Năm 2021, các kết quả nghiên cứu của Viện được đẩy mạnh nhằm cung cấp các cơ sở khoa học ứng dụng, phục vụ cho công tác quản lý nhà nước của Bộ, góp phần vào sự phát triển ngành Tài nguyên và Môi trường nói riêng và phục vụ kinh tế - xã hội của đất nước nói chung. Đặc biệt, việc xây dựng và công bố thành công Kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam, phiên bản cập nhật năm 2020 và lần đầu tiên hoàn thành Báo cáo đánh giá khí hậu quốc gia cho Việt Nam.
Năm 2021, Viện KH KTTV & BĐKH đã hoàn thành việc cập nhật Kịch bản BĐKH phiên bản năm 2020 cho Việt Nam. Kịch bản được cập nhật trên cơ sở báo cáo đánh giá lần thứ 5 (AR5) và các công bố mới nhất của IPCC năm 2018 và 2019 về xu thế BĐKH quy mô toàn cầu; bổ sung 10 phương án mô hình toàn cầu và 6 mô hình khu vực để dự tính các kịch bản BĐKH, nguy cơ ngập do nước biển dâng chi tiết đến các đơn vị hành chính cấp huyện, các đảo và quần đảo của Việt Nam. Kịch bản nước biển dâng phiên bản 2020 được dự tính dựa trên những số liệu mực nước trung bình toàn cầu được IPCC cập nhật trong báo cáo SROCC năm 2019. Kết quả cho thấy, mực nước biển trung bình có xu thế gia tăng nhanh hơn do kết quả ước tính lại sự đóng góp của lượng băng tan ở Nam Cực. Ngoài ra, lần đầu tiên đã dự tính mức độ thay đổi độ cao sóng cũng được đưa vào trong Kịch bản. Tùy thuộc từng mục đích, người sử dụng có thể lựa chọn khai thác những thông tin, dữ liệu khác nhau từ cơ bản đến nâng cao, từ những hiểu biết chung về BĐKH toàn cầu đến những Kịch bản BĐKH trong tương lai cho một vùng hoặc địa phương cụ thể, có thể toàn bộ hay chỉ một phần của Kịch bản.
Viện đang thực hiện nghiên cứu các yếu tố và cơ chế ảnh hưởng đến sự thay đổi cường độ, hướng di chuyển của xoáy thuận nhiệt đới trên Biển Đông và xây dựng phương pháp dự báo sớm và nghiên cứu đặc điểm cấu trúc trường mưa trong bão và thử nghiệm xây dựng mô hình dự báo phân bố mưa trong bão cho Việt Nam bằng số liệu vệ tinh, nghiên cứu hoạt động của tín phong và ảnh hưởng của nó đến thời tiết, khí hậu ở Việt Nam. Bên cạnh đó, các nghiên cứu cơ bản về khí quyển cũng đã được thực hiện: Nghiên cứu về tín phong và tác động đến thời tiết, khí hậu; nghiên cứu về dòng xiết cận nhiệt đới và tác động đến các hiện tượng cực đoan ở Bắc Bộ.
Hiện nay, công tác nghiệp vụ dự báo và nghiên cứu ứng dụng thông tin khí hậu phục vụ ngành nông nghiệp, các lĩnh vực KTXH và dự báo tác động được đẩy mạnh, cụ thể: Bản tin nghiệp vụ Thông báo và dự báo khí tượng nông nghiệp được cập nhật thường xuyền, cung cấp thông tin dự báo tác động và khuyến cáo sản xuất nông nghiệp trên quy mô cả nước. Thông tin dự báo đã được cung cấp cho các Đài KTTV khu vực, Đài KTTV tỉnh, Cục Trồng trọt, các Sở NN&PTNN và Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật các tỉnh. Đẩy mạnh các nghiên cứu KHCN theo hướng dự báo tác động và khuyến cáo sản xuất: Đề tài KHCN cấp Bộ “Nghiên cứu đổi mới công nghệ dự báo khí hậu nông nghiệp. Áp dụng cho dự báo điều kiện khí hậu nông nghiệp và tác động đến sản xuất lúa ở khu vực đồng bằng sông Hồng”; hoàn thành nghiên cứu đúc kết thông tin KTTV phục vụ xây dựng QCVN02:2021 do Bộ Xây dựng ban hành; phối hợp với Viện Chiến lược và Phát triền GTVT, Bộ Giao thông vận tải trong lồng ghép thông tin khí hậu và BĐKH vào quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải vùng ĐBSCL. Phối hợp với Tổ chức CARE International in Vietnam thực hiện nghiên cứu “Khung dịch vụ khí hậu quốc gia -NFCS” và tổ chức 01 Hội thảo quốc gia “Dịch vụ khí hậu nông nghiệp: Cơ hội và thách thức”. Phối hợp cùng CARE tổ chức các lớp tập huấn sử dụng thông tin khí hậu trong phát triển cây trồng.
Viện thực hiện hiệu quả dịch vụ “Dự báo thời tiết nông vụ tỉnh Lai Châu” và chuẩn bị hồ sơ thực hiện dịch vụ “Dự báo thời tiết nông vụ cho 4 mô hình sản xuất cây trồng tại huyện Tam Đường, Lai Châu: Trung Đồng, Thân Thuộc, Hố Mít, Nậm Sỏ”. Tổ chức nghiên cứu ứng dụng thông tin sinh khí hậu phục vụ phát triển cây trồng, đặc biệt là cây trồng có giá trị kinh tế cao và cây dược liệu như: Nghiên cứu khoang vùng phát triển trồng di thực cây sâm Ngọc Linh tại Quảng Ngãi; Đề tài KHCN cấp tỉnh Quảng Ninh “Nghiên cứu phân vùng khu vực phát triển cây dược liệu và cây trồng chủ lực cho tỉnh Quảng Ninh dựa trên đặc trưng tài nguyên khí hậu và tài nguyên đất”; Chương trình chuyển đổi số của tỉnh Quảng Ninh: Nghiên cứu xây dựng mô hình nông nghiệp thông minh với khí hậu trong bối cảnh BĐKH.
Đặc biệt, xây dựng thành công hệ thống cung cấp thông tin dự báo, cảnh báo thời tiết ứng dụng phục vụ phát triển KT-XH và ứng phó hiệu quả với BĐKH vùng ĐBSCL; phát triển phần mềm hệ thống giám sát và cảnh báo sớm rủi ro dịch bệnh phục vụ cho ngành nông nghiệp ở tỉnh Hậu Giang. Hệ thống phần mềm cảnh báo được xây dựng tập trung vào phần cảnh báo dịch bệnh hại cây trồng đối với các cây hàng năm: Các cây lúa, bầu, bí, dưa, khóm, mía; đối với các cây lâu năm: Mãng cầu, cây có múi, giúp người nông dân và cơ quan chức năng trong giám sát mùa vụ và ứng phó trước các rủi ro dịch bệnh dựa vào khí tượng nông nghiệp, phục vụ quản lý dịch hại cây trồng trong trồng trọt.
Viện tiếp tục triển khai các nhiệm vụ về dự báo lũ trên lưu vực sông Hồng - Thái Bình, cảnh báo nguy cơ xảy ra lũ quét cho các khu vực miền núi thuộc các tỉnh phía bắc, miền Trung và Tây Nguyên; dự báo nước dâng, sóng biển, Viện Khoa học KTTV&BĐKH đã định hướng, tập trung vào nghiên cứu thiên tai và rủi ro thiên tai, đa thiên tai trong đó lũ và ngập, lũ quét được trú trọng nghiên cứu. Nghiên cứu thành công khả năng đáp ứng của hệ thống thoát nước trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh trong điều kiện BĐKH, xây dựng mô hình dự báo, cảnh báo và quản lý ngập cho đô thị thông minh tại TP. Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu đã góp phần phòng chống ngập lụt do BĐKH ở TP. Hồ Chí Minh và khu vực Nam Bộ. Mô hình dự báo mưa cho phép sử dụng các nguồn số liệu từ ảnh radar và ảnh vệ tinh từ trạm Radar Nhà Bè, số hóa và xử lý thành công các ảnh radar và hiển thị trên công cụ WebGIS, kết hợp phương pháp dự báo mưa truyền thống với công nghệ trí tuệ nhân tạo AI. Số liệu dự báo được hiệu chỉnh và kiểm định kết quả trước khi làm cơ sở đầu vào cho mô hình dự báo ngập.
Viện Khoa học KTTV&BĐKH đã đánh giá được các giải pháp thoát lũ cho lưu vực sông Ba và sông Cái Nha Trang, đây là cơ sở để đánh giá, đề xuất lựa chọn giải pháp bổ sung trong quản lý lũ, phát triển hạ tầng và KT-XH vùng hạ lưu sông Ba và Cái Nha Trang. Ngoài ra, trong khuôn khổ nhiệm vụ “Phân vùng rủi ro thiên tai và lập bản đồ cảnh báo lũ ngập lụt“, trong năm 2021, Viện KH KTTV & BĐKH đã xây dựng thành công Bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai do lũ, ngập lụt và Cảnh báo rủi ro thiên tai do lũ và ngập lụt cho lưu vực sông Mã và sông Cả.
Đặc biệt, mới đây đã hoàn thiện Báo cáo đánh giá khí hậu quốc gia (NCA) lần thứ nhất, đảm bảo theo quy định tại Điều 35 Luật KTTV và Thông tư số 08/2016/TT-BTNMT. Báo cáo đánh giá khí hậu quốc gia cung cấp thông tin cơ bản về đặc điểm, hiện trạng, mức độ thay đổi của khí hậu, xu thế và tác động của BĐKH, đánh giá sự phù hợp và mức độ sử dụng của kịch bản BĐKH cũng như hiệu quả của các hoạt động ứng phó với BĐKH nhằm hỗ trợ các bộ, ngành và địa phương trong quá trình hoạch định, xây dựng và cập nhật chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển. Viện Khoa học KTTV&BĐKH cũng tích cực tham gia vào quá trình xây dựng Chiến lược quốc gia về BĐKH nhằm bổ sung, cập nhật mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, xây dựng Báo cáo BĐKH ở Việt Nam: Tác động và Thích ứng trình bày tại COP26, xây dựng báo cáo đánh giá tác động của việc tăng nhiệt độ ở mức 20C tới các ngành KT-XH của Việt Nam.
Năm vừa qua, Viện Khoa học KTTV&BĐKH có các hoạt động hợp tác quốc tế tích cực. Viện tiếp tục duy trì thường xuyên việc tham gia đoàn đàm phán của Bộ TNMT tại kỳ họp hội nghị COP26 tại Glasgow, Vương quốc Anh. Hội nghị COP26 được xem là cơ hội cuối cùng và tốt nhất để khống chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu ở mức không quá 1.50C; tham gia các nhóm công tác của Ban liên chính phủ về BĐKH; tham gia thực hiện Khung toàn cầu về dịch vụ khí hậu (GFCS); chủ trì tham gia các hoạt động liên quan đến Hội đồng Tư vấn KHCN của Công ước khung của Liên hợp quốc về BĐKH (SBSTA) theo phân công của Bộ; tham gia các cuộc họp chuẩn bị cho hội nghị COP và các sự kiện bên lề khác. Với nhiệm vụ được giao là cơ quan đầu mối của Việt Nam tham gia Mạng lưới giám sát lắng đọng axit Đông Á (EANET), trong năm 2021, Viện đã hoàn thành xây dựng Báo cáo Quốc gia về đánh giá lắng đọng axit của Việt Nam 2016 - 2021. Trong khuôn khổ EANET, cán bộ nghiên cứu của Viện đã tham gia viết sách “the Fourth Periodic Report on the State of Acid Deposition in East Asia (PRSAD4)”; đề xuất hợp tác với Đại học Kent và Đại học Cranfield (Anh) về kiểm định mô hình 2D phục vụ đánh giá tác động BĐKH, thiên tai đến giao thông vùng ĐBSCL. Phát triển hợp tác quốc tế với các trung tâm và trường Đại học trên thế giới như trường Đại học Nottingham trong nghiên cứu mô hình toán về tác động của bão đến công trình xây dựng, trường Đại học Tsukuba trong nghiên cứu mô hình liên hoàn WRF-Crop trong dự báo KTNN và mô hình WRF-Urban trong dự báo, dự tính khí hậu đô thị.
Đối với kiểm soát ô nhiễm không khí, Viện đã thực hiện thành công việc khảo sát nguồn khí thải công nghiệp (nhà máy sản xuất) tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh và Vĩnh Phúc, phục vụ dự báo và kiểm soát ô nhiễm không khí vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; kết nối mô hình số trị dự báo thời tiết với mô hình chất lượng không khí để thiết lập mô hình dự báo chất lượng không khí cho Hà Nội.
PGS.TS. HUỲNH THỊ LAN HƯƠNG
Phó Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu
Tóm tắt: Bài báo nghiên cứu giải pháp xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) bền vững cho Việt Nam thông qua tích hợp công nghệ vi sinh (phân hủy sinh học) và nhiệt phân. Trước áp lực gia tăng rác đô thị và yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn, phương pháp này được đề xuất nhằm tận dụng tài nguyên từ rác, giảm chôn lấp và phát thải.
Nếu ở Kỳ 1, độc giả đã thấy những định hướng chiến lược và công nghệ xanh mở ra lối đi mới cho nông nghiệp Việt, thì đến Kỳ 2, điểm nhấn lại nằm ở những giải pháp cụ thể. Từ phòng thí nghiệm, nhiều nghiên cứu khoa học đã bước ra thực tiễn, đồng hành cùng doanh nghiệp, tạo nên các mô hình thành công: từ công nghệ bảo quản mới, chế biến cà phê hiện đại, đến kinh tế tuần hoàn phụ phẩm tôm và nâng tầm sản phẩm truyền thống như nước mắm. Đây chính là những hạt nhân giúp nông sản Việt gia tăng giá trị và chinh phục thị trường quốc tế.
Cao chloroform của Bí kỳ nam (Hydnophytum formicarum Jack.) được sắc ký cột với các hệ dung môi có độ phân cực khác nhau và kết hợp với kỹ thuật sắc ký lớp mỏng để thực hiện quá trình phân lập và tinh sạch các hợp chất. Cấu trúc của các hợp chất được xác định bằng phương pháp phổ cộng hưởng từ hạt nhân và kết hợp so sánh với tài liệu tham khảo. Ba hợp chất được tinh sạch và xác định cấu trúc bao gồm luteolin (1), quercetin (2) và quercitrin (3).
Hoạt tính xua đuổi hiệu quả của p-menthan-3,8-diol (PMD) đã được chứng minh là hiệu quả an toàn cho sức khỏe, tuy nhiên, hợp chất này vẫn chưa được sử dụng phổ biến ở Việt Nam. Đã có một số công trình nghiên cứu khảo sát tổng hợp PMD chủ yếu sử dụng xúc tác acid H2SO4 loãng với các điều kiện phản ứng khác nhau về thời gian và nhiệt độ.
Cháy nổ trong sinh hoạt dân dụng vẫn là một vấn đề nhức nhối tại Việt Nam, gây ra những thiệt hại nặng nề về người và tài sản do sự bất cẩn hoặc lỗi thiết bị điện. Các hệ thống cảnh báo cháy truyền thống thường có độ trễ cao, chỉ phản ứng khi cháy đã xảy ra rõ ràng, dễ gây báo động giả và thiếu khả năng cảnh báo từ xa.
Khu vực đảo Palawan (Philippine), Sempoma SABAH (Malaysia) nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa với hai mùa mưa, mùa khô rõ rệt. Tại Palawan, trung bình năm nhiệt độ không khí 28,50C, độ ẩm trung bình 58,4%, tổng lượng mưa 2.920 mm, tổng số giờ nắng trong khoảng 2,180 - 2,307h, nhiệt độ nước biển 29,30C và độ muối nước biển 33,3‰.
