoạt, đã giúp dòng vốn được phân bổ hiệu quả hơn đến những nơi cần nhất. Các chương trình hỗ trợ phát triển hạ tầng nông thôn, y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, đã trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo nền tảng cho giảm nghèo đa chiều. Nhờ đó, mỗi năm, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm bình quân từ 1-1,5%, tỷ lệ hộ nghèo vùng dân tộc thiểu số giảm hơn 3%, các huyện nghèo giảm tới 4-5%/năm, mức giảm được các tổ chức quốc tế đánh giá là “ấn tượng và bền vững”.
Song song với đó, công tác quản lý, giám sát và minh bạch tài chính công cũng được đẩy mạnh. Việc áp dụng chuyển đổi số trong giải ngân và theo dõi nguồn vốn đã giúp giảm tình trạng chậm trễ, bảo đảm vốn đến đúng đối tượng thụ hưởng, nhất là các hộ nghèo, cận nghèo ở vùng đặc biệt khó khăn. Đây là bước tiến quan trọng để tài chính thực sự trở thành đòn bẩy thúc đẩy công bằng và phát triển bao trùm trong xã hội.
Từ chính sách đến cuộc sống, những con đường thoát nghèo bền vững
Tại Hội nghị tổng kết Chương trình Mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (trước đây) Lê Minh Hoan đã nhấn mạnh: “Giảm nghèo không chỉ là con số, mà là thước đo của sự phát triển bền vững và nhân văn. Mỗi hộ dân thoát nghèo chính là một tế bào khỏe mạnh góp phần làm cho nền kinh tế quốc gia phát triển ổn định và hài hòa”.
Thành tựu giảm nghèo không thể chỉ đo đếm bằng con số, mà quan trọng hơn là sự thay đổi trong đời sống của người dân. Ở các vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên hay Đồng bằng sông Cửu Long, những câu chuyện về hộ nghèo thoát nghèo nhờ tiếp cận vốn vay, chuyển đổi sinh kế hay ứng dụng khoa học kỹ thuật đã trở thành minh chứng sinh động cho hiệu quả của chính sách.
Tại tỉnh Thái Nguyên, bà Trương Thị Hoạt, một hộ nghèo ở xã Điềm Thụy, từng được vay vốn chương trình giảm nghèo để phát triển chăn nuôi. Chỉ sau hai năm, gia đình bà đã thoát nghèo, có của ăn của để. Dù sau một số đợt lũ đầu năm nay, gia đình bà bị thiệt hại nặng, nhưng nhờ nền tảng sinh kế đã xây dựng, bà nhanh chóng khôi phục sản xuất. Câu chuyện đó phản ánh tinh thần “tự lực, tự cường” mà các chính sách giảm nghèo đang hướng tới, không chỉ hỗ trợ thoát nghèo, mà còn trao năng lực để người dân tự vươn lên.
Ở tỉnh Quảng Nam (trước đây) nay là Đà Nẵng, chương trình “Ngân hàng bò” đã giúp hàng nghìn hộ nghèo có vốn ban đầu để phát triển chăn nuôi. Mỗi hộ được hỗ trợ một con bò giống, sau khi sinh sản sẽ chuyển bò con cho hộ khác, tạo ra vòng quay hỗ trợ cộng đồng. Tại Đồng Tháp, mô hình “nông dân số” giúp nông dân kết nối với thương mại điện tử, nâng giá trị nông sản và giảm phụ thuộc vào thương lái. Những mô hình này không chỉ mang lại thu nhập, mà còn thay đổi tư duy sản xuất, giúp người dân hiểu rằng giảm nghèo bền vững bắt đầu từ tri thức và năng lực quản lý.
Theo Văn phòng Quốc gia về Giảm nghèo, các chương trình phát triển hạ tầng kinh tế, xã hội đã giúp hơn 90% hộ nghèo được tiếp cận điện, 98% có đường giao thông đến trung tâm xã và hơn 95% trẻ em vùng nghèo được đến trường đúng độ tuổi. Đó là những chỉ số phản ánh sự cải thiện đồng đều, tạo tiền đề cho việc giảm nghèo đa chiều.
Tuy nhiên, công tác giảm nghèo vẫn đối mặt với nhiều thách thức mới. Biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh bất thường đang trở thành rào cản lớn. Riêng tại các tỉnh miền núi phía Bắc, tổng thiệt hại do thiên tai giai đoạn 2010-2020 ước tính hơn 16.000 tỷ đồng, khiến hàng chục nghìn hộ tái nghèo. Bão Bualoi, Matmo và các đợt mưa lũ lớn gần đây là minh chứng cho sự mong manh của thành quả giảm nghèo khi chưa có giải pháp thích ứng đủ mạnh.
Chính vì vậy, Chính phủ đã chỉ đạo tích hợp yếu tố thiên tai, khí hậu vào tiêu chí đánh giá hộ nghèo. Đây là bước chuyển quan trọng từ cách tiếp cận “giảm nghèo theo tiêu chí” sang “giảm nghèo thích ứng”, giúp chính sách linh hoạt và nhân văn hơn. Hộ nghèo nay không chỉ được xem xét theo thu nhập, mà còn theo khả năng tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản và mức độ rủi ro do môi trường, thiên tai tác động.
Ngoài ra, tuyên truyền, đào tạo nghề, nâng cao năng lực cộng đồng được xem là ba yếu tố bổ trợ quyết định. Nhiều địa phương đã gắn giảm nghèo với các chương trình Nông thôn mới, OCOP, phát triển du lịch cộng đồng, tạo việc làm tại chỗ cho người dân. Nhờ đó, giảm nghèo không chỉ là mục tiêu an sinh mà còn trở thành động lực phát triển kinh tế, xã hội.
Tài chính và tăng trưởng bao trùm - Không ai bị bỏ lại phía sau
Việt Nam đang bước vào giai đoạn quan trọng khi chuyển sang mô hình tăng trưởng bao trùm và thích ứng. Giai đoạn 2026-2030, Chính phủ dự kiến đầu tư khoảng 360.000 tỷ đồng cho Chương trình Mục tiêu quốc gia Xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền vững, gấp gần 5 lần giai đoạn trước. Đây là cam kết mạnh mẽ nhằm củng cố thành quả giảm nghèo và mở rộng cơ hội phát triển cho mọi tầng lớp.
Dự kiến từ năm 2028, mức sống tối thiểu sẽ được công bố hằng năm để làm căn cứ xác định các chuẩn chính sách xã hội, gắn với việc điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng cho người lao động. Cách tiếp cận này bảo đảm liên thông giữa chính sách giảm nghèo và chính sách phát triển kinh tế, tránh tình trạng “hết nghèo trên giấy tờ nhưng vẫn thiếu thốn trong thực tế”.
Phát biểu tại Lễ công bố Báo cáo Phát triển Con người Việt Nam 2024, bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, nhận định: “Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ giảm nghèo nhanh nhất thế giới. Việc tích hợp yếu tố biến đổi khí hậu và giới vào chính sách giảm nghèo là bước đi tiên phong, thể hiện cam kết mạnh mẽ về phát triển bao trùm”.
Theo các chuyên gia Ngân hàng Thế giới và UNDP, việc Việt Nam áp dụng chuẩn nghèo đa chiều từ sớm, bao gồm thu nhập, giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch, thông tin, là bước đi đi trước thời đại ở khu vực châu Á. Nay, với định hướng giảm nghèo thích ứng, Việt Nam tiếp tục thể hiện vai trò tiên phong trong việc tích hợp yếu tố biến đổi khí hậu vào an sinh xã hội, điều mà nhiều quốc gia đang phát triển khác mới bắt đầu thí điểm.
Để đạt hiệu quả cao trong giai đoạn tới, cần tiếp tục đa dạng hóa nguồn lực tài chính: Tăng cường huy động khu vực tư nhân, doanh nghiệp xã hội và các tổ chức phi chính phủ; Mở rộng hợp tác quốc tế trong tài trợ phát triển (ODA), đặc biệt là nguồn vốn “xanh” cho nông nghiệp bền vững, năng lượng tái tạo và thích ứng biến đổi khí hậu; Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý và giải ngân, đảm bảo mỗi đồng vốn đến đúng người, đúng mục tiêu.
Song song, việc đánh giá tác động xã hội của các chương trình tín dụng ưu đãi cũng cần được chú trọng. Không chỉ dừng ở con số giải ngân, mà phải đo lường được hiệu quả lâu dài, bao nhiêu hộ đã thật sự thoát nghèo, bao nhiêu người có sinh kế bền vững, và mức độ chống chịu của cộng đồng trước thiên tai tăng lên ra sao.
Một hướng đi đáng chú ý là kết nối chính sách tài chính với giáo dục và khởi nghiệp nông thôn. Khi người dân có tri thức tài chính, biết sử dụng vốn hiệu quả, họ sẽ chủ động hơn trong việc tạo thu nhập và ứng phó rủi ro. Tại nhiều địa phương, các khóa tập huấn quản lý tài chính hộ gia đình, kỹ năng sản xuất, kinh doanh đã chứng minh hiệu quả rõ rệt, tỷ lệ tái nghèo giảm, nợ xấu tín dụng xã hội ở mức thấp, và cộng đồng phát triển bền vững hơn.
Về lâu dài, tài chính bao trùm không chỉ là công cụ giảm nghèo, mà còn là trụ cột của tăng trưởng bao trùm, mô hình phát triển mà Việt Nam hướng tới trong Chiến lược Phát triển Kinh tế, Xã hội 2026-2035. Khi người dân có cơ hội bình đẳng tiếp cận vốn, giáo dục, y tế, thị trường, họ trở thành chủ thể của phát triển chứ không chỉ là đối tượng thụ hưởng.
Từ giảm nghèo đến phát triển bao trùm
Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo cho biết, Chính phủ đang đánh giá hiệu quả của Chương trình giảm nghèo giai đoạn 2021-2025, đồng thời xây dựng Chương trình phát triển kinh tế - xã hội và giảm nghèo tổng thể để trình Quốc hội thông qua, phù hợp với bối cảnh đất nước sắp xếp lại đơn vị hành chính. Dự kiến, trong giai đoạn tới, khoảng 360.000 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước sẽ được dành cho Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững.
Thành công trong giảm nghèo của Việt Nam thời gian qua là kết quả của sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là vai trò chủ động của các địa phương. Tuy nhiên, để duy trì thành quả này, chúng ta cần coi giảm nghèo là nhiệm vụ thường xuyên, không để ai bị bỏ lại phía sau.
Giảm nghèo không chỉ là một mục tiêu kinh tế, mà còn là nhiệm vụ chính trị và nhân văn sâu sắc. Hành trình tiến gần mục tiêu 1% hộ nghèo vào cuối năm 2025 cho thấy Việt Nam đã đi đúng hướng, kết hợp hiệu quả giữa chính sách tài chính, phát triển hạ tầng, giáo dục và thích ứng môi trường. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, khoảng cách vùng miền và năng lực quản lý ở cơ sở. Để vượt qua, cần tiếp tục phát huy tinh thần “Nhà nước dẫn dắt, người dân làm chủ, xã hội đồng hành”, gắn giảm nghèo với phát triển bền vững, kinh tế xanh và chuyển đổi số nông nghiệp.
Như thông điệp xuyên suốt của Đảng và Nhà nước, “Không ai bị bỏ lại phía sau” - đó không chỉ là khẩu hiệu, mà là cam kết và hành động cụ thể trong từng chính sách, từng chương trình, từng khoản đầu tư. Với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc của cả hệ thống, và sức mạnh nội sinh của người dân, Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng rằng mục tiêu giảm nghèo bền vững sẽ tiếp tục được duy trì, góp phần xây dựng một đất nước thịnh vượng, nhân ái và bao trùm.
Hành trình giảm nghèo bền vững của Việt Nam đã ghi dấu nhiều thành tựu quan trọng, song cũng đặt ra không ít thách thức mới trong bối cảnh biến đổi khí hậu và chuyển dịch kinh tế toàn cầu. Từ những kết quả đạt được trong giai đoạn 2021-2025, Chính phủ đang định hướng một bước tiến xa hơn, đó là: giảm nghèo thích ứng, gắn với phát triển xanh và bao trùm.
Trong Kỳ 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục thông tin tới bạn đọc phân tích chi tiết về định hướng, nguồn lực và cách tiếp cận mới của Việt Nam giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu không chỉ giảm nghèo về thu nhập, mà còn nâng cao năng lực chống chịu và thích ứng của người dân.
Mạnh dạn chuyển đổi cây trồng, vật nuôi, cùng sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, bản Nà Sài vươn lên trở thành điểm sáng phát triển kinh tế, nâng cao đời sống và giảm nghèo bền vững.
Từ thành công giảm nghèo đa chiều, Việt Nam đang chuyển sang giai đoạn giảm nghèo thích ứng, hướng tiếp cận mới giúp người dân chủ động vươn lên, thích nghi với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.
Từng trắng tay sau khi đầu tư tiền tỷ vào trồng lan đột biến, anh Lê Văn Hùng ở xã Hoằng Lộc (Thanh Hóa) đã không bỏ cuộc. Trở về từ Hàn Quốc, anh kiên trì khởi nghiệp lần nữa với mô hình nuôi cầy hương, loài động vật hoang dã đã được thuần hóa, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Chỉ sau vài năm, anh đã sở hữu trang trại hơn 400 con, doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi năm, trở thành tấm gương điển hình trong phong trào làm giàu trên chính quê hương.
Từ một sinh viên ngành nông lâm trở về quê với hai bàn tay trắng, anh Hà Văn Đặng (sinh năm 1994, xã Điền Lư, Thanh Hóa) đã mạnh dạn vay vốn, khởi nghiệp bằng nghề nuôi gà Lạc Thủy. Vượt qua những thất bại, dịch bệnh và thiếu vốn ban đầu, sau hơn 10 năm, anh gây dựng được trang trại hơn 6.000 con gà, hơn 100 con lợn, mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm.
Con đuông dừa là một loài động vật thuộc họ vòi voi, sống chủ yếu trên cây dừa, cây cọ, anh Ma Văn Trọng - thôn Cò, xã Minh Thanh (Sơn Dương cũ), tỉnh Tuyên Quang đã nhân giống thành công và phát triển thành mô hình chăn nuôi mới cho hiệu quả kinh tế cao.
Từ mô hình nhỏ trong khu vườn gia đình, ông Lê Chí Dũng ở xã Điền Lư, tỉnh Thanh Hóa đã từng bước gây dựng nên hợp tác xã rau an toàn Điền Lý. Từ vài luống rau xanh mướt ngày nào, nay ông đã mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp miền núi: sản xuất hàng hóa, ứng dụng công nghệ cao và bảo vệ môi trường.
