Trong năm 2023, Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia thường xuyên theo dõi chặt chẽ diễn biến của tình hình khí tượng, thủy văn trên phạm vi cả nước. Theo dõi và dự báo 05 cơn bão và 03 áp thấp nhiệt đới, trong đó có cơn bão số 1 và áp thấp nhiệt đới tháng 9 ảnh hưởng trực tiếp đến nước ta; 24 đợt không khí lạnh; 20 đợt nắng nóng; 21 đợt mưa lớn trên diện rộng; 13 đợt lũ trên phạm vi cả nước; xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, triều cường, gió mạnh, sóng lớn và nước biển dâng trên các khu vực biển ngoài khơi và ven bờ,... Thực hiện tốt công tác dự báo phục vụ khai thác, vận hành và phòng, chống thiên tai trên phạm vi cả nước, bảo đảm quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế-xã hội.
Theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết, thực hiện tốt công tác dự báo
Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia (Trung tâm) đã phối hợp chặt chẽ và chủ động trao đổi về nghiệp vụ với các Đài KTTV khu vực có biển để đảm bảo tốt công tác thông tin, liên lạc và nắm bắt diễn biến thời tiết thực tế, nâng cao chất lượng dự báo phục vụ; các sản phẩm dự báo hải văn được cập nhật hàng ngày trên mạng nghiệp vụ và chia sẻ với các Đài KTTV khu vực có biển để các Đài tham khảo trong dự báo nghiệp vụ. Các Bản tin dự báo KTTV hạn ngắn, hạn vừa, hạn dài được thực hiện đầy đủ và cơ bản đều đạt chỉ tiêu đặt ra. Thường xuyên kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy trình, quy phạm, quy định chuyên môn dự báo KTTV do Tổng cục KTTV ban hành.
Trong công tác tổ chức, chỉ đạo, điều hành về dự báo, cảnh báo, Trung tâm chỉ đạo các phòng chuyên môn thường xuyên theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết thủy văn, thực hiện tốt công tác dự báo, cảnh báo KTTV, nguồn nước theo quy định của Tổng cục KTTV.
Tính đến ngày 05/12, Trung tâm đã thực hiện ban hành 8.467 Bản tin, trong đó 2.724 Bản tin dự báo, cảnh báo KTTV nguy hiểm, 5.743 Bản tin dự báo KTTV trong điều kiện bình thường. Cung cấp đầy đủ, kịp thời các thông tin dự báo, cảnh báo cho Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, Ủy ban Quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn và Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn; các Bộ, ngành, địa phương, các cơ quan thông tấn, báo chí để truyền tải sớm nhất cho nhân dân các địa phương, góp phần giảm thiểu đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản, cụ thể:
Ngay từ đầu năm 2023, Trung tâm đã ban hành Bản tin nhận định sớm về khả năng ảnh hưởng của hiện tượng El Nino khiến số lượng bão ít, nắng nóng nhiều và nguy cơ xảy ra hạn hán, thiếu nước trong mùa khô 2023-2024. Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia cũng đã phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam và các cơ quan truyền thông khác đưa tin về nội dung nêu trên. Sau đó, các thông tin dự báo mùa, dự báo tháng đều được cập nhật thường xuyên theo quy định và được, cụ thể hoá trong các bản tin dự báo khí tượng thuỷ văn định kỳ cũng như các bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai.
Trung tâm thực hiện tăng cường các Bản tin chuyên đề về “Dự báo nguồn nước phục vụ vận hành liên hồ chứa thời gian thực” gửi Bộ TN&MT, Chính phủ và các Bộ, ngành để thực hiện công tác chỉ đạo, điều hành và ứng phó. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị trong và ngoài Bộ TN&MT trong quá trình phân tích, đánh giá dự báo, cảnh báo các loại hình thiên tai nguy hiểm như: Xâm nhập mặn, bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất và báo cáo kịp thời gửi Lãnh đạo Bộ và Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai.
Trước khi có các hiện tượng KTTV nguy hiểm xảy ra, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đã gửi Công văn đến Văn phòng Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai nhận định sớm về các hiện tượng KTTV nguy hiểm, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị trong và ngoài Tổng cục KTTV để đảm bảo các nhận định, dự báo được sát với thực tế. Thực hiện đầy đủ, kịp thời các bản tin dự báo hạn vừa, hạn dài, dự báo nguồn nước cung cấp cho các cơ quan, tổ chức theo Quy định và đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia và Cổng thông tin điện tử của Chính phủ phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành.
Công tác dự báo phục vụ Quy trình liên hồ chứa cho 11 lưu vực sông trên toàn quốc được thực hiện đầy đủ. Cung cấp liên tục các bản tin dự báo phục vụ đổ ải vụ Đông Xuân năm 2022-2023. Triển khai thực hiện các bản tin nhanh cảnh báo lũ quét, sạt lở đất; ban hành các Bản tin định kỳ và gửi các Bản đồ cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất trong thời gian xuất hiện mưa lớn (6 giờ/lần).
Triển khai thực hiện dự báo dựa trên tác động: Đã hoàn thành bộ cơ sở dữ liệu về điều kiện tự nhiên, KT-XH tại các tỉnh/thành địa phương chi tiết tới cấp huyện; thống nhất với các Đài KTTV khu vực mẫu và hình thức chia sẻ dữ liệu tự động phục vụ dự báo tác động đối với bão, ATNĐ, lũ, lũ quét và sạt lở đất; đang hoàn thiện phần mềm dự báo, cảnh báo tác động trên cơ sở lồng ghép số liệu điều kiện tự nhiên với thông tin dự báo, cảnh báo đối với bão, ATNĐ, lũ, lũ quét và sạt lở đất và thực hiện nâng cao chất lượng dự báo mưa định lượng. Tổ chức thực hiện các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, các Thông tư của Bộ TN&MT cũng như các quy trình, quy phạm, quy định dự báo KTTV do Tổng cục KTTV ban hành.
Trung tâm đã triển khai sản phẩm đồng hóa số liệu phân giải cao vào dự báo nghiệp vụ, trong đó đã sử dụng toàn bộ quan trắc bề mặt, cao không của Việt Nam kết hợp các quan trắc vệ tinh, trên hệ thống GTS và đồng hóa số liệu ra đa trên toàn quốc với hạn dự báo đến 24 giờ.
Các sản phẩm dự báo được chia sẻ liên tục và cập nhật tới các Đài KTTV khu vực, Đài KTTV tỉnh; phối hợp vận hành và khai thác hệ thống Smatmet trong dự báo nghiệp vụ thời tiết hàng ngày và thực hiện dự báo thủy văn theo lưu vực sông.
Thực hiện nhiệm vụ ưu tiên chuyển đổi số KTTV giai đoạn 2022-2025. Triển khai ổn định việc cung cấp bản tin cảnh báo tác động của tia UV trên trang Web của Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia. Ra các bản tin cảnh báo thời tiết nguy hiểm trên khu vực Đông Nam Á hàng ngày và chia sẻ các dữ liệu mô hình số phân giải cao, dữ liệu dự báo thời tiết điểm cho Chương trình dự báo thời tiết nguy hiểm SWFP cho khu vực Đông Nam Á (SeA) của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) do Việt Nam đảm nhiệm. Cung cấp hàng ngày dữ liệu quan trắc và dự báo các thành phố, tỉnh trọng tâm của Việt Nam lên Cổng thông tin của WMO về thông tin thời tiết chính thức từ các cơ quan Khí tượng quốc gia (WIS).
Trung tâm thực hiện các Bản tin dự báo xâm nhập mặn ở ĐBSCL mùa khô 2022-2023 phục vụ công tác phòng chống thiên tai và sản xuất nông nghiệp. Rà soát hệ thống dự báo thủy văn; tiến hành thác dữ liệu từ CDH phục vụ công tác dự báo thủy văn, ra các Bản tin cảnh báo ngập lụt cho khu vực nội thành Hà Nội. Thực hiện cảnh báo lũ quét, sạt lở đất khu vực miền núi, trung du trong toàn hệ thống dự báo KTTV quốc gia. Phối hợp các các Đài KTTV khu vực, Đài KTTV tỉnh cập nhật thường xuyên, lưu trữ, chia sẻ dữ liệu về tình hình lũ quét, sạt lở đất phục vụ cảnh báo. Trong một số đợt lũ quét, sạt lở đất lớn, Trung tâm đã chủ động, phối hợp với các đơn vị thực hiện khảo sát, đánh giá nguyên nhân đồng thời tích cực trao đổi với các Đài KTTV thu thập các dữ liệu về hiện trạng, khu vực trọng điểm phục vụ cho công tác cảnh báo lũ quét, sạt lở đất.
Năm 2023, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đã triển khai đồng bộ một số giải pháp khác nhau nhằm tăng cường mức độ chi tiết các Bản tin cảnh báo lũ quét, sạt lở đất. Trong đó trọng tâm là ứng dụng các công nghệ mới, hiện đại xác định ngưỡng mưa chi tiết hơn; tăng cường độ phân giải dự báo mưa định lượng lên 1-3 km, sử dụng đồng hóa nhiều nguồn dữ liệu tạo bản đồ mưa như dữ liệu quan trắc, radar, mô hình số nhằm xác định khu vực xuất hiện các tâm mưa lớn phục vụ cảnh báo lũ quét, sạt lở đất; tạo bản đồ cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất trên cơ sở kết hợp các lớp thông tin về ngưỡng mưa, độ ẩm đất,… cung cấp trực tuyến tại địa chỉ http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/.
Khó khăn, tồn tại và giải pháp khắc phục
Triển khai thực hiện nhiệm vụ dự báo nghiệp vụ và phục vụ năm 2023, Trung tâm còn gặp một số khó khăn, trong đó đáng chú ý: Dữ liệu tự động (mưa, mực nước, nhiệt độ và các yếu tố khác) vẫn chưa được kiểm soát đầy đủ về chất lượng trong thời gian thực, số liệu quan trắc trên biển còn thưa và thiếu nên khó khăn trong công tác dự báo và đánh giá chất lượng dự báo KTTV biển.
Hệ thống các công cụ phục vụ dự báo, cảnh báo thủy văn chưa đồng bộ, cơ sở dữ liệu dùng chung phục vụ cho công tác dự báo thủy văn chưa đáp ứng được yêu cầu. Việc đưa vào khai thác sử dụng CDH trong nghiệp vụ chưa hoàn toàn ổn định do nguồn số liệu về chưa kịp thời và đầy đủ, đặc biệt khi có thiên tai. Dự báo định lượng mưa còn hạn chế, đặc biệt là dự báo chi tiết lượng mưa theo giờ, mưa cực đoan cục bộ thời đoạn ngắn, trên quy mô nhỏ chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Đây cũng là khó khăn chung của các cơ quan dự báo trên thế giới và cần được đầu tư nghiên cứu để cải tiến trong những năm tới.
Các thiên tai như dông, lốc, sét, lũ quét và sạt lở đất thường xảy ra nhanh và trên quy mô nhỏ do đó công tác dự báo, cảnh báo còn gặp không ít khó khăn. Phương thức truyền tin hiện nay chỉ thông qua: Email, Website, Zalo nhóm, Facebook, Truyền hình, Phát thanh, điện thoại, thông tin đến trực tiếp người sử dụng đôi khi còn khá hạn chế.
Để khắc phục khó khăn, Trung tâm phối hợp chặt chẽ với các đơn vị thuộc Tổng cục KTTV như: Trung tâm Thông tin và Dữ liệu KTTV, Trung tâm Mạng lưới KTTV quốc gia,… kiểm soát chất lượng các loại dữ liệu quan trắc, trong đó đặc biệt là các dữ liệu quan trắc tự động (mưa, nhiệt độ); xây dựng và cập nhật các công cụ hỗ trợ dự báo để khai thác các nguồn dữ liệu từ CDH. Phối hợp chặt chẽ với các đơn vị Viện Khoa học KTTV và Biến đổi khí hậu, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, các Đài KTTV khu vực, Đài KTTV tỉnh tăng cường công tác cảnh báo sạt lở đất, trong đó tập trung: Hoàn thiện hệ thống tự động cập nhật dữ liệu quan trắc để đảm bảo tính ổn định dữ liệu quan trắc; rà soát các khu vực ít có khả năng xảy ra lũ quét, sạt lở đất để giảm quy mô khu vực cảnh báo; rà soát, cập nhật ngưỡng mưa cảnh báo lũ quét, sạt lở đất; tích hợp Bản đồ phân vùng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất trong hệ thống cảnh báo; xây dựng ứng dụng di động để theo dõi và truyền tin cảnh báo lũ quét, sạt lở đất đến cộng đồng. Phối hợp chuyên gia của Tổ chức JICA, Trung tâm Mạng lưới KTTV quốc gia nâng cao chất lượng dự báo mưa thời đoạn ngắn (24h). Hoàn thành các đề tài, dự án, nhiệm vụ chuyên môn theo đúng tiến độ để đưa sản phẩm vào dự báo nghiệp vụ; nâng cấp ứng dụng di động để theo dõi và truyền tin thiên tai đến cộng đồng.
Năm 2024, Trung tâm tập trung theo dõi chặt chẽ tình hình thời tiết, thuỷ văn, hải văn trên phạm vi cả nước; cảnh báo, dự báo kịp thời các hiện tượng thời tiết, thủy văn, hải văn nguy hiểm như: Bão, ATNĐ, mưa lớn, lũ lớn, lũ quét, triều cường, sóng lớn,... phục vụ hiệu quả công tác PCTT. Triển khai kế hoạch đổi mới công tác dự báo thủy văn, tiếp tục vận hành và hoàn thiện Hệ thống thông tin cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực nâng cao chất lượng cảnh báo lũ quét, sạt lở đất. Đảm bảo hoạt động ổn định Hệ thống công nghệ thông tin, thiết bị phụ trợ dự báo; cung cấp thông tin thời tiết, thiên tai KTTV trên Website, ứng dụng di động phục vụ người dùng khai thác; cung cấp các sản phẩm dự báo đến các đơn vị theo quy định.
Nâng cao chất lượng dự báo định lượng mưa: Tăng cường khai thác, sử dụng các nguồn dữ liệu quan trắc: Vệ tinh, radar, đo mưa tự động và các nguồn thông tin dự báo, đặc biệt là dự báo của mô hình khu vực độ phân giải cao; tăng cường ứng dụng các công nghệ mới, hiện đại (trí tuệ nhân tạo, học máy,…) trong bài toán dự báo định lượng mưa.
Đẩy mạnh việc khai thác, sử dụng CDH trong nghiệp vụ: Phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Thông tin và Dữ liệu KTTV, Trung tâm Mạng lưới KTTV quốc gia để kiểm soát chất lượng các loại dữ liệu trên CDH, trong đó đặc biệt là các dữ liệu tự động (mưa, nhiệt độ) nhằm đảm bảo chất lượng số liệu; đồng thời xây dựng và cập nhật các công cụ hỗ trợ dự báo để khai thác các nguồn dữ liệu từ CDH cho công tác dự báo nghiệp vụ. Triển khai xây dựng các công cụ tính toán quy mô và mức độ tác động trên cơ sở tích hợp hiện trạng số liệu đối tượng chịu tác động, cường độ thiên tai và xác suất xảy ra thiên tai. Giám sát biến đổi khí hậu và triển khai Khung dịch vụ khí hậu toàn cầu tại Việt Nam.
PGS. TS. MAI VĂN KHIÊM
Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 1+2 năm 2024
Sáng sớm nay (05/11), bão Kalmaegi đã đi vào vùng biển phía Đông khu vực Giữa Biển Đông, trở thành cơn bão số 13 trên Biển Đông trong năm 2025. Do ảnh hưởng của bão, từ ngày 06-07/11, khu vực từ Đà Nẵng đến Đắk Lắk: mưa rất to với lượng mưa phổ biến 200-400mm/đợt, cục bộ có nơi trên 600mm/đợt. Khu vực từ Hà Tĩnh đến Tp. Huế, Khánh Hòa và Lâm Đồng: mưa to, cục bộ có nơi mưa rất to với lượng mưa phổ biến 100-250mm/đợt, cục bộ có nơi trên 400mm/đợt.
Trước diễn biến phức tạp của bão Kalmaegi có cường độ rất mạnh, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu các Bộ, ngành và địa phương từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa chủ động ứng phó với tinh thần quyết liệt nhất, triển khai các biện pháp ở mức cao nhất, không để bị động, bất ngờ.
Thông tin từ Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự tỉnh Quảng Trị, chiều ngày 3/11 cho biết, trong 12 giờ qua, địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa to đến rất to. Toàn tỉnh đã có gần 140 vị trí ngập lụt, 51 vị trí sạt lở, hơn 5.000 nhà dân bị ngập lụt và 103 điểm trường học với 28.513 học sinh phải nghỉ học do mưa lũ.
Ngày 3/11, khu vực Bắc Bộ, Thanh Hóa và phía Bắc Nghệ An có mưa nhiều nơi, trời rét, vùng núi cao Bắc Bộ có nơi rét đậm. Nhiệt độ thấp nhất trong đợt không khí lạnh này ở khu vực Bắc Bộ, Thanh Hoá và Nghệ An phổ biến từ 16–19 độ, vùng núi có nơi dưới 15 độ. Khu vực từ Nam Quảng Trị đến TP. Đà Nẵng có mưa to đến rất to, tổng lượng mưa phổ biến 200–300mm, cục bộ có nơi trên 600mm.
Từ đêm ngày mùng 2 tháng 11, khu vực Đông Bắc Bộ và Thanh Hóa trời chuyển rét, vùng núi cao có nơi rét đậm. Khu vực Tây Bắc Bộ và Nghệ An trời lạnh. Do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường kết hợp với nhiễu động trong đới gió Đông trên cao, khu vực từ Hà Tĩnh đến TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi có mưa to đến rất to, trong đó TP. Huế, TP. Đà Nẵng và phía Đông tỉnh Quảng Ngãi lượng mưa phổ biến từ 300-500mm, cục bộ có nơi trên 750mm.
Trước tình hình mưa lũ đặc biệt lớn xảy ra tại khu vực miền Trung, đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu hỗ trợ khẩn cấp các địa phương khắc phục hậu quả mưa lũ, bảo đảm cuộc sống cho người dân, không để người dân thiếu lương thực thực phẩm và kịp thời xử lý môi trường sau mưa lũ.
