Có rất nhiều loại hình thiên tai, đặc biệt là những loại hình thiên tai nguy hiểm được ngành Khí tượng Thủy văn dự báo, cảnh báo và truyền tin sớm. Những bản tin dự báo, cảnh báo đã giúp Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương chủ động trong điều hành, chỉ đạo, góp phần giảm nhẹ rủi ro thiên tai, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Mới đây, theo đánh giá của Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng, chống thiên tai, công tác dự báo tiếp tục phát huy hiệu quả, góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.
Do ảnh hưởng của El Nino, từ đầu năm 2024, đến nay lượng mưa ở nhiều vùng trên cả nước bị thiếu hụt, nền nhiệt độ cao, kéo dài. Hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn đã xảy ra ở một số địa phương, nhất là ở Đồng bằng sông Cửu Long và miền Trung, Tây Nguyên. Theo dự báo của Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia (KTTVQG) năm nay nắng nóng có một số đặc điểm: Đến sớm, số đợt nắng nóng sẽ gay gắt hơn so với trung bình nhiều năm (TBNN), có khả năng xuất hiện nắng nóng kỷ lục trong giai đoạn chính vụ của đợt nắng nóng từ tháng 5 đến tháng 7 của khu vực Bắc Bộ và từ tháng 3, tháng 4 đến đầu tháng 5 của khu vực Nam. Mùa lũ ở Bắc bộ ít có khả năng đến sớm, dòng chảy đến các hồ chứa lớn trên sông Đà có thể thiếu hụt 30-40% so với trung bình nhiều năm. Nguy cơ tiếp tục xảy ra nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, nhất là ở khu vực Trung Bộ và Nam Bộ. Nắng nóng đến sớm và kéo dài liên tục, trong đó có nhiều ngày xảy ra nắng nóng gay gắt trên 37 độ. Tình trạng thiếu hụt lượng mưa tại vùng đồng bằng phổ biến từ 60-95%. Các đợt xâm nhập mặn trong thời gian vừa qua đã gây ra tình trạng thiếu nước cục bộ tại một số khu vực chưa có điều kiện tiếp cận nguồn cấp nước tập trung tại một số tỉnh như: Tiền Giang, Bến Tre, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau.
Năm 2024, được dự báo xảy ra nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan, dị thường. Do đó, Tổng cục KTTV đã chỉ đạo các đơn vị chuyên môn tăng cường công tác quan trắc, giám sát, dự báo, cảnh báo xâm nhập mặn kết hợp với tăng cường công tác truyền tin, cụ thể: Thực hiện quan trắc định kỳ, tăng cường vào các thời kỳ cao điểm tại các trạm thuộc hệ thống quan trắc quốc gia. Thực hiện cảnh báo sớm, kịp thời tình hình nguồn nước, hạn, mặn để cung cấp thông tin sớm nhất có thể để đến với người dân, chính quyền địa phương để có kế hoạch trong sản xuất. Nhờ đó, một số địa phương đã chủ động xuống giống sớm, né mặn, tích trữ nước. Đồng thời, tăng cường công tác truyền tin, hiện nay, cơ quan KTTV thường xuyên cung cấp thông tin dự báo, cảnh báo xâm nhập mặn định kỳ 10 ngày/1 bản tin cho Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai tại địa phương. Khi mặn tăng đột xuất thì có bản tin tăng cường để phục vụ kịp thời. Các thông tin được chuyển tải trên Zalo, facebook, nhóm phòng chống thiên tai địa phương.
Sự gia tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan dẫn đến gia tăng rủi ro cho các vùng, các lĩnh vực và các đối tượng dễ bị tổn thương. Do vậy, thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình, ngành KTTV đã chủ động, tiên phong trong công tác dự báo, cảnh báo sớm để chính quyền các cấp, các bộ ngành liên quan và người dân kịp thời ứng phó với thiên tai, thích nghi với diễn biến của BĐKH ngày càng phức tạp.
Ông Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia:
Về xu thế thiên tai năm 2024, dự báo số lượng bão/áp thấp nhiệt đới, đầu mùa ít khả năng xuất hiện trên khu vực Biển Đông. Sau đó vào mùa bão năm 2024 (từ cuối tháng 6), số lượng bão/áp thấp nhiệt đới năm 2024 trên khu vực Biển Đông có khả năng ở mức thấp hơn đến xấp xỉ trung bình nhiều năm. Khả năng cao xuất hiện tập trung nhiều vào nửa cuối mùa bão. Dự báo cao điểm nắng nóng ở Tây Bắc Bộ vào tháng 5-6; Đông Bắc Bộ cao điểm tháng 6-7; Thanh Hóa - Thừa Thiên Huế cao điểm tháng 6-7; Đà Nẵng - Khánh Hòa cao điểm tháng 7; Nam Bộ cao điểm tháng 3 - 4. Số đợt nắng nóng có khả năng nhiều hơn và gay gắt hơn so với trung bình nhiều năm.
Mùa lũ năm 2024 ít có khả năng đến sớm trên các sông suối khu vực Bắc Bộ, nguồn nước trên các sông và các hồ chứa lớn khu vực Bắc Bộ ở mức thiếu hụt so với trung bình nhiều năm. Đỉnh lũ năm trên các sông chính khu vực Bắc Bộ ở mức BĐ1-BĐ2, thấp hơn trung bình nhiều năm. Tiếp diễn, đầu mùa ít khả năng xuất hiện bão, áp thấp nhiệt đới trên khu vực Biển Đông. Từ cuối tháng 6, số lượng bão, áp thấp nhiệt đới trên khu vực Biển Đông có khả năng ở mức thấp hơn đến xấp xỉ trung bình nhiều năm; khả năng cao xuất hiện tập trung nhiều vào nửa cuối mùa bão.
Về mùa mưa tại Bắc Bộ, có khả năng xuất hiện phù hợp với quy luật khí hậu. Mùa mưa tại Tây Nguyên và Nam Bộ xuất hiện muộn. Từ tháng 6, gió mùa Tây Nam có xu hướng hoạt động mạnh hơn so với trung bình nên khả năng mưa ở khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ sẽ gia tăng. Mưa lớn có khả năng xuất hiện nhiều trong các tháng cuối năm tại khu vực Trung Bộ.
Lưu ý, từ tháng 4 đến tháng 7, lượng dòng chảy trên phần lớn các sông ở Trung Bộ, Tây Nguyên ở mức thiếu hụt so với trung bình từ 15 - 55%. “Nguy cơ hạn hán, thiếu nước ở các tỉnh Bình Thuận, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng từ tháng 4 đến tháng 6. Các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận từ tháng 5 đến tháng 8”.
Ông Nguyễn Hữu Hòa, Phó Trưởng phòng Dự báo khí hậu, Trung tâm Dự báo KTTVQG:
Trong những tháng mùa hè, đặc biệt là tháng 6, lượng mưa ở khu vực miền Bắc phổ biến sẽ thấp hơn so với TBNN. Nguyên nhân chính do tác động của Elnino đã xảy ra trong nửa cuối năm trước cho đến hiện tại, trạng thái Elnino diễn ra gay gắt rất là trong tháng 1 vừa qua. Hiện tại, Elnino tuy đã suy yếu nhưng những tác động của nó quy mô lớn nên mức độ vẫn sẽ ảnh hưởng đến thời tiết của các khu vực nhiều nơi trên thế giới không riêng gì Việt Nam. Do vậy, xu thế nắng nóng, ít mưa sẽ là xu thế chủ đạo từ nay cho đến tháng 6.
Trước nguy cơ hạn hán như này gây ảnh hưởng cơ bản đến đời sống sức khỏe, hoạt động đời sống của con người. Nền nhiệt độ cao khô hạn kéo dài ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là các tỉnh phía Nam nơi có vựa lúa lớn của vùng ĐBSCL. Nắng nóng xảy ra trong nhiều ngày qua tác động rất lớn đến sản xuất nông nghiệp cùng với hiện tượng ít mưa, hiện tượng xâm nhập mặn lấn sâu vào nội đồng. Ngoài ra, tại các tỉnh miền Bắc, do tình trạng ít mưa, các hồ chứa không tích trữ được nhiều nước do vậy khả năng phát điện cũng sẽ có khả năng năng suất không cao, nắng nóng cũng làm sự truyền tải điện bị thất thoát tương đối nhiều.
Với diễn biến thời tiết nắng nóng và ít mưa như vậy, các hoạt động kinh tế xã hội của người dân cũng như đơn vị sản xuất cần chú ý đến các biện pháp: Cần theo dõi tình hình diễn biến thời tiết được phát rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng, các nền tảng mạng xã hội như facebook, zalo của Trung tâm Dự báo KTTVQG và các nền tảng khác của các đơn vị truyền thông chính thống của nhà nước.
Các lĩnh vực về sản xuất, ngay từ bây giờ chúng ta phải có những biện pháp chủ động theo dõi kịp thời tình hình dự báo thời tiết, sau đó là có những biện pháp phòng ngừa nắng nóng, tình trạng ít mưa để tránh ảnh hưởng đến những vấn đề tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp cũng như là các lĩnh vực sản xuất khác. Chúng ta cũng có thể có các biện pháp khác như tiết kiệm và sử dụng nguồn điện, nguồn nước có hiệu quả và cần làm ngay từ bây giờ.
.jpg)
Ông Vũ Anh Tuấn, Phó trưởng phòng Dự báo thời tiết, Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia:
Tổng cục KTTV đã đưa thêm các thông tin cảnh báo tác động vào trong bản tin dự báo, dự báo tác động có thể giúp các cấp lãnh đạo, những người ra quyết định bảo vệ công cộng tốt hơn, như: có thể đưa ra các khuyến nghị về sơ tán, đóng cửa trường học và các biện pháp bảo vệ khác để giảm thiệt hại về người, về cơ sở hạ tầng và giảm nhẹ thiệt hại kinh tế.
Dự báo tác động và cảnh báo rủi ro thiên tai là một công cụ quan trọng cho các nhà quản lý tình trạng khẩn cấp, các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan khác tham gia vào việc chuẩn bị, lên kế hoạch, quản lý rủi ro thiên tai và hành động ứng phó khi tình huống thiên tai xảy ra.
Việc chuyển đổi các thông tin về dự báo cường độ gió, cường độ mưa, nhiệt độ,… sang các thông tin tác động trực tiếp đến con người, đến sản xuất KT-XH (bản tin dự báo dựa trên tác động) sẽ hữu ích hơn cho người nhận thông tin, giúp họ biết được thời tiết thiên tai sẽ xảy ra và sẽ gây ra những tác động gì.
Người dân có thể đón nhận những thông tin này dễ dàng hơn, hình dung được sẽ có thể gây ra những tác động gì và từ đó có biện pháp, phương án phòng chống tốt hơn.
Kinh nghiệm cho thấy, dự báo tác động, cảnh báo RRTT rất hiệu quả đối với các loại thiên tai lớn (báo, lũ, nắng nóng diện rộng, các loại thiên tai diễn ra từ từ (hạn hán, xâm nhập mặn,...). Một số loại thiên tai quy mô nhỏ, xảy ra nhanh cần thông tin chia sẻ về đối tượng bị tác động ở các khu vực, cần hoàn thiện thêm về cơ chế, phương thức chia sẻ thông tin từ các bộ, ngành, địa phương.
Cụ thể trong trường hợp đợt hạn mặn năm 2023-2024, Tổng cục KTTV đã theo dõi và cảnh báo được từ sớm khả năng và mức độ thiếu nước trên khu vực các tỉnh phía Nam, ở đây là khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ trong mùa khô 2023-2024. Từ đó đánh giá được khả năng cao sẽ xảy ra xâm nhập mặn sẽ xâm nhập sâu vào trong đất liền. Các thông tin dự báo tác động của hạn hán, xâm nhập mặn đã được chuyển sớm đến Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, Ban chỉ huy PCTT các tỉnh thành để xây dựng biện pháp ứng phó ngay từ sớm. Thông tin dự báo tác động của hạn hán, xâm nhập mặn cũng được chuyển đến các cơ quan truyền thông, thông tấn, báo chí, nội dung được cập nhật liên tục trên trang Web của Tổng cục KTTV, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia,... để người dân vùng ảnh hưởng biết được và có biện pháp phòng tránh cho chính mình. Tính đến thời điểm này, các thông tin dự báo tác động cho đợt hạn mặn 2023-2024 đã có hiệu quả cao trong phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại.
Bản tin dự báo tác động đặt trọng tâm vào người dân và các hoạt động sản xuất kinh tế, xã hội, dự báo dựa trên tác động là việc chuyển đổi từ việc trả lời câu hỏi: “Thời tiết sẽ như thế nào?” (ví dụ như: mưa 50 mm/24 giờ, gió cấp 6-cấp 7…) thành việc trả lời câu hỏi trọng tâm: “Thời tiết sẽ gây ra tác động gì?” đối với người dân, tới các đối tượng chịu rủi ro trước thời tiết, thiên tai như nông nghiệp, giao thông, du lịch, nuôi trồng thủy sản.
Đầu tiên là thông tin về loại hình thiên tai và khả năng ảnh hưởng của nó đến các khu vực mà nó ảnh hưởng, từ đó đưa ra dự báo, cảnh báo một cách cụ thể và chi tiết nhất có thể ảnh hưởng của các loại hình thiên tai đó. Thứ hai là các hoạt động KT-XH đang diễn ra trong khu vực có khả năng chịu ảnh hưởng của thiên tai. Thứ ba là khả năng chống chịu của từng khu vực bị ảnh hưởng của loại hình thiên tai đó.
Công tác phòng, tránh thiên tai hiện nay cần có sự vào cuộc của cả một hệ thồng chính trị. Ví dụ trong dự báo và cảnh báo bão, ATNĐ, Tổng cục KTTV đưa ra thông tin dự báo tác động của bão, ATNĐ nhưng các thông tin này không được chuyển kịp thời đến các cơ quan có trách nhiệm, không đưa đến được với người sử dụng bản tin thông qua các phương thức truyền tin (Website, các phương tiện thông tin đại chúng,…) với nội dung bản tin dễ hiểu và dễ sử dụng nhất,… thì sẽ không có hiệu quả trong phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai gây ra. Chính vì vậy, cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành ở Trung ương và địa phương đóng vai trò rất quan trọng để có thể hoàn thiện một cách tốt nhất các khâu của dự báo tác động.
QUÝ TÂM (lược ghi)
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 9 năm 2024
Thông tin từ Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự tỉnh Quảng Trị, chiều ngày 3/11 cho biết, trong 12 giờ qua, địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa to đến rất to. Toàn tỉnh đã có gần 140 vị trí ngập lụt, 51 vị trí sạt lở, hơn 5.000 nhà dân bị ngập lụt và 103 điểm trường học với 28.513 học sinh phải nghỉ học do mưa lũ.
Ngày 3/11, khu vực Bắc Bộ, Thanh Hóa và phía Bắc Nghệ An có mưa nhiều nơi, trời rét, vùng núi cao Bắc Bộ có nơi rét đậm. Nhiệt độ thấp nhất trong đợt không khí lạnh này ở khu vực Bắc Bộ, Thanh Hoá và Nghệ An phổ biến từ 16–19 độ, vùng núi có nơi dưới 15 độ. Khu vực từ Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–300mm, cục bộ có nơi trên 600mm.
Từ đêm ngày mùng 2 tháng 11, khu vực Đông Bắc Bộ và Thanh Hóa trời chuyển rét, vùng núi cao có nơi rét đậm. Khu vực Tây Bắc Bộ và Nghệ An trời lạnh. Do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường kết hợp với nhiễu động trong đới gió Đông trên cao, khu vực từ Hà Tĩnh đến TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, trong đó TP. Huế, TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi lượng mưa phổ biến từ 300-500mm, cục bộ có nơi trên 750mm.
Trước tình hình mưa lũ đặc biệt lớn xảy ra tại khu vực miền Trung, đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu hỗ trợ khẩn cấp các địa phương khắc phục hậu quả mưa lũ, bảo đảm cuộc sống cho người dân, không để người dân thiếu lương thực thực phẩm và kịp thời xử lý môi trường sau mưa lũ.
Ngày 01/11, khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ trời lạnh, vùng núi Bắc Bộ có nơi trời rét, nhiệt độ thấp nhất phổ biến 18–21 độ, vùng núi Bắc Bộ có nơi dưới 17 độ. Khu vực từ Hà Tĩnh đến TP. Đà Nẵng và phía Đông Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–450mm, cục bộ có nơi trên 700mm. Khu vực Nam Nghệ An và phía Tây Quảng Ngãi có mưa to, tổng lượng mưa phổ biến 100–250mm, cục bộ có nơi: trên 350mm. Khu vực từ Gia Lai đến Lâm Đồng và Nam Bộ có mưa rào và dông rải rác, lượng mưa phổ biến 10–30mm, cục bộ có nơi trên 70mm.
Trực tiếp kiểm tra công tác khắc phục hậu quả mưa lũ tại Quảng Trị, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính yêu cầu địa phương không chỉ tập trung cứu hộ, cứu nạn trước mắt mà cần có tầm nhìn lâu dài trong quy hoạch, phát triển hạ tầng và sinh kế, thích ứng an toàn với thiên tai, biến đổi khí hậu.
