Quản lý thống nhất, hiệu quả, thực chất các Chương trình mục tiêu quốc gia

UBTVQH thống nhất về chủ trương tích hợp 3 CTMTQG và khẳng định đây là chủ trương đúng đắn, tạo bước đổi mới quan trọng trong tiếp cận chính sách, giúp khắc phục phân tán, trùng lặp, tập trung nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý điều hành.

Tối 24/11, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035. Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành nội dung thảo luận.

Khắc phục tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực

Trình bày tóm tắt Tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, để quản lý thống nhất, hiệu quả, thực chất và bền vững hơn, khắc phục tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực, trùng lặp nhiệm vụ và manh mún chính sách trong các CTMTQG, Chính phủ xây dựng Báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư CTMTQG xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026 - 2035 trên cơ sở tích hợp 3 CTMTQG (xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) giai đoạn 2021-2025.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định, việc hợp nhất 3 Chương trình (Xây dựng nông thôn mới; Giảm nghèo bền vững; Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) có ý nghĩa hết sức quan trọng, để thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước làm cho dân giàu, nước mạnh, người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đây là mục tiêu cao nhất, cần phải thống nhất về mặt nhận thức.

Bộ trưởng cũng cho biết, việc tích hợp thành một Chương trình không làm giảm đi các chính sách, mà khắc phục sự chồng chéo, trùng lắp và giúp tập trung hơn vào vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong thời gian tới với các khía cạnh:

Thứ nhất, vùng lõi nghèo hiện nay chủ yếu là vùng sinh sống của đồng bào dân tộc thiểu số, chương trình giảm nghèo trước đây thực hiện trên địa bàn cả nước, nay ở Chương trình này cần được tập trung đầu tư mạnh vào vùng này để giúp vùng đồng bào dân tộc thiểu số có cuộc sống tốt hơn, vươn lên thoát nghèo bền vững;

Thứ hai, việc xây dựng nông thôn mới trong thời gian qua đã được thực hiện trong phạm vi cả nước, hiện nay kết quả xây dựng nông thôn mới của cả nước đã không ngừng được nâng cao, khu vực còn lại cần được tập trung đầu tư, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn để tiếp tục nâng cao đời sống người dân;

Thứ ba, cả 3 chương trình tích hợp lại sẽ tập trung tăng cường nguồn lực đầu tư cho vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035; thay vì CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN chỉ thực hiện đến năm 2030;

Thứ tư, nâng cao hiệu quả thực thi, đưa các chính sách hỗ trợ đi vào cuộc sống nhanh chóng, bảo đảm người dân được thụ hưởng kịp thời, thực chất.

Theo Bộ trưởng, nội dung chương trình gồm 2 hợp phần. Cụ thể, hợp phần thứ nhất gồm các nội dung chung thực hiện trên địa bàn cả nước, là những nội dung chung nhằm xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN. Trong đó, gồm 10 nhóm nội dung được triển khai trên phạm vi toàn quốc, ưu tiên vùng đồng bào DTTS và MN. Hợp phần thứ hai là các nội dung đặc thù phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN gồm 5 nhóm nội dung, đây là những chính sách đặc thù riêng, được đầu tư bổ sung cho vùng đồng bào DTTS và MN và các đối tượng liên quan đến đồng bào DTTS và MN.

Bảo đảm các mục tiêu, chỉ tiêu đồng bộ, thống nhất, logic

Thẩm tra nội dung này, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn cho biết, Thường trực Hội đồng Dân tộc và đa số các ý kiến thống nhất với Báo cáo của Chính phủ về sự cần thiết hợp nhất 3 Chương trình mục tiêu quốc gia nhằm khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách, nhiều đầu mối quản lý, nhiều văn bản hướng dẫn và một số tồn tại, hạn chế đã được đánh giá, tổng kết chỉ ra trong giai đoạn 2021 - 2025.

Bên cạnh đó, việc ban hành và triển khai Chương trình giai đoạn 2026 - 2035 là phù hợp với chủ trương, chiến lược, định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn; góp phần duy trì đà tăng trưởng, nâng cao thu nhập, thu hẹp chênh lệch vùng miền, củng cố an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh, thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nước nhanh, bền vững đến năm 2045.

Về hợp phần và các chính sách của Chương trình, Thường trực Hội đồng Dân tộc thấy rằng, các hợp phần, nội dung cụ thể đã bao quát đầy đủ các lĩnh vực về nông nghiệp, nông thôn giảm nghèo và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Cơ quan chủ trương trình đã rà soát, tích hợp, giảm chồng chéo, trùng lặp chính sách.

Về mục tiêu, Thường trực HĐDT đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát các chỉ tiêu, mục tiêu chung với các mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể trong các nội dung để bảo đảm đồng bộ, thống nhất, rõ ràng, logic.

Để tiếp tục hoàn thiện, Thường trực Hội đồng Dân tộc và nhiều ý kiến tham gia thẩm tra đề nghị Chính phủ cần xác định rõ nhiệm vụ nào đã có trong các chương trình khác của các bộ, ngành thì không đưa vào nội dung, vốn đầu tư để tránh dàn trải; tiếp tục rà soát các nội dung, hoạt động giữa Hợp phần 1 và Hợp phần 2 để bảo đảm không có sự trùng lặp, chồng chéo.

Bước đổi mới quan trọng nâng cao hiệu quả quản lý điều hành

Thảo luận tại phiên họp, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản thống nhất việc hợp nhất 03 Chương trình mục tiêu quốc gia nhằm tránh dàn trải nguồn lực, chồng chéo chính sách; đồng tình với nhiều nội dung trong Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Hội đồng Dân tộc.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng việc tích hợp là cần thiết, tuy nhiên lưu ý việc hợp nhất phải đảm bảo tính ổn định, liên tục, đa mục tiêu, tính nhất quán, tính kế thừa của cả 03 CTMTQG. Cùng với đó nhấn mạnh, việc tích hợp 03 Chương trình là tư duy mới, vừa tránh trùng lặp, vừa tạo bước tiến mới, vừa thống nhất, tập trung trong chỉ đạo, điều hành.

Nhất trí việc giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường là đầu mối chung, tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng Hợp phần 2 nên giao Bộ Dân tộc và Tôn giáo chịu trách nhiệm. Phó Chủ tịch lưu ý, trong chỉ đạo, điều hành phải linh hoạt, miễn là có hiệu quả, không làm tăng biên chế, không nên áp dụng cứng nhắc hay yêu cầu một địa phương phải theo một mô hình quản lý giống nhau. Đồng thời đề nghị khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn, tránh mâu thuẫn giữa mục tiêu và nguồn lực; cùng với đó thực hiện đúng mục tiêu đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, Trung ương bảo đảm điều kiện về vốn, tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.

Liên quan tới đối tượng, phạm vi của Chương trình, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải đề nghị rà soát kỹ các đối tượng bảo đảm bao quát đầy đủ, toàn diện, tránh không bỏ sót; nghiên cứu thể hiện nổi bật tính ưu tiên đối với đối tượng là đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Chủ nhiệm Nguyễn Thanh Hải cũng đề nghị bổ sung trong nội dung các CTMTQG về phương án di dời người dân ở những nơi có nguy cơ sạt lở từ sớm và xây dựng mô hình ổn định đời sống cho người dân; nghiên cứu tổng kết để bổ sung, cung cấp các số liệu cụ thể về tình hình thực hiện chính sách xóa nhà tạm, nhà dột nát, xây dựng trường học ở khu vực miền núi trong thời gian qua.

Kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất về chủ trương tích hợp 3 CTMTQG thành một Chương trình chung trong giai đoạn 2026 - 2035, thống nhất trình Quốc hội xem xét, quyết định tại Kỳ họp thứ 10. Đây là chủ trương đúng đắn, tạo bước đổi mới quan trọng trong tiếp cận chính sách, giúp khắc phục phân tán, trùng lặp, tập trung nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý điều hành.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh đề nghị thuyết minh rõ hơn việc hợp nhất giải quyết những tồn tại, hạn chế của giai đoạn trước, cơ chế bảo đảm không giảm chính sách, không làm gián đoạn, giảm nguồn lực đầu tư cho Chương trình. Quan điểm là ưu tiên, tập trung nguồn lực đầu tư cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Sớm hoàn thiện, trình cơ quan có thẩm quyền ban hành các tiêu chí về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phân định xã/ thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi bảo đảm khách quan, khoa học, làm cơ sở xây dựng Chương trình.

Tiếp tục rà soát, đổi mới giải pháp, cách làm, bảo đảm rành mạch, không chồng chéo giữa các hợp phần và các nhóm nhiệm vụ, rà soát kỹ đối tượng, địa bàn, không bỏ sót đối tượng, không trùng lặp về đầu tư trong bản thân nội bộ của Chương trình, giữa hai Hợp phần cũng như các CTMTQG khác. Đồng thời lưu ý không đưa vào CTMTQG những nội dung mang tính nhiệm vụ thường xuyên của các Bộ, ngành, địa phương.

Thống nhất việc giao cho một cơ quan làm đầu mối, làm chủ quản Chương trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh lưu ý cần làm rõ trách nhiệm của cơ quan chủ quản Chương trình, cơ quan phối hợp; quy định rõ cơ chế phối hợp bắt buộc giữa các Bộ, ngành; nâng cao trách nhiệm giải trình, phân cấp, phân quyền gắn với quyền lực cho địa phương, tăng vai trò của cấp xã trong tổ chức thực hiện. Đồng thời có cơ chế giám sát để kiểm soát rủi ro, tránh dàn trải.

Bên cạnh đó, rà soát cách xác định đối tượng bảo đảm rõ ràng, có trọng tâm, ưu tiên nguồn lực, tăng định mức phân bổ vốn cho xã nghèo, xã đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Các mục tiêu tổng quát và cụ thể cần được lượng hóa, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với nguồn lực và bối cảnh của giai đoạn 2026 - 2030, tránh đặt mục tiêu quá rộng, khó đánh giá kết quả.

Về nguồn lực thực hiện, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh đề nghị làm rõ hơn căn cứ tính toán cơ cấu nguồn vốn và khả năng huy động, tránh mâu thuẫn giữa mục tiêu và nguồn lực; đánh giá kỹ khả năng bố trí vốn đối ứng của địa phương và cộng đồng.

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan có liên quan rà soát kỹ lưỡng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội, bảo đảm chỉ quy định, thể hiện những nội dung cần thiết thuộc phạm vi thẩm quyền của Quốc hội. Trung ương chỉ nên quy định khung giao chỉ tiêu, còn các hoạt động cụ thể, chi tiết giao cho địa phương lựa chọn, quyết định đầu tư, tránh quyết định quá chi tiết, không phù hợp với thực tiễn.