Ngay từ những tháng đầu năm nay, những hiện thượng thiên tai khốc liệt tương tự những gì đã xảy ra trong đầu năm 2020 - một năm chuyển giao từ El Nino sang La Nina đã diễn ra tại Việt Nam.
Năm 2023, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, các loại hình thiên tai xảy ra trên phạm vi cả nước có diễn biến cực đoan, dị thường và không theo quy luật. Điển hình như nhiệt độ trung bình toàn cầu là năm nóng nhất trong 174 năm qua, cao hơn khoảng 1,45°C so với mức nhiệt độ trung bình nhiều năm thời kỳ tiền công nghiệp. Đặc biệt, mùa bão năm 2023 không có cơn bão nào đổ bộ vào nước ta.
Theo Phó Tổng cục trưởng Khí tượng - Thủy văn Hoàng Đức Cường, năm 2023, do chịu ảnh hưởng của hiện tượng El Nino nên diễn biến khí tượng - thủy văn khá phức tạp. Có những hiện tượng thiên tai dị thường, đó là mưa đặc biệt lớn ở khu vực tỉnh Quảng Trị đến tỉnh Bình Định.
La Nina là hiện tượng lớp nước biển bề mặt ở khu vực nói trên lạnh đi dị thường, nhiệt độ trên bề mặt đại dương giảm, đi kèm với gió và mưa, La Nina thường kéo theo các cơn bão mạnh ở Đại Tây Dương.
.jpeg)
La Nina từng gây ra cơn bão Mitch - "thủ phạm giết người" lớn thứ hai trong lịch sử nhân loại vào năm 1998. (Ảnh: Lolwot)
Sự biến chuyển từ El Nino sang La Nina tạo nên một dạng tàn phá khủng khiếp tới con người, môi trường và hệ sinh thái trên Trái Đất. Theo đó, hiện tượng La Nina gây ra hàng loạt các hiện tượng thời tiết cực đoan trên toàn cầu.
Thông thường, ngay sau khi hiện tượng El Nino kết thúc, hiện tượng La Nina sẽ xảy ra gây nhiều bão trên Đại Tây Dương nhưng lại làm giảm nguy cơ bão trên Thái Bình Dương. La Nina xảy ra theo chu kỳ 2-7 năm/lần, thường bắt đầu hình thành từ tháng 3 đến tháng 6 hàng năm và gây ảnh hưởng mạnh nhất vào cuối năm cho tới tháng 2 năm sau.
Nguyên nhân gây ra hiện tượng La Nina là do nhiệt độ bề mặt nước biển thấp hơn nhiệt độ chuẩn (nhiệt độ chuẩn khoảng 25 độ C) từ 0,5 độ C trở lên. Đây là một hiện tượng ngược lại với hiện tượng El Nino, được hình thành khi những luồng gió mậu dịch ở vùng xích đạo mạnh lên, đưa những dòng biển lạnh từ dưới đáy sâu nổi lên trên bề mặt của đại dương. Hiện tượng này đã xuất hiện ở khu vực Thái Bình Dương khi bán cầu Bắc chuẩn bị bước vào những tháng mùa đông.
Theo nhiều nghiên cứu cho thấy, sự biến chuyển từ El Nino sang La Nina tạo nên một dạng tàn phá khủng khiếp, theo đó, hiện tượng La Nina gây ra hàng loạt các hiện tượng thời tiết cực đoan đáng sợ trên toàn cầu như: Lũ lụt vào mùa xuân, tuyết rơi kỷ lục vào mùa đông, hạn hán vào mùa hè…
Ở nước ta, cuối năm 2020, La Nina hoạt động mạnh khiến bão, mưa lũ dồn dập ập tới miền Trung, 42 ngày liên tiếp khu vực này phải hứng chịu tới 6 cơn bão và áp thấp nhiệt đới. Bão liên tiếp, mưa lũ và ngập lụt tại miền Trung, sạt lở kinh hoàng khiến thiệt hại về người và tài sản ở khu vực này rất lớn.
Đầu năm 2024, hiện tượng mưa đá, dông lốc liên tiếp ở 19 tỉnh phía Bắc, nắng nóng gay gắt diện rộng trên cả nước, không chỉ thiết lập những mức nhiệt độ kỉ lục mà còn là kỉ lục về thời gian nắng nóng. Cùng với đó là hạn hán, xâm nhập mặn gay gắt, sạt lở nghiêm trọng ở Đồng bằng Sông Cửu Long, khô hạn thiếu nước ở Tây Nguyên, Nam Trung Bộ, cháy rừng ở nhiều nơi,… Vì vậy, nửa cuối 2024, dưới tác động của La Nina, dự báo về thiên tai ở nước ta sẽ có diễn biến bất thường hơn.
Nhận định về tình hình thiên tai năm 2024, Phó Tổng cục trưởng Hoàng Đức Cường cho biết thêm, ngay từ đầu năm, thiên tai đã diễn ra phức tạp, dị thường như đợt rét đậm, rét hại diện rộng kéo dài từ tháng 2 đến sang cả tháng 3, với nền nhiệt thấp ở Đồng bằng Bắc Bộ dưới 15 độ C và vùng núi dưới 13 độ C, nắng nóng xuất hiện dài ngày ở khu vực Nam Bộ, xâm nhập mặn tăng cao hơn ở Đồng bằng sông Cửu Long, ảnh hưởng lớn đến dân sinh và sản xuất nông nghiệp.
Dưới tác động của La Nina, theo ông Mai Văn Khiêm, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia: Dự kiến sẽ có nhiều cơn bão mạnh trên Biển Đông, ảnh hưởng đến các vùng đất liền, đặc biệt là miền Trung. Việc chuẩn bị phòng chống thiên tai cần được thực hiện một cách chủ động và kịp thời.
Ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, nhấn mạnh về việc cập nhật thông tin dự báo thường xuyên để có kế hoạch ứng phó thiên tai hiệu quả.
La Nina khiến mưa lũ giai đoạn cuối năm diễn biến khó lường hơn, bão lũ dồn dập, để chủ động phòng chống thiên tai có xu hướng ngày càng bất thường và cực đoan, việc dự báo, cảnh báo sớm các thông tin về thời tiết, khí hậu cần được đặc biệt quan tâm, từ đó giúp lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các cơ quan, tổ chức và cộng đồng xã hội chủ động chỉ đạo, triển khai các hoạt động phòng ngừa từ sớm, từ xa, sẵn sàng chung tay ứng phó, khắc phục thiên tai, mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần ổn định đời sống, sinh kế của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của đất nước.
Một vấn đề lớn cũng đang được đặt ra nhằm giảm đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản đó là công tác dự báo lũ quét, sạt lở đất. Trao đổi về vấn đề này, Chủ tịch Hội Khí tượng -Thủy văn Việt Nam, GS, TS Trần Thục cho biết, các đơn vị dự báo đã tăng cường đầu tư khoa học công nghệ cho cảnh báo lũ quét, sạt lở đất.
Tuy nhiên, đối với loại thiên tai này, thế giới không có nhiều kỳ vọng về tính dự báo, hiện trạng dự báo đối với loại thiên tai này đạt mức từ kém đến thấp và kỳ vọng đến năm 2040, khoa học có thể nâng lên mức kém đến trung bình. Vì vậy, theo GS, TS Trần Thục, cùng với việc tăng cường quan trắc, giám sát, việc theo dõi liên tục thông tin qua các hệ thống dự báo trực tuyến cũng như sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, người dân và cộng đồng trong việc rà soát các nguy cơ về lũ quét, sạt lở đất tại địa phương là rất quan trọng để có thể chủ động phòng ngừa, ứng phó trước khi thiên tai xảy ra.
Bảo Loan
Trước diễn biến phức tạp của bão Kalmaegi có cường độ rất mạnh, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu các Bộ, ngành và địa phương từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa chủ động ứng phó với tinh thần quyết liệt nhất, triển khai các biện pháp ở mức cao nhất, không để bị động, bất ngờ.
Thông tin từ Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự tỉnh Quảng Trị, chiều ngày 3/11 cho biết, trong 12 giờ qua, địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa to đến rất to. Toàn tỉnh đã có gần 140 vị trí ngập lụt, 51 vị trí sạt lở, hơn 5.000 nhà dân bị ngập lụt và 103 điểm trường học với 28.513 học sinh phải nghỉ học do mưa lũ.
Ngày 3/11, khu vực Bắc Bộ, Thanh Hóa và phía Bắc Nghệ An có mưa nhiều nơi, trời rét, vùng núi cao Bắc Bộ có nơi rét đậm. Nhiệt độ thấp nhất trong đợt không khí lạnh này ở khu vực Bắc Bộ, Thanh Hoá và Nghệ An phổ biến từ 16–19 độ, vùng núi có nơi dưới 15 độ. Khu vực từ Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–300mm, cục bộ có nơi trên 600mm.
Từ đêm ngày mùng 2 tháng 11, khu vực Đông Bắc Bộ và Thanh Hóa trời chuyển rét, vùng núi cao có nơi rét đậm. Khu vực Tây Bắc Bộ và Nghệ An trời lạnh. Do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường kết hợp với nhiễu động trong đới gió Đông trên cao, khu vực từ Hà Tĩnh đến TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, trong đó TP. Huế, TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi lượng mưa phổ biến từ 300-500mm, cục bộ có nơi trên 750mm.
Trước tình hình mưa lũ đặc biệt lớn xảy ra tại khu vực miền Trung, đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu hỗ trợ khẩn cấp các địa phương khắc phục hậu quả mưa lũ, bảo đảm cuộc sống cho người dân, không để người dân thiếu lương thực thực phẩm và kịp thời xử lý môi trường sau mưa lũ.
Ngày 01/11, khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ trời lạnh, vùng núi Bắc Bộ có nơi trời rét, nhiệt độ thấp nhất phổ biến 18–21 độ, vùng núi Bắc Bộ có nơi dưới 17 độ. Khu vực từ Hà Tĩnh đến TP. Đà Nẵng và phía Đông Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–450mm, cục bộ có nơi trên 700mm. Khu vực Nam Nghệ An và phía Tây Quảng Ngãi có mưa to, tổng lượng mưa phổ biến 100–250mm, cục bộ có nơi: trên 350mm. Khu vực từ Gia Lai đến Lâm Đồng và Nam Bộ có mưa rào và dông rải rác, lượng mưa phổ biến 10–30mm, cục bộ có nơi trên 70mm.
