Một nhà báo đúng nghĩa phải hội tụ đầy đủ các yếu tố tri thức và đạo đức

Một nhà báo theo đúng nghĩa, phải hội tụ đầy đủ các yếu tố, trong đó có trình độ học vấn nói chung và chuyên ngành nói riêng, đặc biệt cần có tri thức hiểu biết đúng đắn về “văn hóa báo chí”.

Trong khuôn khổ các hoạt động tại Hội báo toàn quốc diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh vào chiều ngày 15/3, Hội Nhà báo đã tổ chức tọa đàm Chủ đề “Xây dựng môi trường văn hóa báo chí”.

Tham dự toạ đàm có ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam dự.

Các diễn giả bao gồm các nhà báo Nguyễn Đức Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam; Phan Thanh Phong - Trưởng Ban Nhân Dân hằng tháng, Báo Nhân Dân; Đoàn Minh Long - Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Khánh Hòa; Nguyễn Xuân Hải - Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Hà Tĩnh; Phạm Văn Báu - Giám đốc Đài Phát thanh - Truyền hình Thanh Hóa; Nguyễn Tiến Thanh - Tổng Biên tập Tạp chí Đời sống và Pháp luật; TS. Đào Xuân Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Tài nguyên Môi trường.

Nhà báo Nguyễn Đức Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam

Tại buổi toạ đàm, TS. Đào Xuân Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã chia sẻ và đóng góp những ý kiến rất thiết thực về văn hoá báo chí hiện nay, qua bài tham luận “Trách nhiệm, nghĩa vụ của người làm báo trong phong trào xây dựng môi trường văn hóa ở cơ quan báo chí”.

Theo TS. Đào Xuân Hưng, một nhà báo đúng nghĩa, phải hội tụ đầy đủ các yếu tố, trong đó có trình độ học vấn nói chung và chuyên ngành nói riêng, song song với đó là có tri thức hiểu biết đúng đắn về văn hóa báo chí. Bởi phải có văn hóa thì mới định hướng và hình thành cho mình một phương cách làm việc và hành động đúng theo tôn chỉ mục đích, chức năng nhiệm vụ của tập thể và cá nhân, khai thác thông tin để viết nên những tác phẩm báo chí có chất lượng về chính trị, giá trị nhân văn, tính định hướng giáo dục sâu sắc. Luôn ý thức được việc gắn lợi ích của mình với lợi ích của tập thể tòa soạn và góp phần vào sự phát triển chung đất nước.

Về trách nhiệm của người làm báo là bằng trình độ và sự hiểu biết của mình để nhận định vấn đề một cách chính xác, khách quan, phản ánh tất cả các vấn đề trong xã hội theo tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí, đưa đến cho bạn đọc những nội dung thông tin, bài viết thiết thực nhất, có thông điệp lan tỏa giá trị văn hóa, với mục đích làm cho người đọc hiểu rõ vấn đề, thay đổi nhận thức dẫn tới thay đổi hành vi để cùng nhau hướng đến một cộng đồng xã hội phát triển tốt đẹp, văn minh.

Hiện nay, thông tin trên mạng xã hội, hàng giờ, hàng ngày rất nhiều sự việc xảy ra trong đời sống quanh ta. Khi tiếp cận thông tin và đưa tin, người làm báo cần phải nhìn nhận vấn đề chính xác, trung thực, phân tích, định hướng mang tính nhân văn để người đọc nhận diện đúng sự việc, vấn đề kể cả mặt tích cực và tiêu cực, tránh kích động tạo cho người đọc tò mò, hoặc viết bài câu like, thể hiện quan điểm mà thông tin chưa được kiểm chứng và lan truyền trên các nền tảng mạng làm người đọc nhận thức vấn đề một cách lệch lạc, phần đông là giới trẻ.

TS. Đào Xuân Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Tài nguyên và Môi trường chia sẻ nhiều ý kiến thiết thực tại diễn đàn

“Với những người làm báo theo dõi ngành Tài nguyên và Môi trường phải luôn phân tích, nhìn nhận vấn đề một thận trọng, khoa học, vì có rất nhiều những chính sách pháp luật liên quan đến lợi ích của người dân và doanh nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực: Đất đai, môi trường, khoáng sản,... vì vậy rất cần có những người làm báo am hiểu kiến thức chuyên ngành và trách nhiệm để tuyên truyền hiệu quả về chính sách pháp luật về tài nguyên và môi trường, định hướng dư luận,... Theo số liệu báo cáo thống kê, có đến 12 triệu ý kiến góp ý đối với dự thảo Luật đất đai (sửa đổi), điều đó cho thấy thông tin về lĩnh vực này, luôn là chủ đề hấp dẫn người làm báo và công chúng báo chí” - TS. Đào Xuân Hưng chia sẻ!.

TS. Đào Xuân Hưng cho rằng, trên thực tế từ đời sống - xã hội có rất nhiều sự vụ tranh chấp, khiếu kiện về đất đai, những vi phạm về xả thải làm ô nhiễm môi trường, khai thác khoáng sản trái phép,… Vậy trách nhiệm của những người làm báo theo dõi về lĩnh vực này và những người làm báo chuyên ngành như chúng tôi không chỉ nắm vững chuyên môn nghiệp vụ báo chí, mà còn phải có những hiểu biết chuyên sâu về ngành Tài nguyên và Môi trường, nắm bắt, hiểu thật kỹ các điều Luật chuyên ngành, am tường như một chuyên gia trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường. Có như vậy, khi tuyên truyền các Luật đi vào cuộc sống, cùng với bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp đứng trước một vấn đề, tình huống nhạy cảm mới có thể viết các tác phẩm báo chí, phân tích, phản ánh vấn đề mang tính xây dựng, định hướng thông tin, tạo nên sự đồng thuận trong dư luận xã hội.

Trách nhiệm của nhà báo trước hết phải đặt lợi của quốc gia, dân tộc lên trên hết để soi xét vào các vấn đề, các hiện tượng, sự việc một cách trung thực, đầy tính nhân văn. Mỗi cơ quan báo chí cần tạo điều kiện để những người làm báo sống với nghề, làm việc tận tâm có trách nhiệm, để xây dựng được uy tín, thương hiệu qua các tác phẩm báo chí mà công chúng đón nhận.

Bên cạnh đó, người làm báo cần hiểu rõ về nghĩa vụ người làm báo, nghĩa vụ này đã được quy định trong Luật báo chí 2016, tại khoản 3 Điều 25, nhà báo có các nghĩa vụ: Thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của nhân dân; Phản ánh ý kiến, nguyện vọng chính đáng của nhân dân; Bảo vệ quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng; Chính sách, pháp luật của Nhà nước; Phát hiện, tuyên truyền và bảo vệ nhân tố tích cực; Đấu tranh phòng, chống các tư tưởng, hành vi sai phạm; Không được lạm dụng danh nghĩa nhà báo để sách nhiễu và làm việc vi phạm pháp luật; Phải cải chính, xin lỗi trong trường hợp thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân; Chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước người đứng đầu cơ quan báo chí về nội dung tác phẩm báo chí của mình về những hành vi vi phạm pháp luật. Tuân thủ quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.

Thực trạng hiện nay cho thấy, vẫn còn tình trạng người làm báo có xu hướng thương mại hóa báo chí, lợi ích nhóm, tự diễn biến, tự chuyển hóa… làm ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan báo chí và sự phát triển chung của tòa soạn.

Người làm báo thực sự là một công dân có trách nhiệm, văn hóa của người làm báo được thể hiện bằng hoạt động nghề nghiệp có tâm, thông tin trung thực, có tầm định hướng dư luận, thông tin rõ ràng, khoa học, tôn trọng sự thật khách quan, phản ánh với ngôn từ thẩm mỹ trong sáng, có văn hóa và “Tâm sáng, Bút sắc, Lòng trong - Nhất quán trong con người, trái tim, sự nghiệp người cầm bút”. Điều này cho thấy, nghĩa vụ công dân của nhà báo trong bối cảnh 4.0 rất nặng nề, áp lực: Có tri thức, văn hóa, ngôn ngữ, kỹ năng, làm chủ công nghệ và làm chủ tình huống. Phải trở thành nhà báo đa năng làm được nhiều việc, trong đó có cả báo in, báo điện tử, video... theo xu hướng truyền thông đa phương tiện.

“Việc học tập và tu dưỡng đạo đức, phẩm chất nghề nghiệp suốt đời luôn là mục tiêu, trách nhiệm, nghĩa vụ của những người làm báo chân chính, đặc biệt trong thời kỳ 4.0 hiện nay”. TS. Đào Xuân Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Tài nguyên và Môi trường.

Ông Nguyễn Tiến Thanh - Tổng Biên tập Tạp chí Đời sống và Pháp luật chia sẻ ý kiến tại toạ đàm

Tham gia ý kiến về văn hoá báo chí, ông Nguyễn Tiến Thanh - Tổng Biên tập Tạp chí Đời sống và Pháp luật đặt và phân tích câu hỏi: Tại sao phải xây dựng văn hóa trong môi trường báo chí? Có nhiều nguyên nhân nhưng gốc rễ của vấn đề là báo chí hiện nay đã thay đổi theo những thay đổi của xã hội, thời cuộc. Bản thân của sản phẩm báo chí đã có nhiều thay đổi so với trước đây. Vì thế việc xây dựng môi trường văn hóa báo chí cần tương ứng với thị trường, xu hướng nhằm phù hợp với thời cuộc và đáp ứng được các nhu cầu thông tin của bạn đọc.

Tại buổi toạ đàm, nhà báo Nguyễn Đức Lợi - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam cũng nhấn mạnh vai trò báo chí và trách nhiệm người đứng đầu cơ quan báo chí, trách nhiệm của mỗi nhà báo khi tham gia hoạt động báo chí.

Nhà báo Nguyễn Đức Lợi cho rằng, cùng với sự vươn lên mạnh mẽ, báo chí cách mạng Việt Nam cũng đang đối diện với thách thức, những hệ lụy mặt trái của sự phát triển, trong đó, nổi lên hiện tượng một bộ phận báo chí xa rời tôn chỉ, mục đích, thờ ơ với công chúng, bạn đọc của mình, tìm đến các thị hiếu tầm thường, sản xuất, nội dung chủ yếu nhằm tăng số lượng truy cập; tình trạng nhà báo vi phạm đạo đức công việc, sách nhiễu cơ quan, doanh nghiệp, thậm chí dọa nạt, tống tiền, vi phạm pháp luật có chiều hướng gia tăng.

Để góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, việc gìn giữ, phát huy văn hóa báo chí phải tiếp tục được lan tỏa, nhân rộng mạnh mẽ. Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam và Báo Nhân dân đã phối hợp tổ chức lễ phát động phong trào thi đua xây dựng môi trường văn hóa trong các cơ quan báo chí, đồng thời công bố Bộ tiêu chí thực hiện cơ quan báo chí văn hóa và văn hóa người làm báo Việt Nam, trong đó có sáu điểm dành cho cơ quan báo chí và sáu điểm dành cho người làm báo.

Các đại biểu tham dự toạ đàm "Văn hoá báo chí" tại Hội báo toàn quốc 2024

Cho đến nay, có thể khẳng định, phong trào thi đua xây dựng môi trường văn hóa trong các cơ quan báo chí đã nhận được sự hưởng ứng tích cực, sự vào cuộc mạnh mẽ của hầu hết cho các cơ quan báo chí các cấp, Hội Nhà báo trên cả nước, đáp ứng nhu cầu thiết thực cho đời sống báo chí nói chung và hoạt động tác nghiệp của những người làm báo nói riêng bước đầu đã tạo được điều chuyển mới, tích cực, tạo được nhận thức và hành động trong hoạt động nghiệp vụ hàng ngày. Đặc biệt, hàm lượng văn hóa trong các tác phẩm báo chí đã được nâng lên rõ rệt.

Tuy nhiên, trong năm 2023 vừa qua, một trong những điều khiến chính những người làm báo nặng lòng nhất đó là việc có nhiều trường hợp là nhà báo, cộng tác viên tại các cơ quan báo chí và tạp chí; cơ quan báo và tạp chí bị khởi tố về tội danh cưỡng đoạt tài sản trong năm 2023 vừa qua, vẫn còn không ít hiện tượng, không ít nhà báo bất chấp trong quy định về đạo đức nghề nghiệp, bất chấp mọi hệ lụy để đưa tin, chụp hình nhiều nhân vật, sự kiện chỉ để câu view. Không thể phủ nhận thực tế là nhiều nhà báo thiếu bản lĩnh chính trị và văn hóa, suy thoái về đạo đức, lối sống đã, đang thể hiện một bộ phận nhà báo chỉ đơn thuần dùng điều kiện báo chí là phương tiện kiếm sống.

“Để có được một nền báo chí Việt Nam thật sự hiện đại, nhân văn, các cơ quan báo chí thực hiện tốt vai trò, sứ mệnh của báo chí cách mạng trong gìn giữ, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là nền tảng tinh thần, động lực phát triển, phát huy giá trị văn hóa của sứ mệnh con người Việt Nam, mỗi người làm báo, mỗi cơ quan báo chí cần có những chiến lược, kế hoạch như thế nào để xây dựng môi trường báo chí” - Nhà báo Nguyễn Đức Lợi nhấn mạnh!.

Nguyễn Kiên - Nguyên Hương