Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia: Dự báo kịp thời trong bối cảnh thiên tai cực đoan

Năm 2025 được ghi nhận là một năm có diễn biến thiên tai khí tượng thủy văn cực kỳ bất thường và dị thường, với nhiều kỷ lục lịch sử bị phá vỡ. Trong bối cảnh đó, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã hoàn thành khối lượng dự báo, cảnh báo lớn nhất từ trước đến nay, giữ vững vai trò nòng cốt của hệ thống dự báo quốc gia, đồng thời xác định đột phá khoa học – công nghệ và chuyển đổi số là trọng tâm nhiệm vụ năm 2026 nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác phòng, chống thiên tai và phát triển kinh tế – xã hội.

Ngày 19/12 Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia tổ chức Hội nghị Tổng kết công tác năm 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026. Hội nghị có sự tham dự của ông Hoàng Đức Cường - Phó Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn, đại diện các Cục, Vụ, Viện nghiên cứu, đơn vị công nghệ; cùng lãnh đạo, chuyên gia và đội ngũ dự báo viên của Trung tâm. Hội nghị do ông Mai Văn Khiêm – Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia chủ trì.

2025: Thiên tai dị thường, phá vỡ hàng loạt kỷ lục lịch sử

Theo Báo cáo tổng kết của Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia, năm 2025 diễn ra trong bối cảnh khí hậu toàn cầu tiếp tục nóng lên. Đánh giá của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cho thấy, dù ENSO chuyển từ El Niño sang trạng thái trung tính, nhiệt độ trung bình toàn cầu trong 8 tháng đầu năm 2025 vẫn cao hơn thời kỳ tiền công nghiệp khoảng 1,42°C, đưa giai đoạn 2015–2025 trở thành 11 năm nóng nhất trong lịch sử quan trắc.

Tại Việt Nam, ENSO duy trì trạng thái trung tính phần lớn thời gian năm và chuyển dần sang La Niña từ tháng 9-10/2025, tạo điều kiện cho mưa lớn, lũ lụt xuất hiện liên tiếp. Tổng lượng mưa từ tháng 1 đến tháng 11/2025 tại hầu hết các khu vực cao hơn 25-60% so với trung bình nhiều năm, riêng nhiều nơi ở Trung Bộ cao hơn 80-100%.

Đặc biệt, đợt mưa lịch sử cuối tháng 10/2025 tại khu vực Bạch Mã (TP. Huế) ghi nhận tổng lượng mưa 3.863 mm, trong đó lượng mưa ngày 27/10 đạt 1.740 mm - mức mưa ngày lớn nhất từng được ghi nhận tại Việt Nam theo thống kê của WMO.

Trong năm 2025, Việt Nam đã xảy ra 18/22 loại hình thiên tai. Trên Biển Đông, Trung tâm theo dõi và dự báo 15 cơn bão và 6 áp thấp nhiệt đới, trong đó 7 cơn bão và 1 áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền. Đáng chú ý, bão số 9 (RAGASA) đạt cấp 17, giật trên cấp 17, được ghi nhận là cơn bão mạnh nhất trên Biển Đông từ trước tới nay.

Khối lượng dự báo, cảnh báo cao nhất từ trước đến nay

Trước diễn biến thiên tai dồn dập, Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia đã duy trì nghiêm chế độ trực ban 24/24 giờ, tăng cường hội chuẩn chuyên môn và vận hành đồng bộ các hệ thống dự báo.

Tính đến 30/11/2025, Trung tâm đã ban hành 7.003 bản tin, trong đó có 2.413 bản tin dự báo, cảnh báo hiện tượng KTTV nguy hiểm. Các bản tin được cung cấp kịp thời cho Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia, các Bộ, ngành, địa phương và cơ quan báo chí, góp phần quan trọng trong chỉ đạo ứng phó và giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản.

Song song đó, Trung tâm tiếp tục vận hành hiệu quả hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực, cập nhật đồng bộ theo địa giới hành chính và mô hình chính quyền hai cấp từ ngày 1/7/2025. Hệ thống giám sát thiên tai thời gian thực được hoàn thiện, tích hợp dữ liệu trạm mưa, trạm thủy văn tự động, quan trắc hồ chứa, radar, vệ tinh và mô hình số, phục vụ hiệu quả công tác điều hành.

Bài toán chuyển đổi số và yêu cầu đổi mới cấp bách

Trình bày tham luận tại Hội nghị, các đại biểu đã phản ánh rõ những khó khăn trong công tác dự báo, cảnh báo KTTV. Đại diện Đài KTTV Trung Bộ cho biết, năm 2025 là một trong những năm khắc nghiệt nhất, khi thiên tai diễn ra liên tục, kéo dài và vượt nhiều ngưỡng lịch sử. Địa bàn trải dài từ Đà Nẵng đến Nghệ An, địa hình phức tạp, nhiều khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa thường xuyên mất điện, mất thông tin liên lạc.

Trong điều kiện đó, cán bộ khí tượng thủy văn tại các trạm quan trắc vẫn bám trụ tại hiện trường, duy trì quan trắc thủ công khi hệ thống tự động bị gián đoạn, tìm mọi cách truyền số liệu đầu vào trong điều kiện bị cô lập hoàn toàn. Đây là nền tảng quan trọng để Trung tâm hội chuẩn và phát hành các bản tin dự báo, cảnh báo kịp thời.

Ở lĩnh vực cảnh báo lũ quét, sạt lở đất, các đại biểu cho rằng dù hệ thống cảnh báo theo thời gian thực đã phát huy hiệu quả, song chuyển đổi số vẫn còn hạn chế tại vùng sâu, vùng xa, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, thông suốt hơn giữa các cấp, các ngành.

Các tham luận chuyên môn tại Hội nghị thống nhất nhận định, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một xu thế không thể đảo ngược trong lĩnh vực khí tượng thủy văn. Nhiều mô hình dự báo thời tiết toàn cầu dựa trên học sâu (Deep Learning) đã cho thấy khả năng dự báo quỹ đạo bão và các trường khí quyển quy mô lớn với chất lượng tương đương, thậm chí vượt trội so với một số mô hình số trị truyền thống ở hạn dự báo ngắn và trung hạn.

Đáng chú ý, Trung tâm Dự báo thời tiết hạn vừa châu Âu (ECMWF) đã chính thức đưa mô hình AI AIFS vào vận hành nghiệp vụ từ tháng 2/2025 và tiếp tục triển khai hệ thống dự báo tổ hợp dựa trên AI từ tháng 7/2025. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng thẳng thắn chỉ ra rằng AI hiện nay vẫn tồn tại những giới hạn rõ rệt, đặc biệt đối với các hiện tượng cực đoan quy mô vừa và nhỏ như mưa lớn cục bộ, biến đổi nhanh cường độ bão hay các tổ hợp thời tiết gây rủi ro cao. 

Từ thực tiễn đó, các đại biểu nhấn mạnh để AI thực sự đi vào nghiệp vụ, hiệu quả, cần xác định đúng “bài toán”, khai thác chuỗi số liệu quan trắc dài hạn, mang tính địa phương của Việt Nam, kết hợp với các kết quả mô phỏng, dự báo phân giải cao nhằm tinh chỉnh (fine-tune), nâng cao độ chính xác. AI được kỳ vọng phát huy thế mạnh trong các bài toán nhận dạng, phân loại sớm hiện tượng cực đoan, hỗ trợ dự báo mưa cường suất lớn, thay đổi nhanh cấp bão, nắng nóng gay gắt, cũng như tối ưu hóa các tham số vật lý trong mô hình số trị, thủy văn và hải văn.

Tuy nhiên, các ý kiến cũng thống nhất rằng, AI không thay thế vai trò của dự báo viên, mà là công cụ hỗ trợ trong quá trình phân tích. Do đó, phát triển nguồn nhân lực KTTV có khả năng tiếp cận và làm chủ AI được xem là điều kiện then chốt để nâng cao chất lượng dự báo theo hướng định lượng hơn, chi tiết hơn và tin cậy hơn trong những năm tới.

Cần tạo đột phá về công nghệ và chuyển đổi số

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, ông Hoàng Đức Cường - Phó Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn ghi nhận và đánh giá cao nỗ lực của Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia trong năm 2025, khẳng định Trung tâm đã đáp ứng tốt nhiệm vụ được giao trong điều kiện thiên tai đặc biệt phức tạp. Các bản tin dự báo, cảnh báo đã trở thành nguồn thông tin thiết yếu cho người dân và chính quyền các cấp.

Nhận định về năm 2026, Phó Cục trưởng Hoàng Đức Cường cho rằng, thiên tai sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, nhu cầu xã hội đối với thông tin dự báo ngày càng cao, đòi hỏi Trung tâm cung cấp thông tin nhanh hơn, chi tiết hơn, tin cậy hơn, đồng thời nguồn lực chất lượng cao cho chuyển đổi số phải được triển khai đồng bộ.

Ông Hoàng Đức Cường nhấn mạnh, phương châm chỉ đạo là “dự báo sớm - chi tiết - tin cậy - số hóa”, đồng thời đề nghị Trung tâm đánh giá khách quan năng lực hiện nay, làm rõ khả năng dự báo sớm và chi tiết đến đâu, coi đây là thách thức quan trọng. Công tác dự báo cần cải thiện toàn diện, mang tính cơ bản, với đột phá về khoa học - công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu và quy trình công nghệ đồng bộ cho toàn hệ thống dự báo quốc gia, chú trọng AI gắn với vai trò hiện hữu của dự báo viên.

Thay mặt tập thể Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, ông Mai Văn Khiêm khẳng định Trung tâm sẽ tiếp thu đầy đủ và nghiêm túc các ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Cục Khí tượng Thủy văn, đồng thời cụ thể hóa thành các chương trình, kế hoạch công tác năm 2026 và các năm tiếp theo. Trọng tâm là nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo theo hướng sớm hơn, chi tiết hơn và tin cậy hơn, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác chỉ đạo, điều hành phòng, chống thiên tai và nhu cầu thông tin của xã hội.

Theo ông Mai Văn Khiêm, Trung tâm sẽ tiếp tục củng cố, nâng cao chất lượng chuyên môn của đội ngũ dự báo viên, đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực gắn với chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, bảo đảm con người thực sự làm chủ công nghệ. Cùng với đó, Trung tâm tập trung hoàn thiện cơ sở dữ liệu, hiện đại hóa hạ tầng công nghệ, tăng cường tích hợp, khai thác hiệu quả các nguồn dữ liệu quan trắc, mô hình số, sản phẩm vệ tinh và radar phục vụ nghiệp vụ dự báo khí tượng, thủy văn và hải văn.

Lãnh đạo Trung tâm cũng nhấn mạnh yêu cầu tăng cường phối hợp chặt chẽ, thông suốt trong và ngoài ngành, từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt trong chia sẻ thông tin, hội chuẩn chuyên môn và truyền tin dự báo, cảnh báo. Đồng thời, Trung tâm tiếp tục mở rộng hợp tác quốc tế, tranh thủ sự hỗ trợ về khoa học - công nghệ, dữ liệu và đào tạo từ các tổ chức, cơ quan khí tượng thủy văn quốc tế, góp phần nâng cao năng lực dự báo trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét.

Với tinh thần chủ động, cầu thị và đổi mới, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ tham mưu, dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn, giữ vững vai trò nòng cốt của hệ thống dự báo quốc gia, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao vọng của xã hội trong công tác phòng, chống thiên tai và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.