Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, thiên tai năm 2021 trên thế giới gia tăng về cường độ và tần suất,… Trong tình hình đó, nhiều nước rất nỗ lực phòng, chống, nhưng công tác chuẩn bị ứng phó thiên tai thời tiết chưa kịp với tốc độ tác động của biến đổi khí hậu.
Những ngôi nhà trong làng Pemba, Mozambique bị cơn bão Kenneth tàn phá khi nhìn từ trên cao.
Thiên tai trên thế giới ngày càng khốc liệt
Báo cáo khoa học về tình trạng khí hậu năm 2021 của Ủy ban Liên chính phủ về BĐKH (IPCC) công bố ngày 9/8/2021 đã được 195 chính phủ chấp thuận trong khuôn khổ phiên họp thứ 54. Theo các nhà khoa học, những hiện tượng thời tiết nguy hiểm từ lở đất ở Ấn Độ, nắng nóng khắc nghiệt và hỏa hoạn ở Bắc Mỹ, lũ lụt ở châu Âu và Trung Quốc,... trong những tháng gần đây chỉ là màn dạo đầu về những gì sẽ xảy ra nếu Trái đất tiếp tục nóng dần lên.
Trên thế giới, năm 2020, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, thiên tai trên thế giới và khu vực đã diễn ra hết sức phức tạp, dị thường với gần 500 đợt ở quy mô quốc gia và khu vực; với 30 cơn bão xuất hiện trên khu vực Đại Tây Dương đã vượt mức kỷ lục; mưa, lũ, lũ quét, sạt lở đất xảy ra nghiêm trọng ở nhiều quốc gia như: Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc,... Mặc dù các quốc gia đã rất nỗ lực phòng, chống song thiên tai đã làm 8.200 người chết, mất tích, tổng thiệt về kinh tế trên 210 tỷ USD và tác động đến mọi mặt của đơi sống, KT-XH của nhiều quốc gia, khu vực.
Hạn hán khiến đất đai nứt nẻ ở Nam Phi.
Các hiện tượng như bão, lũ lụt và hạn hán là nguyên nhân gây ra nhiều ca tử vong và thiệt hại nhất trong 50 năm qua. Đáng chú ý, hơn 90% trong số khoảng 2 triệu người thiệt mạng vì thiên tai được Liên hợp quốc xác định là ở các nước đang phát triển trong khi 60% thiệt hại kinh tế lại được ghi nhận ở các nước giàu có hơn. Các quan chức về khí hậu của Liên hợp quốc cho rằng, mức độ tàn phá của các hiện tượng thời tiết cực đoan tăng dần theo thời gian là do ngày càng có nhiều người chuyển đến những khu vực có nguy cơ cao trong khi BĐKH đang khiến thiên tai trở nên khốc liệt và diễn ra thường xuyên hơn. Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) nhận định rằng việc dự báo thời tiết được nâng cao đã giúp người dân và chính quyền ở những khu vực có nguy cơ chuẩn bị tốt hơn cho các thảm họa. Susan Cutter, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu về mối nguy hiểm tại Đại học South Carolina, Mỹ, cho biết: “Người dân ở nhiều khu vực trên thế giới đã học được cách thích ứng và sống chung với thiên tai” và “đây là một điều đáng mừng”.
Siêu bão Ida.
Báo cáo của WMO được đưa ra năm 2021, sau khi thế giới trải qua một mùa hè với quá nhiều thiên tai được ghi nhận ở nhiều nơi. Nước Mỹ đồng thời hứng chịu siêu bão Ida ở khu vực Đông Nam trong khi miền Tây lại trải qua các trận cháy rừng lớn và dai dẳng do hạn hán. Siêu bão Ida mạnh cấp 4 trên thang gồm 5 cấp, đã quét qua bang Louisiana và khiến ít nhất 1,3 triệu hộ gia đình tại bang này và một số khu vực lân cận mất điện, trong khi thiệt hại về tài sản chưa thể được kiểm kê do các thiết bị, đường sá bị hư hại do bão. Lũ lụt cũng trở thành nỗi ám ảnh đối với châu Âu và Trung Quốc trong thời gian qua. Giữa tháng 7/2021, Đức chứng kiến trận lũ được cho là thảm họa thiên nhiên tồi tệ nhất tại nước này trong 6 thập kỷ qua, khiến ít nhất 157 người thiệt mạng. Tại nước láng giềng Bỉ, lũ lụt liên tiếp trong nhiều ngày đã khiến ít nhất 37 người chết, khoảng 37.000 hộ gia đình không có điện và hàng nghìn người khác thiếu nước sạch, điều tưởng như khó xảy ra tại một quốc gia châu Âu phát triển. Ngày 30/8/2021, mưa lớn đã dẫn đến lũ lụt trên 4 con sông ở Trùng Khánh, phía Tây Nam Trung Quốc, khiến 2.000 người phải sơ tán. Giữa tháng 7/2021, nhiều tỉnh, thành của Trung Quốc đã trải qua đợt lũ lụt ảnh hưởng nặng nề; riêng tại tỉnh Hà Nam, Trung Quốc có hơn 300 người chết và 50 người mất tích kể từ đợt mưa bão và lũ lụt trong năm nay.
Việt Nam với công tác dự báo, cảnh báo thời tiết
Quốc gia có trình độ KTTV hàng đầu thế giới hiện nay là Mỹ, công tác dự báo KTTV chủ yếu do Cục thời tiết quốc gia (NWS) đảm nhiệm; công tác dự báo do NWS thực hiện nhưng có nhiều phần do NOAA quản lý (vệ tinh, tư liệu, thông tin). Để dự báo KTTV, NWS thu thập số liệu trên toàn cầu, số liệu từ các trạm quan trắc và từ tất cả các phương tiện: Máy bay, tàu biển, vệ tinh, trạm phao. NWS thu thập số liệu từ hệ thống quan trắc KTTV với khoảng 1000 trạm khí tượng tự động; 10.000 trạm khí tượng hợp tác do các cơ quan khác hoặc cá nhân tự đo đạc; hơn 300 rađa thời tiết, trong đó NOAA có gần 200 rađa, còn lại là của các ngành khác (hàng không, quốc phòng); khoảng 600 trạm thủy văn; khoảng 500 máy bay thương mại có quan trắc khí tượng; 60 trạm phao quan trắc ngoài biển, hàng chục trạm đo gió cắt lớp và định vị sét là những phương tiện quan trắc trên cao tiên tiến thay cho quan trắc thám không vô tuyến. Hệ thống quan trắc KTTV ở Mỹ mang tính xã hội hoá rất cao với nhiều thành phần tham gia và điều quan trọng nhất là có sự kết hợp rất chặt chẽ. Công nghệ dự báo KTTV ở Mỹ hiện nay chủ yếu là các mô hình tiên tiến dự báo chi tiết cỡ vài km với thời hạn dự báo từ 1-15 ngày.
.jpg)
Lũ lụt ở miền Trung Việt Nam.
Ở nước ta, thiên tai diễn ra dồn dập và đặc biệt khốc liệt, mang nhiều yếu tố dị thường, vượt mức lịch sử trên nhiều vùng miền cả nước. Tính đến ngày 15/7/2021, xảy ra 2 cơn bão, 2 ATNĐ trên biển Đông, trong đó cơn bão số 2 (11-13/6) đổ bộ vào các tỉnh khu vực từ Thái Bình đến Bắc Nghệ An, 69 trận động đất nhẹ, 168 trận mưa đá, dông lốc, sét; 5 đợt không lạnh, gió mùa Đông Bắc trong đó đợt rét đậm, rét hại mạnh nhất từ ngày 7-13/1/2021; 30 trận mưa lớn, lũ cục bộ, trong đó 2 trận lũ ống, lũ quét, 106 vụ sạt lở bờ sông và 5 đợt nắng nóng,… Hiện nay, dịch Covid-19 đã bùng phát và diễn biến phức tạp tại nhiều địa phương, ảnh hướng rất lớn các hoạt động PCTT. Trước tác động của BĐKH, ngành KTTV nước ta chú trọng công tác cảnh báo, dự báo; theo dõi chặt chẽ tình hình thời tiết, thuỷ văn trên phạm vi cả nước. Mạng lưới trạm KTTV và môi trường trên phạm vi cả nước hoạt động ổn định, bảo đảm nhiệm vụ thường xuyên. Các Đài, Trung tâm dự báo, trạm thực hiện tốt nhiệm vụ quan trắc, phát báo số liệu phục vụ dự báo; tu bổ, sửa chữa, bảo dưỡng công trình thiết bị đo. Trung tâm KTTV Quốc gia chịu trách nhiệm cung cấp các thông tin dự báo KTTV, hải dương phục vụ phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai, đồng thời đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các ngành kinh tế và đời sống xã hội. Hệ thống dự báo KTTV gồm 3 cấp: Trung ương do Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đảm nhiệm; khu vực do các Đài KTTV khu vực đảm nhiệm; tỉnh do các Trung tâm Dự báo KTTV tỉnh đảm nhiệm. Thực hiện công tác dự báo thời tiết hạn ngắn, thời tiết hàng ngày; các bản tin dự báo được thiết lập trên cơ sở phân tích các bản đồ synop, các mô hình số trị, ảnh vệ tinh, số liệu rađa và tham khảo các kết quả dự báo của các Trung tâm khí tượng khác trong khu vực và trên thế giới. Các bản tin dự báo hạn ngắn cho các khu vực trên đất liền, một số thành phố, toàn bộ vùng biển Việt Nam và lân cận được phát trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tại địa phương, các Đài KTTV khu vực và các Trung tâm dự báo KTTV ở mỗi tỉnh cung cấp các bản tin dự báo thời tiết hàng ngày để phát trên các đài phát thanh và truyền hình địa phương. Dự báo KTTV hạn vừa (5 ngày, 10 ngày, tháng và mùa) cung cấp cho các cơ quan trong công tác phòng chống giảm nhẹ thiên tai.
Theo Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT, thiên tai ở nước ta, diễn ra dồn dập, khốc liệt cùng với diễn biến dịch Covid-19 hết sức phức tạp, song công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả đã được các cấp, các ngành và người dân thực hiện một cách chủ động, kịp thời và hiệu quả, góp phần giảm thiểu thiệt hại đồng thời sớm khôi phục sản xuất, ổn định đời sống nhân dân ở các khu vực chịu ảnh hưởng. Cơ quan dự báo quốc gia đã có nhiều phát triển cả về hệ thống dự báo cũng như nâng cao chất lượng, tiến độ cung cấp thông tin nhất là dự báo vị trí và cường độ bão đã dần tiệm cận với dự báo bão của các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới, các đợt mưa lũ, hạn hán, xâm nhập mặn đã được dự báo, cảnh báo sớm. Công tác theo dõi giám sát diễn biến thời tiết nguy hiểm, thiên tai trong nước và khu vực đã bước đầu được triển khai bài bản và phát huy hiệu quả tại cơ sở; công tác trực ban tại các cơ quan PCTT từ trung ương đến địa phương được triển khai nghiêm túc, chủ động tham mưu chỉ đạo và cung cấp thông tin về thiên tai cho chính quyền và người dân. Việc khai thác thông tin từ các cơ quan dự báo quốc tế và phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu PCTT được chú trọng, qua đó giúp Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT nắm bắt được toàn diện các diễn biến thiên tai và đưa ra các chỉ đạo chính xác, kịp thời.
NGUYỄN DŨNG
Tổng cục Phòng chống thiên tai
Những thách thức và hạn chế trong công tác phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường đã cho thấy sự cần thiết của các giải pháp thực tiễn, hiệu quả và phù hợp với đặc thù Việt Nam. Kỳ 2 sẽ giới thiệu các mô hình ứng phó hiệu quả, các trang thiết bị chuyên dụng, mạng lưới trạm ứng phó và chương trình đào tạo nhân lực do Trung tâm SOS Môi trường triển khai, giúp doanh nghiệp và địa phương chủ động hơn trong việc bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Tác động tiêu cực của tình trạng nước biển dâng đang ngày càng rõ rệt, khi nhiều hòn đảo trên thế giới dần bị nhấn chìm, người dân buộc phải rời bỏ quê hương do nhà của họ không còn là nơi trú ngụ an toàn. Cộng đồng quốc tế chưa thể giải bài toán này.
Theo một nghiên cứu mới công bố của Đại học Monash (Australia), việc tăng độ phủ cây xanh tại các đô thị lên 30% có thể giúp ngăn chặn hơn 1,1 triệu ca tử vong do nắng nóng trên toàn cầu trong giai đoạn 2000-2019.
Theo các chuyên gia, các mô hình kinh tế trước đây đã đánh giá thấp tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu, với một nghiên cứu mới cho thấy nếu thế giới nóng lên 4 độ C sẽ khiến một người trung bình nghèo hơn 40% - tức tăng gần gấp 4 lần so với một số ước tính trước đó.
Cơ quan Giám sát Sông băng thế giới ước tính rằng, kể từ năm 2020, lượng băng tan hằng năm tương đương với lượng nước tiêu thụ trên toàn cầu trong 30 năm.
Tình trạng ô nhiễm không khí đang trở thành một vấn đề nhức nhối tại các thành phố lớn trên thế giới, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường. Mức độ bụi mịn và khí thải từ phương tiện giao thông ngày càng gia tăng, khiến nhiều người phải đối mặt với các bệnh hô hấp và suy giảm chất lượng cuộc sống.
