Từ nền tảng của hơn tám thập niên bền bỉ xóa đói, giảm nghèo và những kết quả rõ rệt giai đoạn 2021-2025, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn mới với tầm nhìn chiến lược hơn: đến năm 2030 cơ bản không còn hộ nghèo có mức sống dưới mức sống tối thiểu, và đến năm 2035 tỷ lệ hộ nghèo cả nước duy trì dưới 1%. Đây không chỉ là mục tiêu kinh tế - xã hội, mà là minh chứng cho triết lý phát triển nhân văn và bao trùm, gắn với phát triển xanh, chuyển đổi số và đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau.
Bối cảnh và yêu cầu đặt ra trong giai đoạn phát triển mới
Sau nhiều năm liên tiếp giảm nghèo thành công, Việt Nam đã xác định rằng các thách thức mới đang đặt ra rất lớn: biến đổi khí hậu, già hóa dân số, chênh lệch vùng miền vẫn còn sâu sắc, đặc biệt tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, ven biển và hải đảo. Đồng thời, nền kinh tế số và kinh tế xanh mở ra cơ hội đột phá, nếu được khai thác hiệu quả.
Được biết, giai đoạn 2021-2025 đặt mục tiêu giảm nghèo đa chiều mỗi năm từ 1 %-1,5%, với nhóm hộ dân tộc thiểu số giảm trên 3 %/năm. Điều này cho thấy hướng đi của Chính phủ đã chuyển từ giảm nghèo đơn thuần về thu nhập sang giảm nghèo toàn diện, lấy chất lượng cuộc sống làm trọng tâm.
Hiện bộ, ngành đang triển khai xây dựng chương trình quốc gia mới giai đoạn 2026-2035, trong đó đề xuất sáp nhập chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) với chương trình giảm nghèo bền vững nhằm tạo chương trình thống nhất, đảm bảo đồng bộ đầu tư và dịch vụ. Tầm nhìn chiến lược như: Đến năm 2030, cơ bản không còn hộ nghèo có mức sống dưới mức sống tối thiểu; thu nhập khu vực nông thôn tăng ít nhất 2,5 lần so với năm 2020. Đến năm 2035, tỷ lệ hộ nghèo cả nước dưới 1%, và 90% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; hướng tới xã hội phát triển toàn diện, bao trùm, bền vững.
Sáu định hướng trọng tâm giai đoạn 2026-2035
Giai đoạn tới sẽ tiếp tục nâng cao chuẩn nghèo đa chiều, mở rộng hơn nữa các chỉ số đo lường, không chỉ thu nhập và thiếu hụt dịch vụ cơ bản mà còn khả năng tiếp cận giáo dục, y tế chất lượng, hạ tầng số, việc làm và môi trường sống xanh.
Nhà nước sẽ tích hợp chương trình giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới thành một chương trình thống nhất, giúp huy động nguồn lực hiệu quả, giảm trùng lặp đầu tư và tăng tốc tác động tại địa bàn khó khăn.
Một trong những khác biệt lớn của giai đoạn mới là việc kết nối giảm nghèo với phát triển xanh và chuyển đổi số. Chính sách sẽ khuyến khích phát triển nông nghiệp hữu cơ, du lịch sinh thái, năng lượng tái tạo, đồng thời đẩy mạnh hạ tầng số ở vùng nông thôn, để người dân vùng nghèo có thể tiếp cận, tham gia và hưởng lợi từ kinh tế số.
Báo cáo “Poverty reduction in relation to green growth in Viet Nam” cho thấy: Việt Nam đặt ưu tiên cho phát triển “xanh, tuần hoàn” và yêu cầu các chính sách giảm nghèo cũng phải tính đến thích ứng biến đổi khí hậu và khả năng chống chịu rủi ro.
Hạ tầng vẫn là yếu tố quyết định trong xoá nghèo bền vững. Giai đoạn tới ưu tiên đầu tư giao thông nông thôn, điện, nước sạch, viễn thông, Internet băng rộng, dịch vụ y tế - giáo dục - văn hóa - thể thao ở vùng nghèo. Hạ tầng không chỉ giúp cải thiện đời sống mà còn mở cửa kết nối thị trường, sinh kế mới, chuyển đổi nghề nghiệp.
Thực tế cho thấy, cải thiện hạ tầng vùng sâu vùng xa là yếu tố then chốt để người dân thoát nghèo và duy trì ổn định.
Nguồn nhân lực là “chìa khóa” để người dân nghèo không chỉ thoát nghèo mà còn phát triển bền vững. Chính sách tới sẽ tập trung: Đào tạo nghề gắn với nhu cầu kinh tế số, kinh tế xanh. Hỗ trợ việc làm cho phụ nữ, đồng bào dân tộc thiểu số, thanh niên nông thôn. Tận dụng lao động xuất khẩu có thời hạn với kỹ năng tốt, thu nhập ổn định.
Theo UNICEF, Việt Nam đã giảm được tỷ lệ nghèo từ hơn 21% vào năm 2010 xuống khoảng 5% vào 2020, nhưng vẫn còn khoảng cách lớn giữa nhóm yếu thế và trung bình.
Giai đoạn 2026- 2035 nhấn mạnh vai trò doanh nghiệp, xã hội dân sự, cộng đồng - không chỉ Nhà nước. Các công ty tham gia chương trình CSR, hợp tác công - tư (PPP) phát triển dịch vụ cho vùng nghèo; phong trào “Ngày vì người nghèo”, quỹ phát triển cộng đồng tiếp tục mở rộng.
Việt Nam chuyển từ giai đoạn tiếp nhận sang “đóng góp” kinh nghiệm quốc tế trong giảm nghèo. Theo báo cáo UNDP, Việt Nam đã học hỏi từ quốc tế và hướng tới thành công trong giảm nghèo đa chiều - hiện cần mở rộng cách tiếp cận tới nguy cơ nghèo mới, như nghèo tương đối, nghèo vì biến đổi số, môi trường.
Cải cách thể chế, phân cấp nguồn lực và triển vọng đến năm 2035
Một trong các đặc điểm của giai đoạn tới là tăng quyền cho cấp xã - huyện trong thiết kế, tổ chức và giám sát chương trình giảm nghèo. Địa phương được khuyến khích thiết kế giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù vùng miền, dân tộc. Điều này giúp tăng tính sáng tạo, phù hợp thực tiễn và tránh dàn trải.
Yêu cầu đặt ra là hoàn thiện khung pháp lý: có thể ban hành Luật Giảm nghèo bền vững, thiết lập hệ thống dữ liệu số về hộ nghèo - cận nghèo; gia tăng tính minh bạch, đánh giá bằng dữ liệu, đảm bảo hiệu quả chính sách. Báo cáo GIZ chỉ rõ: “cần xây dựng cơ sở dữ liệu toàn diện, có thể phân tích theo giới, dân tộc, khu vực”.
Đến năm 2035, khi các định hướng được thực hiện đồng bộ, Việt Nam sẽ hình thành một xã hội phát triển toàn diện, nhân văn và bao trùm: Không còn hộ nghèo có mức sống dưới mức tối thiểu. Mọi người dân đều được tiếp cận dịch vụ cơ bản - y tế, giáo dục, thông tin với chất lượng tốt. Vùng nông thôn, miền núi, vùng dân tộc được kết nối thị trường, hạ tầng đồng bộ, sinh kế đa dạng và bền vững. Con người được phát triển cả về vật chất và tinh thần, chủ thể của quá trình phát triển.
Hướng tới thập niên của khát vọng Việt Nam
Hơn tám thập niên qua, công tác giảm nghèo ở Việt Nam đã trở thành một trong những câu chuyện thành công đáng chú ý trên thế giới. Bước vào giai đoạn 2026–2035, với tầm nhìn “không còn hộ nghèo, phát triển bao trùm”, Việt Nam đang hướng tới một thập niên bản lề, nơi tăng trưởng xanh, số hóa xã hội và nhân văn phát triển sẽ trở thành hiện thực.
Giảm nghèo bền vững hôm nay không chỉ là mục tiêu an sinh mà là nền tảng cho một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng và công bằng.
“Promise it, deliver it; say it, do it.” - lời nêu của Thủ tướng tại hội nghị triển khai chương trình Nông thôn mới và giảm nghèo giai đoạn 2026-2035
Sau 02 kỳ báo đã phân tích về những khó khăn, thách thức trong công tác giảm nghèo ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Kỳ 3 này, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường sẽ đi sâu vào các giải pháp thiết thực để giúp các hộ nghèo và cận nghèo giữ vững thành quả giảm nghèo, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế. Bài viết đưa ra những đề xuất cụ thể, từ việc đa dạng hóa sinh kế, tăng cường cơ sở hạ tầng, đến các chính sách đổi mới về đào tạo nghề, nâng cao năng lực sản xuất và khả năng thích ứng với khí hậu.
Nếu ở Kỳ 1, câu chuyện tập trung vào bức tranh chung: từ thoát nghèo đến giữ nghèo bền vững, thì sang Kỳ 2, “điểm nóng” hiện lên rõ nét hơn ở những vùng dân tộc thiểu số, miền núi - nơi thiên tai, địa hình, sinh kế và hạ tầng chồng lấn, tạo thành vòng xoáy khiến nguy cơ tái nghèo luôn thường trực.
Trong những năm gần đây, công tác giảm nghèo ở Việt Nam đạt nhiều thành tựu nổi bật. Việc áp dụng chuẩn nghèo đa chiều cùng sự vào cuộc mạnh mẽ của hệ thống chính trị đã giúp tỷ lệ hộ nghèo toàn quốc giảm nhanh và bền vững hơn so với giai đoạn trước.
Quỹ hỗ trợ nông dân (QHTND) đóng vai trò là nguồn vốn hỗ trợ ưu đãi, giúp nông dân phát triển sản xuất, kinh doanh, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống. Nguồn vốn này không chỉ cung cấp tài chính mà còn góp phần quan trọng vào việc giảm nghèo bền vững, xây dựng kinh tế nông thôn hiện đại và củng cố tổ chức Hội Nông dân vững mạnh.
Từ chủ trương tích tụ đất đai và chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xã Cẩm Tú (Thanh Hóa) đã hình thành nhiều mô hình sản xuất hiệu quả. Nổi bật nhất là mô hình trồng cam sạch của ông Nguyễn Văn Trọng, vừa nâng cao giá trị kinh tế vừa tạo thêm việc làm, đóng góp tích cực cho mục tiêu giảm nghèo bền vững.
