Mô hình nuôi cá lồng sạch tại lòng hồ Sông Đà: Hướng đi bền vững cho thủy sản và kinh tế địa phương

Với sự phát triển mạnh mẽ của mô hình nuôi cá lồng sạch tại khu vực lòng hồ Sông Đà, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có chuyến thâm nhập thực tế tại Hợp tác xã Đà Giang ECO. Tại đây, chúng tôi ghi nhận những nỗ lực đổi mới, ứng dụng khoa học công nghệ và phát triển kinh tế xanh của đơn vị tiên phong này. Cùng với sự liên kết chặt chẽ với người dân, Hợp tác xã không chỉ nâng cao giá trị thủy sản địa phương mà còn đóng góp vào việc bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững cho cộng đồng.

Qua khảo sát thực tế tại vùng lòng hồ Sông Đà, chúng tôi nhận thấy mô hình nuôi cá lồng tại đây không chỉ tuân thủ quy trình nuôi trồng an toàn mà còn được quản lý bài bản, với sự giám sát chặt chẽ từ khâu chọn giống đến chế biến. Những người dân địa phương tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất cá sạch đều được hỗ trợ kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm và có thu nhập ổn định. Điều này không chỉ giúp cải thiện đời sống của bà con mà còn tạo dựng một cộng đồng sản xuất thủy sản bền vững.

Mô hình nuôi cá tại lòng hồ Sông Đà còn đóng góp lớn trong việc bảo vệ nguồn nước, nhờ vào việc áp dụng các biện pháp nuôi trồng thân thiện với môi trường. Các lồng cá được bố trí hợp lý, đảm bảo mật độ và tránh ô nhiễm, giúp duy trì hệ sinh thái tự nhiên trong lòng hồ.

Sau chưa đầy hai năm thành lập, Hợp tác xã Đà Giang ECO đã từng bước khẳng định vai trò tiên phong trong lĩnh vực nuôi trồng và chế biến thủy sản sạch trên lòng hồ sông Đà. Với định hướng sản xuất bền vững, ứng dụng khoa học công nghệ, liên kết chặt chẽ với người dân và mở rộng thị trường tiêu thụ, Hợp tác xã không chỉ tạo ra giá trị kinh tế rõ nét mà còn góp phần nâng tầm thương hiệu cá sạch sông Đà, mở ra hướng phát triển mới cho kinh tế tập thể tại tỉnh Hòa Bình cũ nay là tỉnh Phú Thọ.

Trong bức tranh chung của kinh tế tập thể tỉnh Hòa Bình (cũ) những năm gần đây, sự xuất hiện và phát triển nhanh chóng của Hợp tác xã Đà Giang ECO được xem là một điểm sáng đáng chú ý. Thành lập năm 2023, trong bối cảnh ngành thủy sản đứng trước nhiều thách thức về thị trường, môi trường và yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng đối với sản phẩm an toàn, chất lượng, Hợp tác xã Đà Giang ECO đã lựa chọn cho mình một hướng đi khác biệt: phát triển nuôi trồng thủy sản sạch gắn với chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và mở rộng chuỗi giá trị.

Lòng hồ sông Đà được đánh giá là một trong những vùng nuôi trồng thủy sản nước ngọt có tiềm năng lớn ở miền Bắc, với diện tích mặt nước rộng, nguồn nước trong sạch, môi trường sinh thái phù hợp cho nhiều loài cá đặc sản có giá trị kinh tế cao. Nắm bắt lợi thế đó, Hợp tác xã Đà Giang ECO đã triển khai mô hình nuôi cá lồng tại xã Tiền Phong, huyện Đà Bắc (cũ) nay là tỉnh Phú Thọ, khu vực có điều kiện tự nhiên thuận lợi, ít chịu tác động của ô nhiễm công nghiệp.

Hiện nay, Hợp tác xã đang quản lý trực tiếp 40 lồng nuôi tập trung, được đầu tư bài bản, đồng bộ theo tiêu chuẩn VietGAP. Các lồng nuôi được bố trí khoa học, đảm bảo mật độ phù hợp, kiểm soát chặt chẽ nguồn giống, thức ăn và quy trình chăm sóc. Nhờ đó, sản lượng khai thác ước đạt khoảng 60 tấn cá mỗi chu kỳ, chất lượng cá đồng đều, đáp ứng yêu cầu của thị trường thực phẩm sạch.

Không dừng lại ở quy mô nội bộ, Hợp tác xã Đà Giang ECO còn xây dựng mô hình liên kết vệ tinh với các hộ dân xung quanh. Hiện, có khoảng 60 lồng nuôi vệ tinh do người dân trực tiếp quản lý nhưng tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật do Hợp tác xã hướng dẫn, giám sát. Mô hình này giúp Hợp tác xã mở rộng nhanh quy mô sản xuất, đồng thời tạo điều kiện để người dân địa phương tham gia chuỗi giá trị, nâng cao thu nhập một cách ổn định và bền vững. Tổng sản lượng từ các lồng vệ tinh đạt khoảng 60 tấn cá mỗi năm.

Xác định thị trường tiêu dùng ngày càng ưu tiên các sản phẩm thủy sản sạch, có nguồn gốc rõ ràng và giá trị dinh dưỡng cao, Hợp tác xã Đà Giang ECO tập trung phát triển các loài cá đặc sản của sông Đà. Các sản phẩm chủ lực hiện nay gồm cá lăng đen, trắm đen, cá ngạnh sông Đà, những loài cá được người tiêu dùng ưa chuộng, giá bán ổn định và có tiềm năng chế biến sâu.

Bên cạnh đó, Hợp tác xã mạnh dạn thử nghiệm nuôi một số giống cá mới như cá chẽm, cá bỗng nhằm đa dạng hóa cơ cấu sản phẩm. Việc mở rộng đối tượng nuôi không chỉ giúp HTX giảm rủi ro thị trường mà còn hướng đến các phân khúc khách hàng cao cấp tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các đô thị lớn, nơi nhu cầu về thực phẩm sạch, an toàn và đặc sản vùng miền ngày càng gia tăng.

Tính đến nay, Hợp tác xã đã liên kết với 45 hộ dân tham gia nuôi trồng thủy sản theo chuỗi, mỗi hộ cung cấp trung bình khoảng 1,5 tấn cá/năm. Các hộ liên kết được hỗ trợ về kỹ thuật, con giống, quy trình chăm sóc và được Hợp tác xã bao tiêu sản phẩm, từ đó yên tâm sản xuất, hạn chế tình trạng “được mùa mất giá”.

Một trong những điểm khác biệt nổi bật của Hợp tác xã Đà Giang ECO so với nhiều mô hình nuôi cá truyền thống là không chỉ dừng lại ở bán cá thương phẩm mà còn chú trọng đầu tư vào khâu chế biến. Từ nguồn nguyên liệu cá sạch được nuôi theo quy trình kiểm soát chặt chẽ, Hợp tác xã đã phát triển nhiều dòng sản phẩm chế biến sẵn, tiện lợi, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng hiện đại.

Các sản phẩm tiêu biểu như cá lăng đen fillet, cá ngạnh sông Đà sơ chế, trắm đen sấy mắc khén, các món cá kho tộ… đã được hoàn thiện về chất lượng, mẫu mã, bao bì. Đặc biệt, nhiều sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao, được công nhận là hàng công nghiệp nông thôn tiêu biểu của tỉnh Hòa Bình năm 2024. Đây là minh chứng rõ nét cho nỗ lực nâng cao giá trị gia tăng và tính cạnh tranh của sản phẩm thủy sản địa phương.

Hợp tác xã Đà Giang ECO cũng là một trong những đơn vị tích cực tham gia chuỗi cung ứng thực phẩm an toàn, được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu “Cá tôm sông Đà”. Các sản phẩm đều được kiểm định chất lượng định kỳ, lấy mẫu kiểm tra theo quy định, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm trước khi đưa ra thị trường.

Song song với đó, Hợp tác xã đã xây dựng thương hiệu riêng và đang trong quá trình hoàn thiện thủ tục để được cấp bảo hộ nhãn hiệu. Việc xây dựng thương hiệu bài bản không chỉ giúp nâng cao uy tín của sản phẩm mà còn tạo nền tảng quan trọng để Hợp tác xã mở rộng thị trường trong dài hạn.

Nhận thức rõ vai trò của thị trường trong sự phát triển bền vững, Hợp tác xã Đà Giang ECO chủ động tìm kiếm, thiết lập mối liên kết với nhiều hệ thống cửa hàng thực phẩm sạch, siêu thị mini tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Ninh Bình, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh,… Nhờ đó, các sản phẩm cá sạch sông Đà từng bước tiếp cận người tiêu dùng ở nhiều địa phương, không còn phụ thuộc vào thị trường truyền thống.

Bên cạnh kênh phân phối trực tiếp, Hợp tác xã cũng đẩy mạnh bán hàng online thông qua các nền tảng mạng xã hội, sàn thương mại điện tử và website giới thiệu sản phẩm. Công tác truyền thông, quảng bá được chú trọng, giúp câu chuyện về cá sạch sông Đà, về mô hình sản xuất xanh, bền vững của Hợp tác xã đến gần hơn với người tiêu dùng trẻ, nhóm khách hàng có xu hướng tiêu dùng thông minh và sẵn sàng chi trả cho sản phẩm chất lượng.

Không chỉ mang lại giá trị kinh tế từ sản xuất, HTX Đà Giang ECO còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người lao động địa phương. Hiện HTX đang tạo việc làm ổn định cho 7 lao động trực tiếp và 4 lao động gián tiếp, với mức thu nhập bình quân khoảng 7 triệu đồng/người/tháng, mức thu nhập khá so với mặt bằng chung tại khu vực nông thôn miền núi.

Năm 2024, doanh thu của Hợp tác xã đạt 3,2 tỷ đồng. Đối với một Hợp tác xã mới thành lập chưa lâu, đây được xem là con số ấn tượng, phản ánh hiệu quả của hướng đi đúng đắn, sự năng động trong quản trị và khả năng thích ứng với thị trường.

Anh Xa Ngọc Hưng, Giám đốc Hợp tác xã Đà Giang ECO, chia sẻ: "Mục tiêu chính của Hợp tác xã là phát triển cộng đồng tại Đà Bắc. Chúng tôi nhận thấy rằng, mặc dù số lượng cá lồng ở đây rất nhiều và chất lượng cá rất tốt, với hương vị thơm ngon đặc trưng, nhưng giá thành của sản phẩm lại thường xuyên bị ép giá. Bên cạnh đó, cũng có nhiều đơn vị mang cá từ các vùng khác lên 'tắm' nước sông Đà, gây ảnh hưởng không nhỏ đến thương hiệu cá sông Đà. Chính vì vậy, Hợp tác xã rất mong muốn khôi phục và nâng tầm thương hiệu cá sông Đà, để khi nhắc đến cá ngon, mọi người sẽ ngay lập tức nghĩ đến cá sông Đà".

Bước sang năm 2026, Hợp tác xã Đà Giang ECO đặt ra những mục tiêu phát triển rõ ràng và tham vọng hơn. Theo đó, Hợp tác xã dự kiến mở rộng quy mô liên kết với các hộ nuôi vệ tinh, nâng tổng số lồng nuôi lên khoảng 100 lồng, sản lượng đạt 120 tấn cá mỗi năm. Cùng với đó là kế hoạch đào tạo nghề, chuyển giao kỹ thuật nuôi trồng và chế biến cho người dân, nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tính chuyên nghiệp trong toàn chuỗi sản xuất.

Không chỉ tập trung vào cá, Hợp tác xã còn định hướng mở rộng danh mục sản phẩm chế biến từ các nông sản đặc trưng của địa phương, tạo ra các sản phẩm quà tặng, đặc sản vùng miền phục vụ thị trường đô thị và khách du lịch.

Đáng chú ý, một hướng đi mới đang được Hợp tác xã Đà Giang ECO ấp ủ và từng bước triển khai là phát triển mô hình du lịch sinh thái kết hợp trải nghiệm lòng hồ sông Đà và thưởng thức cá sạch. Du khách không chỉ được tham quan mô hình nuôi cá lồng, tìm hiểu quy trình sản xuất thủy sản sạch mà còn được trải nghiệm ẩm thực đặc sản ngay tại địa phương. Đây được xem là giải pháp “một mũi tên trúng nhiều đích”: quảng bá thương hiệu, nâng cao giá trị sản phẩm, thu hút du khách và mở rộng đầu ra bền vững cho thủy sản sông Đà.

Những cố gắng và cách làm sáng tạo của Hợp tác xã Đà Giang ECO đã được các cấp, ngành và tổ chức ghi nhận. Trong năm 2024, HTX vinh dự nhận Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh Hòa Bình vì có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua yêu nước và ứng dụng khoa học công nghệ trong nuôi cá lồng, chế biến thủy sản. Hợp tác xã cũng được chứng nhận là điển hình tiên tiến cấp tỉnh trong lĩnh vực khoa học công nghệ.

Bên cạnh đó, Hợp tác xã Đà Giang ECO đạt giải đồng tại cuộc thi Thách thức sáng kiến kinh doanh do tổ chức AEA trao tặng; giành giải khuyến khích tại cuộc thi “Khởi nghiệp xanh 2024” do tổ chức BSA và Hiệp hội Hàng Việt Nam chất lượng cao tổ chức; lọt top 20 dự án khởi nghiệp xuất sắc trong chương trình “Phát triển khởi nghiệp quốc gia 2024” do VCCI tổ chức. Những thành tích này không chỉ là sự khích lệ tinh thần mà còn mở ra nhiều cơ hội kết nối, hợp tác, tiếp cận nguồn lực để Hợp tác xã tiếp tục phát triển.

Có thể khẳng định, Hợp tác xã Đà Giang ECO đang từng bước khẳng định vị thế của mình trong lĩnh vực nuôi trồng và chế biến thủy sản sạch. Mô hình hoạt động bài bản, gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất, chế biến, tiêu thụ, kết hợp với tư duy thị trường và định hướng phát triển xanh, bền vững đã giúp Hợp tác xã tạo được dấu ấn riêng.

Trong bối cảnh kinh tế tập thể đang được Nhà nước khuyến khích phát triển theo hướng hiện đại, hiệu quả, Hợp tác xã Đà Giang ECO là minh chứng sinh động cho việc nếu có tầm nhìn, chiến lược đúng đắn và sự đồng lòng của tập thể, các Hợp tác xã hoàn toàn có thể vươn lên, cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường.

Với nền tảng đã được xây dựng và những kế hoạch phát triển rõ ràng trong thời gian tới, Hợp tác xa Đà Giang ECO được kỳ vọng sẽ tiếp tục gặt hái nhiều thành công hơn nữa, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương, nâng cao đời sống người dân và từng bước đưa thương hiệu cá sạch sông Đà vươn xa trên thị trường trong nước.