Tại Cà Mau nước sạch không chỉ là tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ổn định sinh kế và giảm nghèo bền vững. Thực tiễn triển khai Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn giai đoạn 2021–2025 đã cho thấy vai trò trung tâm của nước sạch trong việc nâng cao “chất lượng” nông thôn mới.
Xây dựng nông thôn mới không chỉ là quá trình hoàn thiện hạ tầng kinh tế – xã hội, mà sâu xa hơn là nâng cao chất lượng sống, khả năng chống chịu và thích ứng của cộng đồng nông thôn trước những thách thức mới, đặc biệt là biến đổi khí hậu. Trong hệ thống các tiêu chí ấy, nước sạch và vệ sinh môi trường giữ vai trò đặc biệt: vừa trực tiếp tác động đến sức khỏe, sinh kế của người dân, vừa quyết định tính bền vững của kết quả xây dựng nông thôn mới (NTM). Tại Cà Mau, việc triển khai Quyết định số 925/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã tạo ra những chuyển biến rõ nét, trong đó chương trình cấp nước sạch nông thôn nổi lên như một trụ cột quan trọng thúc đẩy xây dựng NTM gắn với xóa đói, giảm nghèo.
Nước sạch từ tiêu chí môi trường đến trụ cột an sinh nông thôn
Thực tế cho thấy, ở những địa bàn nông thôn ven biển, vùng trũng thấp, chịu tác động mạnh của biến đổi khí hậu như Cà Mau, việc tiếp cận nguồn nước sạch đạt quy chuẩn là thách thức không nhỏ. Dân cư phân tán, đầu tư công trình cao, nhiều hệ thống cấp nước tập trung được đầu tư từ trước đã xuống cấp,… là những rào cản hiện hữu. Tuy nhiên, bằng cách cụ thể hóa Chương trình 925 phù hợp với điều kiện địa phương, tỉnh đã từng bước tháo gỡ khó khăn, tập trung nguồn lực cho những khu vực trọng điểm.
Trong giai đoạn 2021–2025, riêng địa bàn Cà Mau (cũ) đã đầu tư xây dựng mới 6 công trình cấp nước và nâng cấp, mở rộng 15 công trình hiện hữu, cung cấp nước sinh hoạt cho trên 20.000 người dân nông thôn. Tỷ lệ người dân nông thôn sử dụng nước đạt quy chuẩn dự kiến đến năm 2025 đạt khoảng 65%. Con số này tuy chưa phải là mức lý tưởng, nhưng phản ánh nỗ lực rất lớn của địa phương trong bối cảnh điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và nguồn lực còn hạn chế.
Đối với địa bàn Bạc Liêu (cũ), kết quả còn rõ nét hơn khi tỷ lệ người dân nông thôn sử dụng nước đạt chất lượng theo quy chuẩn dự kiến đến cuối năm 2025 đạt 75%, trong đó tỷ lệ sử dụng nước sạch từ công trình cấp nước tập trung đạt trên 68%. Trong cùng giai đoạn, 22 công trình cấp nước sạch tập trung được xây dựng mới, 34 trạm xử lý nước được nâng cấp, mạng lưới đường ống được mở rộng cho 47 danh mục công trình, phục vụ hơn 21.000 hộ dân, tương đương khoảng 84.000 người.
Những con số ấy không chỉ là kết quả đầu tư hạ tầng, mà còn là minh chứng cho cách tiếp cận lấy người dân làm trung tâm trong xây dựng NTM. Khi nước sạch đến được với từng hộ gia đình, đời sống sinh hoạt được cải thiện, chi phí y tế giảm, thời gian lao động được tiết kiệm, từ đó tạo điều kiện để người dân tập trung phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập.
Cấp nước sạch, chìa khóa giảm nghèo bền vững ở nông thôn ven biển
Ở nhiều vùng nông thôn, thiếu nước sạch không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là một dạng “nghèo đa chiều”. Người dân phải sử dụng nước kém chất lượng, đối mặt với nguy cơ bệnh tật, giảm sức lao động, kéo theo vòng luẩn quẩn của đói nghèo. Việc mở rộng khả năng tiếp cận nước sạch vì thế có ý nghĩa trực tiếp trong xóa đói, giảm nghèo.
Tại Cà Mau, song song với các công trình cấp nước tập trung, địa phương còn triển khai thí điểm và nhân rộng các mô hình cấp nước quy mô hộ gia đình và cụm dân cư nhỏ lẻ, đặc biệt ở những khu vực chịu hạn hán, xâm nhập mặn. Thông qua các đề tài khoa học – công nghệ cấp quốc gia, nhiều hệ thống xử lý nước sinh hoạt hộ gia đình đã được lắp đặt, giúp người dân chủ động nguồn nước sạch trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.
Hiệu quả xã hội của các mô hình này thể hiện rõ ở việc giảm chi phí mua nước, giảm thời gian đi lấy nước, đồng thời cải thiện đáng kể điều kiện vệ sinh, sức khỏe. Khi gánh nặng chi tiêu cho nước sinh hoạt và y tế được giảm bớt, thu nhập của hộ nghèo và cận nghèo được “giải phóng” cho các nhu cầu thiết yếu khác, qua đó góp phần giảm nghèo bền vững, một mục tiêu cốt lõi của Chương trình NTM.
Không dừng lại ở đó, nước sạch còn tạo nền tảng để các tiêu chí NTM khác được duy trì và nâng cao. Các mô hình sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi, chế biến quy mô hộ gia đình và tổ hợp tác chỉ có thể phát triển ổn định khi gắn với nguồn nước đảm bảo chất lượng. Như vậy, đầu tư cho nước sạch chính là đầu tư cho chuỗi giá trị kinh tế nông thôn.
Đồng bộ hạ tầng nước và môi trường nâng cao tiêu chí nông thôn mới
Một điểm nhấn đáng chú ý trong triển khai Chương trình 925 tại Cà Mau là cách tiếp cận đồng bộ giữa cấp nước sạch và xử lý nước thải, bảo vệ môi trường. Mô hình thí điểm thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt nông thôn tại xã Điền Hải (nay là xã Long Điền) với tổng kinh phí 10 tỷ đồng là ví dụ tiêu biểu. Công trình xử lý nước thải tập trung bằng công nghệ sinh học, dự kiến phục vụ khoảng 150 hộ dân, đã hoàn thành các hạng mục cơ bản và bước đầu phát huy hiệu quả.
Mô hình này không chỉ góp phần nâng cao tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM, mà còn trực tiếp bảo vệ nguồn nước sinh hoạt, giảm ô nhiễm tại khu dân cư, từ đó nâng cao chất lượng sống của người dân. Đây chính là mối liên hệ hữu cơ giữa nước sạch, môi trường và phát triển bền vững yếu tố cốt lõi làm nên “chất” của nông thôn mới.
Cùng với đó, các hoạt động phân loại rác tại nguồn, thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đạt tỷ lệ trên 80% tại nhiều địa phương; tỷ lệ hộ gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh ngày càng tăng; chất lượng môi trường nước mặt ở các kênh, rạch, ao hồ công cộng được cải thiện rõ rệt. Những kết quả này cho thấy, khi nước sạch được đặt đúng vị trí trung tâm, các tiêu chí môi trường khác sẽ có điều kiện phát triển đồng bộ.
Nhìn tổng thể, kết quả triển khai Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn tại Cà Mau cho thấy một thông điệp chính sách rõ ràng: đầu tư cho nước sạch chính là đầu tư cho an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững và năng lực thích ứng của nông thôn trước biến đổi khí hậu. Khi người dân được thụ hưởng nước sạch an toàn, nông thôn không chỉ “mới” về hạ tầng, mà còn “mới” trong chất lượng sống, trong tư duy phát triển và trong triển vọng thoát nghèo bền vững.
Thời gian qua, xã Lũng Phìn (huyện Đồng Văn cũ), tỉnh Tuyên Quang đã triển khai hiệu quả các chính sách giảm nghèo cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, từ đó tạo nguồn lực thúc đẩy phát triển kinh tế -xã hội, giúp người dân thoát nghèo.
Thời gian qua, du lịch nông nghiệp đã trở thành hướng phát triển bền vững, góp phần hiệu quả vào giảm nghèo ở nông thôn. Nhiều làng bản và cộng đồng địa phương đã triển khai mô hình này và đạt kết quả tích cực. Việc đưa sản phẩm OCOP và sản phẩm nông thôn tiêu biểu vào hoạt động du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp là xu hướng phát triển bền vững, đồng thời tạo sinh kế ổn định cho người dân.
Sau sáp nhập, tỉnh Bắc Ninh đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và thách thức. Trong bối cảnh ấy, công tác giảm nghèo trở thành điểm tựa quan trọng, gắn với vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của chính quyền địa phương mới. Những kết quả đạt được thời gian qua cho thấy nỗ lực chuyển mình mạnh mẽ của tỉnh, khi tư duy phát triển nông nghiệp hiện đại, kinh tế xanh và môi trường bền vững được lồng ghép hài hòa với mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”.
Năm 2025, Việt Nam đối mặt trên 20 loại hình thiên tai xảy ra dồn dập, khốc liệt, vượt ngưỡng lịch sử trên diện rộng. Thiên tai không chỉ gây ra thiệt hại nặng nề về vật chất mà còn làm gián đoạn những kỳ vọng phát triển tại những vùng chịu nhiều tổn thương. Trong bối cảnh đó, để giảm nghèo bền vững, cần phải tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao sức chống chịu của nhân dân trước các thảm hoạ thiên nhiên.
Công tác giảm nghèo ở Tuyên Quang những năm gần đây không chỉ đối mặt bài toán thu nhập hay thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản. Thách thức lớn hơn đến từ bối cảnh kinh tế – xã hội bất định, bao gồm biến đổi khí hậu, chuyển dịch cơ cấu lao động, áp lực cạnh tranh của thị trường và đòi hỏi ngày càng cao về chất lượng sản phẩm nông nghiệp.
