Tại Hội thảo “Nâng cao hiệu quả thi hành Luật Đất đai: Chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất công” do Hội Luật gia Việt Nam phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức vừa qua, các chuyên gia, nhà quản lý cùng thống nhất quan điểm, Luật Đất đai năm 2024 vừa có hiệu lực chính thức cùng với các văn bản hướng dẫn liên quan đã tạo ra khung pháp lý mới để khơi thông nguồn lực đất đai của quốc gia. Tuy nhiên, hiệu quả chính sách có sự gắn kết chặt chẽ với hiệu lực thi hành luật, trong đó có vấn đề sử dụng hiệu quả và xử lý vi phạm đối với đất đai nói chung, đất công nói riêng.
Lãng phí nguồn đất công
Nhiều năm qua, công tác quản lý đất đai, xử lý dự án chậm triển khai và tình trạng lãng phí, vi phạm trong sử dụng đất luôn được người dân quan tâm, các cấp, ngành coi trọng, chỉ đạo sát sao. Đã có nhiều văn bản đưa ra những giải pháp tháo gỡ khó khăn cũng như biện pháp xử lý nghiêm đối với từng trường hợp vi phạm, công bố công khai, thu hồi, không giao dự án mới, đặc biệt nhiều trường hợp bị xử lý hình sự, nhưng trên thực tế tình trạng này vẫn còn diễn ra, gây bức xúc cho xã hội.
Báo cáo giám sát chuyên đề của Quốc hội khóa XV tại kỳ họp thứ 4 về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2021” cho thấy, hiện trên cả nước có hàng nghìn dự án chậm tiến độ và có xu hướng tăng lên qua các năm. Trong đó, số lượng, diện tích đất chưa sử dụng, để lãng phí, hoang hóa hoặc sử dụng sai mục đích diễn ra ở hầu hết các địa phương. Nhiều dự án vi phạm kéo dài thậm chí hàng chục năm, nhưng chưa được khắc phục, xử lý. Tình trạng quy hoạch treo, dự án treo khá phổ biến,…
Bên cạnh một số quy định pháp luật, quy chuẩn, tiêu chuẩn, định mức, đơn giá còn bất cập, chưa theo kịp yêu cầu phát triển thì nguyên nhân chủ yếu là việc tổ chức thực hiện. Trong đó có kỷ luật, kỷ cương trong tổ chức thực hiện chưa nghiêm, có hiện tượng buông lỏng quản lý, nể nang, né tránh tại nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương. Đoàn giám sát cũng đã kiến nghị Chính phủ thống kê đầy đủ các trường hợp vi phạm trong quản lý, sử dụng nhà, đất, tài sản công, các công trình phúc lợi công cộng,...
Một cuộc khảo sát mới đây của Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) cho thấy, chi phí tiền thuê đất hàng năm trong tổng chi phí sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp nhà nước, cơ quan hành chính hiện nay bình quân trên dưới 5%. Tuy nhiên, phần lớn mặt bằng do các đơn vị này quản lý đều ở vị trí đắc địa nhưng sử dụng không hiệu quả. Cá biệt, một số lượng nhà, đất không nhỏ bị chiếm dụng hoặc bỏ trống, trong khi rất nhiều tổ chức, thành phần kinh tế khác không có mặt bằng để sản xuất kinh doanh. Đây là sự lãng phí rất lớn, cần nghiên cứu, rà soát để giao đúng, giao đủ nhu cầu, phần còn lại Nhà nước thu hồi và chuyển giao ngành nhà đất quản lý.
Có thể thấy, thời gian qua các cơ quan chức năng, trong đó có Thanh tra Chính phủ đã vào cuộc rất tích cực và đã có kết luận chỉ ra nhiều vụ sai phạm liên quan công tác quản lý đất đai công sản của nhà nước, đặc biệt là những vụ việc vi phạm chuyển nhượng đất đai trong quá trình doanh nghiệp nhà nước (DNNN) thoái vốn, cổ phần hoá. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, việc thu hồi đất công bị thất thoát do sai phạm từ quá trình thoái vốn, cổ phần hóa của một số DNNN hiện nay đang gặp những khó khăn, làm chậm quá trình thu hồi đất, ảnh hưởng đến công tác quản lý đất đai nói chung, gây lãng phí nguồn lực kinh tế của đất nước và gây thiệt hại lớn cho NSNN.
Theo TS. Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, trong những năm qua, công tác quản lý, SDĐ từng bước được quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả SDĐ. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được cho thấy, việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, SDĐ một số nơi chưa nghiêm đã làm ảnh hưởng rất lớn trong công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; việc thu hồi các dự án không triển khai thực hiện, chậm tiến độ, vi phạm quy định Luật Đất đai,… Nhằm đạt hiệu quả cao trong quá trình triển khai Luật Đất đai năm 2024, yếu tố quan trọng cần rà soát, tăng cường các giải pháp và tiếp tục nâng cao hiệu quả thi hành Luật Đất đai, chống lãng phí, thất thoát và vi phạm trong SDĐ công,…
Rà soát hiện trạng, lập phương án sử dụng đất
Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam Trần Công Phàn cho biết, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước ta về đất đai đã khẳng định rõ: Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý, nhất là các quy định về quyền và nghĩa vụ của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Bên cạnh đó, Nhà nước còn là chủ thể SDĐ thông qua việc Nhà nước giao đất cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong hệ thống chính trị sử dụng phục vụ cho các mục đích công cộng hoặc lợi ích chung của xã hội.
Qua các báo cáo, các nghiên cứu liên quan cho thấy, công tác quản lý, SDĐ thời gian qua nói chung, trong đó có đất công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước nói riêng có thể khẳng định công tác quản lý, SDĐ từng bước được quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả SDĐ, phát huy nguồn lực đất đai vào phát triển sản xuất kinh doanh, góp phần giải quyết hiệu quả tình trạng lãng phí tài nguyên đất đai. Công tác giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích SDĐ đã được các địa phương triển khai thực hiện cơ bản theo đúng QH, KHSDĐ đã được cơ quan có thẩm quyền xét duyệt, cơ bản bảo đảm đúng các quy định của pháp luật về đất đai. Nhiều địa phương đã chú trọng, quyết liệt xử lý thu hồi được nhiều quỹ đất đã giao, cho doanh nghiệp thuê nhưng không thực hiện gây lãng phí hoặc vi phạm trong SDĐ đai.
Tuy vậy, thực tiễn cũng cho thấy, hiệu quả khai thác, SDĐ một số chỗ chưa cao, còn nhiều tồn tại, bất cập, hạn chế, đã ảnh hưởng rất lớn trong công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong giai đoạn vừa qua, tạo nên những điểm nghẽn, gây lãng phí, thất thoát rất lớn các nguồn lực của quốc gia và toàn xã hội. Các lãng phí, thất thoát này, không chỉ nguồn lực về tài chính, tài sản, thời gian, mà còn mất đi nhiều cơ hội và nguồn lực tổng hợp khác để xây dựng, phát huy các tiềm năng, thế mạnh của đất nước để thúc đẩy phát triển KT-XH.
Nguyên nhân của thực trạng trên bao gồm cả nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan: Cơ quan có thẩm quyền quản lý có chỗ còn chưa làm hết trách nhiệm, có sự buông lỏng trong quản lý, thực hiện không đúng các quy định pháp luật khi giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích SDĐ (không thông qua đấu thầu, đấu giá); việc phát hiện và xử lý các sai phạm chưa nghiêm,...
Do đó, Luật Đất đai năm 2024 là đạo luật quan trọng, giữ vai trò trung tâm trong hệ thống pháp luật về đất đai, với nhiều sửa đổi, bổ sung mới trong đó có việc sửa đổi, bổ sung các quy định về quản lý, SDĐ công của các đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước nói riêng chắc chắn sẽ góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và SDĐ, chống lãng phí và vi phạm trong SDĐ khu vực này. Bên cạnh đó, việc triển khai thực thi Luật Đất đai năm 2024 hiệu quả sẽ góp phần kịp thời khắc phục các tồn tại, hạn chế trong quản lý, khai thác, SDĐ, bảo đảm khai thác tiết kiệm, hiệu quả, bền vững, giảm thiểu thất thoát, lãng phí nguồn tài nguyên và nguồn lực nhà nước.
Phó Vụ trưởng Vụ Đất đai, Bộ TN&MT Lê Văn Bình cho biết, Luật Đất đai năm 2024 hoàn thiện các quy định về chính sách tài chính về đất đai; bổ sung quy định về trường hợp QSDĐ và tài sản gắn liền với đất là tài sản công thuộc các trường hợp thu hồi đất theo quy định của luật thì không phải thực hiện việc sắp xếp lại, xử lý tài sản công theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công; tăng cường công khai, minh bạch, sự tham gia của người dân trong công tác lập QHSDĐ. Luật mới cũng định rõ ràng hơn về việc công bố công khai QH, KHSDĐ. Tuy nhiên, để quản lý hiệu quả nguồn lực đất đai, Luật này phải rà soát hiện trạng SDĐ, lập phương án SDĐ. Nội dung phương án SDĐ phải xác định rõ diện tích, ranh giới sử dụng, diện tích từng loại đất được giữ lại sử dụng, thời hạn SDĐ, diện tích đất bàn giao cho địa phương,...
Trên cơ sở những ý kiến thảo luận và tham luận của các chuyên gia, nhà khoa học và các đại biểu tham dự tại Hội thảo, Hội Luật gia Việt Nam cho biết, sẽ tổng hợp và kiến nghị lên Chính phủ và các cơ quan, ban, ngành Trung ương để sớm có những giải pháp cấp bách và lâu dài để hoàn thiện hành lang pháp lý, nâng cao hiệu quả thi hành Luật Đất đai, chống lãng phí, thất thoát và vi phạm trong SDĐ công.
NGỌC YẾN
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 16 (Kỳ 2 tháng 8) năm 2024
Chiều ngày 22/9, Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội thảo "Nhận diện "điểm nghẽn" và đề xuất giải pháp khắc phục liên quan đến lĩnh vực đất đai" nhằm nhận diện những "điểm nghẽn" về chính sách, thể chế và khó khăn vướng mắc trong quá trình tổ chức thi hành của lĩnh vực pháp luật về đất đai, từ đó đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, bảo đảm pháp luật đất đai ngày càng được hoàn thiện, đồng bộ, thông suốt, khả thi, hiệu lực, hiệu quả.
Sau gần một năm thi hành, Luật Đất đai 2024 đã mở ra nhiều đổi mới, góp phần khơi thông nguồn lực đất đai, nhưng cũng phát sinh không ít vướng mắc, nhất là trong tính tiền chuyển mục đích sử dụng đất từ nông nghiệp sang đất ở. Quan tâm tới dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về vấn đề này, các chuyên gia đánh giá cao giải pháp của Chính phủ và cho rằng chính sách cần bảo đảm công bằng, tránh xảy ra tình trạng có thể làm gia tăng đơn thư khiếu nại của các cá nhân, hộ gia đình.
Chính phủ mới ban hành Nghị quyết tháo gỡ, xử lý vướng mắc để triển khai các dự án trong thời gian chưa được phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất quốc gia; trong đó yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục rà soát, hoàn thiện hồ sơ điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 để trình cấp có thẩm quyền quyết định, phù hợp với đơn vị hành chính mới sau sắp xếp, sáp nhập.
Mới đây, UBND TP. Hồ Chí Minh đã ký Quyết định số 1358/QĐ-UBND phê duyệt Dự án xây dựng Bảng giá đất lần đầu trên địa bàn Thành phố, áp dụng từ ngày 01/01/2026.
Từ 01/9- 30/11, cả nước sẽ tiến hành rà soát, làm sạch toàn bộ cơ sở dữ liệu đất đai đã được xây dựng qua các thời kỳ tại 2.342/3.321 đơn vị cấp xã; thu thập, số hóa, tạo lập dữ liệu đối với Giấy chứng nhận (đất ở, nhà ở) đã cấp nhưng chưa xây dựng cơ sở dữ liệu. Trên cơ sở đó, Cục Quản lý đất đai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa hướng dẫn các địa phương tổ chức thực hiện chiến dịch làm giàu, làm sạch cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai.
Từ ngày 01/9 đến 30/11/2025, cả nước sẽ triển khai Chiến dịch rà soát, chuẩn hóa, đồng bộ dữ liệu đất đai với cơ sở dữ liệu dân cư và hệ thống Quốc gia.
