Trong những năm qua, với những diễn biến bất thường của thời tiết do biến đổi khí hậu đã tác động rất lớn đến tình hình kinh tế, xã hội của tỉnh Nghệ An, gây ra những thiệt hại không nhỏ. Trước bối cảnh trên, tỉnh Nghệ An đã chủ động triển khai đồng bộ nhiều giải pháp phòng ngừa thiên tai cùng cộng đồng, người dân thực hiện với nguyên tắc “phòng là chính” nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai gây ra.
Diễn biến thiên tai ngày càng khó lường
Tỉnh Nghệ An nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, chịu tác động của gió mùa hè từ tháng 5 đến tháng 10 và gió mùa đông từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Khí hậu tỉnh Nghệ An có tính chất đa dạng, phân hóa theo mùa, theo không gian, nhiều thiên tai và tính chất thất thường về nhiệt độ, mưa, cực đoan khí hậu.
Nền nhiệt độ trung bình năm tăng dần từ Bắc xuống Nam, từ miền núi xuống đồng bằng. Tổng lượng mưa hàng năm khoảng 1764,8mm, thấp nhất 1355,8mm tại trạm Tương Dương và cao nhất 2119,7mm tại trạm Vinh. Mỗi năm có khoảng hơn 2,6 xoáy thuận nhiệt đới đổ bộ và ảnh hưởng đến địa bàn tỉnh. Xâm nhập mặn chỉ xảy ra ở lòng sông và trong phạm vi hẹp. Tình trạng xâm nhập mặn thấp nhất vào năm 2017 là 4,92 ‰ và cao nhất vào năm 2016 là 16,59 ‰ cao hơn so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ 8,3 ‰.
Lũ quét là hiện tượng hiếm, không xảy ra thường xuyên, sạt lở đất xảy ra thường xuyên hơn; năm 2018 xảy ra nhiều nhất và gây ảnh hưởng nặng nhất. Dông lốc mỗi năm có khoảng 46 trận tại trạm Vinh đến 93,6 trận tại trạm Quỳ Châu. Mưa đá là hiện tượng hiếm xảy ra tại tỉnh, toàn thời kỳ có 6 trận mưa đá.
.jpg)
Lực lượng chức năng tỉnh Nghệ An hỗ trợ người dân sơ tán khi có cảnh báo thiên tai
Bão, áp thấp nhiệt đới đổ bộ trực tiếp vào tỉnh có xu thế tăng cường độ và mức độ nguy hiểm theo thời gian; mùa mưa bão xu hướng kết thúc muộn hơn trước đây. Mưa lớn xảy ra bất thường hơn vè thời gian, địa điểm, tần suất và cường độ. Do El Nino nên tình hình mưa diễn biến trái quy luật, tần suất và cường độ mưa lớn.
Hàng năm tỉnh có khoảng 2-3 đợt lũ, lũ quét và sạt lở đất do bão, mưa lớn gây ra. Vùng ven biển, địa hình thấp thường xuyên bị ngập như địa bàn các huyện Con Cuông, Kỳ Sơn, Tương Dương. Xu thế biến đổi số ngày nắng nóng và nắng nóng gay gắt thời kỳ 2009-2019 cao hơn so với trung bình nhiều năm gây ra hạn hán gia tăng cho tỉnh. Một số xã ở địa bàn huyện Diễn Châu như xã Diễn Lợi, Diễn Đoài, Diễn Lâm... bị hạn hán.
Xâm nhập mặn có xu hướng nghiêm trọng hơn do mực nước biển dâng và lưu lượng từ thượng nguồn suy giảm như các xã: Quỳnh Minh, Quỳnh Lương, Sơn Hải, Quỳnh Nghĩa, Tiến Thủy, Quỳnh Thuận, Quỳnh Long (huyện Quỳnh Lưu); các xã Diễn Thành, Diễn Trung, Diễn Hùng, Diễn Kim, Diễn Bích, Diễn Hải (huyện Diễn Châu); các xã Phúc Thọ, Nghi Tiến, Nghi Thiết (huyện Nghi Lộc) có nguy cơ nhiễm mặn trên 4‰ rất cao.
Nghệ An là tỉnh rộng lớn ở Bắc miền Trung, nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, có bờ biển dài 82 km, là tỉnh hàng năm phải đối mặt với các loại hình thiên tai, bão lụt.
Có thể kể đến một số thiên tai đã xảy ra trong quá khứ trên địa bàn tỉnh, như: trận lũ lịch sử 1978 vượt báo động 3; năm 1989 trong 10 ngày phải chống chọi với 3 cơn bão; 6 tháng đầu năm 2010 nắng nóng lịch sử, 6 tháng cuối năm xảy ra 3 trận lũ chồng lũ gây thiệt hại nặng về người và tài sản của Nhân dân; tháng 10 năm 2007 mặc dù bão số 5 trong không trực tiếp vào Nghệ An, song do nằm ở phía Bắc cơn bão, mưa lớn do hoàn lưu bão, lại xảy ra ở phía thượng nguồn núi cao, suối sâu và độ dốc lớn, tốc độ truyền lũ nhanh vào sông suối trên địa bàn các huyện miền núi Nghệ An đã gây ra trận lũ quét dữ dội ở xã Nậm Giải, huyện Quế Phong. Trong tháng 10 năm 2022, mưa lớn do hoàn lưu bão số 4 vì vậy đã xảy ra lũ quét, sạt lở đất nghiêm trọng trên địa bàn huyện Kỳ Sơn gây thiệt hại lớn về người và tài sản của Nhân dân...
Mặc dù chính quyền các cấp, các Sở, ngành đã chủ động theo dõi sát tình hình, tổ chức triển khai công tác phòng, chống thiên tai từ sớm, từ xa, tuy nhiên, thiên tai vẫn gây ra thiệt hại lớn về tài sản của nhân dân và công trình hạ tầng cơ sở, ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và đời sống của người dân, cụ thể: Từ đầu năm 2024 đến nay, trên địa bàn tỉnh Nghệ An chịu ảnh hưởng của nhiều loại hình thời tiết cực đoan với 01 đợt rét đậm, rét hại và 30 đợt lốc, sét và mưa đá… đã làm chết 04 người, 01 người bị thương, 39 nhà bị thiệt hại hoàn toàn, 1.642 nhà bị hư hỏng, tốc mái; nhiều thiệt hại về diện tích sản xuất nông, lâm nghiệp và các công trình hạ tầng thiết yếu khác.
Bên cạnh đó, với yêu cầu bảo đảm an toàn trước thiên tai của xã hội ngày càng cao, trong bối cảnh quy mô dân số và nền kinh tế tăng trưởng nhanh. Những thách thức đặt ra đối với công tác phòng, chống thiên tai rất lớn, nhất là khi tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng làm cường độ thiên tai trung bình có xu thế gia tăng, tần suất thiên tai lớn xuất hiện dày hơn, xuất hiện nhiều đợt thiên tai cực đoan trái với quy luật trước đây. Vì vậy, nguyên tắc “Chủ động phòng ngừa, ứng phó kịp thời, khắc phục khẩn trương, có hiệu quả trong đó lấy phòng là chính” luôn là định hướng để các ngành, địa phương thực hiện các giải pháp phòng, chống thiên tai.
Tàu thuyền về nơi neo đậu an toàn mỗi khi có dự báo bão đổ bộ
Thực hiện với nguyên tắc “phòng là chính”
Theo lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Nghệ An: Để chủ động ứng phó với các loại hình thiên tai, cấp ủy và chính quyền các cấp đã lãnh đạo tỉnh Nghệ an đã chỉ đạo, chủ động triển khai đồng bộ nhiều giải pháp phòng ngừa thiên tai cùng cộng đồng, người dân thực hiện với nguyên tắc “phòng là chính” nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai gây ra.
Một số nhiệm vụ trọng tâm đã được tỉnh Nghệ An chỉ đạo thực hiện như chú trọng công tác tuyên truyền, nhất là tuyên truyền trên hệ thống truyền thanh cơ sở, qua các phần mềm ứng dụng, áp phích, tờ rơi… Tăng cường cung cấp thông tin; chia sẻ, trao đổi kiến thức, kinh nghiệm về phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn…để các cấp, các ngành, Nhân dân được biết, trong đó chú trọng đến người dân ở vùng sâu, vùng xa, miền núi để chủ động thực hiện có hiệu quả các phương án ứng phó, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra. Lồng ghép và tăng cường đưa các nội dung phòng chống thiên tai (kiến thức, kỹ năng, xác định các rủi ro thiên tai, giải pháp ứng phó…) phù hợp với từng nhóm dân cư trong các buổi sinh hoạt cộng đồng, hoạt động phát triển kinh tế xã hội khác nhằm nâng cao nhận thức người dân hướng đến mục tiêu: Người dân chủ động thực hiện phòng, chống thiên tai với sự hỗ trợ về thông tin cảnh báo, chỉ dẫn phòng, tránh của chính quyền các cấp.
Nâng cao hiệu quả hoạt động trong công tác cảnh báo, dự báo về thiên tai để cung cấp kịp thời các bản tin dự báo về thiên tai, đến các cấp chính quyền và người dân trong cộng đồng biết, chủ động phòng tránh. Rà soát, hoàn thiện phương án ứng phó đối với từng loại hình thiên tai có thể xảy ra trên địa bàn, nhất là phương án ứng phó bão, lũ lụt, sạt lở đất, lũ quét; xác định các khu vực trọng điểm xung yếu để chủ động xây dựng kịch bản bố trí lực lượng, phương tiện sẵn sàng ứng phó, cứu hộ cứu nạn khi có tình huống xảy ra.
Trên cơ sở phương án phòng chống thiên tai và kế hoạch phòng chống thiên tai, tổ chức diễn tập phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn ở các cấp sát với tình hình thực tế của địa phương nhằm nâng cao năng lực chỉ đạo, điều hành, ứng phó khi có sự cố xảy ra. Đồng thời củng cố, đào tạo, tập huấn, từng bước nâng cao năng lực cho lực lượng xung kích phòng, chống thiên tai cấp xã với nòng cốt là lực lượng dân quân tự vệ để chủ động ứng phó, hỗ trợ người dân, chính quyền địa phương khi có tình huống xảy ra; đặc biệt là ở các địa bàn trọng điểm, xung yếu.
Hỗ trợ người dân khắc phục hậu quả sau thiên tai
Thường xuyên đôn đốc, kiểm tra việc vận hành an toàn các hồ thủy lợi, thủy điện, bảo đảm tuyệt đối an toàn cho công trình, góp phần cắt giảm lũ cho hạ du, khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên nước. Xây dựng phương án ứng phó với thiên tai, phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp cho công trình và vùng hạ du đập đảm bảo an toàn tuyệt đối cho công trình trong mùa mưa lũ, ổn định phục vụ đời sống sinh hoạt và sản xuất của Nhân dân.
Tổ chức rà soát, xác định các khu vực có nguy cơ xảy ra sạt lở đất, lũ quét, khu vực bị ngập sâu ven sông, suối để chủ động tổ chức di dời người, tài sản ra khỏi khu vực nguy hiểm; đối với những nơi chưa có điều kiện để di dời ngay phải có phương án chủ động sơ tán khi có tình huống thiên tai để bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản cho người dân.
Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường được tỉnh quan tâm triển khai thực hiện, đưa các quy định của pháp luật về ứng phó với BĐKH, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường vào cuộc sống, nâng cao nhận thức và ý thức cộng đồng về ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, cũng như hình thành ý thức của mỗi người dân trong xã hội trong chủ động phòng, tránh thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu. Thường xuyên tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, phổ biến nhằm nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường cho nhân dân thông qua hoạt động truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng (báo, đài); tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày nước thế giới (22/3), Ngày khí tượng thế giới (23/3), Ngày Môi trường thế giới (5/6) hàng năm…
Hàng năm tỉnh chỉ đạo việc đề xuất đặt hàng nhiệm vụ khoa học và công nghệ bắt đầu thực hiện trong năm hoặc năm tiếp theo. Trong đó có định hướng ưu tiên, như lĩnh vực công nghệ sinh học (chọn tạo, nhân giống cây, con có năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế cao, thích ứng với biến đổi khí hậu của vùng; xử lý môi trường, sản xuất phân bón, thuốc bảo vệ thực vật; chế biến tảo, vi tảo, nấm) hoặc trong lĩnh vực Y - Dược (sản xuất các loại dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng từ các loài cây thuốc có ở Nghệ An; nghiên cứu, ứng dụng và phát triển một số kĩ thuật cao trong lĩnh vực y tế) hoặc trong lĩnh vực vật liệu mới và tự động hóa (sản xuất công nghiệp, hàng tiêu dung, y tế),... vì vậy lựa chọn được những đề tài, dự án khoa học công nghệ mà khi triển khai thành công sẽ góp phần giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, phù hợp với điều kiện của Nghệ An.
Xây dựng cơ chế nhằm khuyến khích, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, hỗ trợ ứng dụng kết quả vào thực tiến sản xuất và đời sống: Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành Nghị quyết số 03/2020/NQ-HĐND ngày 22/7/2020 về Quy định một số chính sách hỗ trợ tổ chức, cá nhân đầu tư, đổi mới công nghệ, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh; Quyết định số 04/2021/QĐ-UBND ngày 14/01/2021 của UBND tỉnh về Quy định thực hiện chính sách hỗ trợ tổ chức, cá nhân đầu tư, đổi mới công nghệ, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh có trên 19 doanh nghiệp có hoạt động đầu tư đổi mới công nghệ đã được UBND tỉnh Nghệ An hỗ trợ, với số tiền gần 8 tỷ đồng. Hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp trên địa bàn tỉnh đã có nhiều khởi sắc và có dấu hiệu tốt, góp phần đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ trong ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.
Tỉnh đã rà soát, kịp thời xây dựng và ban hành các cơ chế, chính sách, quy định thuộc thẩm quyền nhằm cụ thể hóa đầy đủ các chủ trương, quy định của Trung ương về quản lý tài nguyên và môi trường cho phù hợp với tình hình thực tế của tỉnh; tổ chức thực hiện công tác điều tra, thăm dò, đánh giá trữ lượng và có quy hoạch nhằm quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, hiệu quả, tiết kiệm các nguồn tài nguyên, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của tỉnh; kiểm tra chặt chẽ việc thu, nộp các loại thuế, phí liên quan đến hoạt động khai thác tài nguyên; quan trắc, giám sát tài nguyên nước luôn được quan tâm triển khai thực hiện thường xuyên, định kỳ theo kế hoạch hàng năm; tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật.
Giai đoạn 2013 - 2022, tỉnh đã đầu tư trên 29 dự án, công trình ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường với các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước và vốn vay ODA. Tiêu biểu như: Sửa chữa, nâng cấp tuyến đê Tả sông Cấm thuộc địa phận các xã Nghi Tiến và Nghi Yên, huyện Nghi Lộc; Nâng cấp tuyến đê sông Mơ, đoạn qua các xã Tiến Thủy, Quỳnh Nghĩa, Quỳnh Bảng, Quỳnh Thanh, Quỳnh Đôi, Quỳnh Yên, huyện Quỳnh Lưu; Đê biển bãi ngang Quỳnh Lưu; Cải tạo, nâng cấp hệ thống thủy lợi các xã Diễn Đồng, Diễn Liên, Diễn Xuân, Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu; Sửa chữa và nâng cao an toàn đập, tỉnh Nghệ An (WB8); Khôi phục nâng cấp hệ thống thủy lợi Bắc Nghệ An; Sửa chữa, nâng cấp hồ chứa nước Kẻ Nính, xã Châu Hạnh, huyện Quỳ Châu; Tiểu dự án 3: Cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị Hoàng Mai thuộc dự án Cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu 04 tỉnh ven biển Bắc Trung Bộ...
Ban hành Chương trình vận động viện trợ phi Chính phủ nước ngoài tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 - 2015; Chương trình xúc tiến vận động viện trợ phi Chính phủ nước ngoài tỉnh Nghệ An giai đoạn 2017 - 2020, Chương trình tăng cường hợp tác và vận động viện trợ không hoàn lại không thuộc hỗ trợ phát triển chính thức của tỉnh Nghệ An giai đoạn 2021 - 2025. Tổ chức các Đoàn công tác tại Hà Nội để tiếp xúc các tổ chức phi chính phủ nước ngoài, các tổ chức quốc tế và đại sứ quán các nước tại Việt Nam. Trong đó, các chương trình, danh mục dự án và tại các buổi tiếp xúc làm việc đều định hướng thu hút nguồn viện trợ cho lĩnh vực môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng chống giảm nhẹ thiên tai và cứu trợ khẩn cấp. Đây là điểm nổi bật của tỉnh Nghệ An trong hợp tác, hội nhập quốc tế về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, góp phần thu hút nguồn viện trợ cho lĩnh vực môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng chống giảm nhẹ thiên tai và cứu trợ khẩn cấp.
Hoàng Anh
Ngày 27/10, khu vực từ Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–400mm, cục bộ có nơi trên 600mm. Khu vực từ Hà Tĩnh đến Bắc Quảng Trị có mưa vừa, mưa to và dông, lượng mưa phổ biến 100–200mm, cục bộ có nơi trên 350mm. Khu vực phía Đông các tỉnh từ Gia Lai đến Đắk Lắk có mưa vừa, mưa to và dông với lượng mưa phổ biến 40-80mm, cục bộ có nơi mưa rất to trên 150mm.
Ngày 26/10, khu vực TP. Huế, TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi có khả năng xảy ra mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 150–350mm, có nơi trên 500mm. Khu vực Nam Quảng Trị, phía Đông các tỉnh Gia Lai và Đắk Lắk có mưa vừa, mưa to và dông, lượng mưa phổ biến 70–150mm, cục bộ trên 250mm.
Ngày 25/10, khu vực từ Quảng Trị đến Quảng Ngãi và phía Đông các tỉnh Gia Lai và Đắk Lắk có mưa vừa, mưa to và dông với lượng mưa phổ biến 80-170mm, cục bộ có nơi mưa rất to trên 350mm (mưa lớn tập trung ở khu vực ven biển). Các tỉnh Khánh Hòa, Lâm Đồng và khu vực Nam Bộ có mưa vừa và dông với lượng mưa 20-40mm, cục bộ có nơi mưa to đến rất to trên 100mm.
Ngày 22/10, Khu vực Bắc Bộ và Thanh Hóa đêm và sáng trời lạnh, vùng núi trời rét. Nhiệt độ thấp nhất ở đồng bằng Bắc Bộ, Thanh Hóa 19–21°C, trung du, vùng núi 17–19°C, vùng núi cao: dưới 16°C. Ngoài ra, do do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 12 và không khí lạnh kết hợp nhiễu động gió Đông, từ trưa ngày 22/10 đến ngày 27/10, khu vực từ Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi có mưa lớn diện rộng. Tổng lượng mưa phổ biến ở: Hà Tĩnh đến Bắc Quảng Trị và Quảng Ngãi khoảng 200-400mm, cục bộ có nơi trên 500mm; khu vực Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng phổ biến 500-700mm, cục bộ có nơi trên 900mm.
Sau nhiều ngày mưa lớn, hồ chứa nước ở Quảng Trị đã đầy tới 90%, nguy cơ ngập lụt và sạt lở đất tăng cao, tỉnh ban hành công điện khẩn ứng phó và kêu gọi tàu vào nơi trú ẩn an toàn.
Bão số 12 là cơn bão diễn biến phức tạp, nguy cơ cao sẽ xảy ra mưa lớn kéo dài nhiều ngày tại nhiều địa phương. Để bảo đảm an toàn cho người dân, giảm thiểu thiệt hại về tài sản, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ trưởng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các địa phương ven biển triển khai ngay các biện pháp phòng, tránh, ứng phó với với tinh thần khẩn trương, quyết liệt nhất, chủ động phòng ngừa, ứng phó ở mức cao nhất, lường trước các tình huống xấu nhất.
