Một góc các xưởng sản xuất giấy tại phường Phong Khê

Làng nghề trong cơn khủng hoảng môi trường

Làng nghề Phong Khê thuộc thành phố Bắc Ninh là một ví dụ điển hình cho mâu thuẫn giữa phát triển sản xuất và bảo vệ môi trường. Trong suốt nhiều năm, hoạt động sản xuất giấy tại đây diễn ra với mật độ dày đặc, trong điều kiện hạ tầng kỹ thuật không đáp ứng được nhu cầu xử lý chất thải. Hàng trăm cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, nhiều trong số đó hoạt động không phép hoặc sai phạm về môi trường, đã thải ra lượng lớn nước thải và khí thải chưa qua xử lý. Các dòng sông như Ngũ Huyện Khê, vốn gắn bó với sinh kế và đời sống người dân, đã trở thành những dòng nước đen đặc sánh, bốc mùi nồng nặc quanh năm.

Không chỉ dừng lại ở ô nhiễm nước, không khí tại Phong Khê cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi khói bụi từ các lò hơi công suất lớn, vận hành bằng than đá và dầu đốt. Cùng với đó là tiếng ồn từ máy móc công nghiệp hoạt động xuyên đêm. Hàng nghìn người dân sống trong vùng bị đe dọa nghiêm trọng về sức khỏe, tỷ lệ mắc bệnh về đường hô hấp, da liễu và tiêu hóa gia tăng đáng kể trong nhiều năm.

Tình trạng này từng bị phản ánh nhiều lần trên các phương tiện truyền thông và là điểm nóng trong các kỳ tiếp xúc cử tri, tuy nhiên việc xử lý triệt để vẫn còn gặp nhiều khó khăn do tâm lý e ngại đụng chạm, thiếu kiên quyết trong quản lý cũng như sự thiếu hợp tác từ một bộ phận doanh nghiệp.

Chính quyền vào cuộc: Triển khai đồng bộ và quyết liệt

Trước sức ép từ thực tiễn và yêu cầu của người dân, UBND tỉnh Bắc Ninh cùng các cơ quan chức năng đã bắt đầu vào cuộc một cách toàn diện và mạnh mẽ. Từ năm 2023, thành phố Bắc Ninh triển khai các đợt kiểm tra liên ngành với sự tham gia của Sở Tài nguyên và Môi trường, Công an tỉnh, ngành điện lực và chính quyền địa phương. Đối tượng kiểm tra là toàn bộ các cơ sở sản xuất giấy, tái chế nhựa và hoạt động có nguy cơ gây ô nhiễm cao tại khu vực Phong Khê.

Nhà máy xử lý nước thải Phong Khê với công suất thiết kế 5000m3/ngày đêm

Kết quả bước đầu cho thấy sự thay đổi rõ rệt. Trong tổng số 201 cơ sở được kiểm tra, 182 đơn vị đã tự nguyện dừng sản xuất, tháo dỡ máy móc, ngừng sử dụng điện 3 pha – tín hiệu tích cực cho thấy hiệu quả của biện pháp mạnh tay. Sáu cơ sở bị xử phạt hành chính với mức phạt mỗi đơn vị lên tới 160 triệu đồng, tổng cộng 960 triệu đồng; đồng thời bị đình chỉ hoạt động 4,5 tháng và buộc di dời khỏi khu dân cư. Mười hai cơ sở khác hoặc đã chuyển đổi ngành nghề, hoặc hiện trong tình trạng bỏ trống.

Riêng tại hai cụm công nghiệp Phong Khê I và II, toàn bộ 137 cơ sở cũng đã được thanh tra toàn diện. Hoạt động sản xuất giấy, lò hơi và tái chế nhựa đã bị đình chỉ hoàn toàn. Theo quy định mới, các cơ sở chỉ được phép tái hoạt động sau khi hoàn thiện đầy đủ hồ sơ pháp lý liên quan đến quy hoạch, đất đai, môi trường, phòng cháy chữa cháy, thuế và an toàn điện. Hạn chót cho việc hoàn tất các thủ tục này là ngày 31 tháng 12 năm 2029.

Để đảm bảo tính liên tục và ngăn chặn nguy cơ tái vi phạm, thành phố đã thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa đoàn kiểm tra liên ngành, Công an phường và Điện lực Bắc Ninh. Việc giám sát sử dụng điện – đặc biệt là hệ thống điện 3 pha công suất lớn – được xem là biện pháp gián tiếp nhưng hiệu quả để phát hiện cơ sở hoạt động lén lút. Những trường hợp vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.

Không chỉ xử lý, còn xây dựng nền tảng bền vững

Tuy nhiên, xử lý vi phạm chỉ là bước đầu. Bắc Ninh đang hướng đến giải pháp căn cơ hơn: Thay đổi mô hình phát triển làng nghề trên cơ sở hạ tầng hiện đại và ứng dụng công nghệ thân thiện với môi trường. Đầu năm 2024, Nhà máy xử lý nước thải Phong Khê chính thức đi vào hoạt động với công suất thiết kế 5.000 mét khối mỗi ngày đêm. Đây được xem là bước đột phá lớn trong việc kiểm soát ô nhiễm nước thải, đặc biệt là trong khu vực vốn có truyền thống xả thải trực tiếp ra môi trường.

Thành phố cũng đẩy mạnh tuyên truyền nhằm thay đổi nhận thức của người dân và doanh nghiệp về bảo vệ môi trường. Theo đại diện UBND thành phố Bắc Ninh, thời gian tới, sẽ tăng cường phổ biến chính sách, hỗ trợ pháp lý và khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất sạch hơn, sử dụng năng lượng tái tạo và đầu tư vào hệ thống xử lý chất thải.

Ngoài ra, chính quyền địa phương đang nghiên cứu quy hoạch các khu sản xuất tập trung nằm ngoài khu dân cư, được đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ. Đây sẽ là nơi tiếp nhận các cơ sở sản xuất có đủ điều kiện hoạt động trở lại, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Thành phố Bắc Ninh đã có sự thay đổi toàn diện và phát triển mạnh mẽ

Cân bằng giữa công nghiệp hóa và chất lượng sống

Tỉnh Bắc Ninh là địa phương có tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh hàng đầu cả nước. Tuy nhiên, chính quyền tỉnh đã thể hiện rõ quan điểm: phát triển kinh tế không thể đi ngược lại lợi ích cộng đồng. Lãnh đạo thành phố Bắc Ninh nhiều lần khẳng định, xử lý ô nhiễm làng nghề không chỉ là nhiệm vụ môi trường, mà còn là yếu tố cốt lõi trong chiến lược phát triển đô thị văn minh, nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Việc cưỡng chế, xử phạt và đóng cửa các cơ sở vi phạm là điều khó tránh khỏi, nhưng không vì thế mà phủ nhận những đóng góp kinh tế của các làng nghề truyền thống. Bài toán đặt ra hiện nay là tìm kiếm giải pháp trung dung, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi ngành nghề, nâng cấp công nghệ, đồng thời tạo điều kiện để người lao động không bị mất kế sinh nhai.

Bắc Ninh đang dần hình thành các mô hình quản lý môi trường mang tính hệ thống và dài hạn. Cơ chế phối hợp giữa các ngành, sự minh bạch trong xử lý vi phạm và định hướng quy hoạch rõ ràng là những yếu tố then chốt tạo nên sự thay đổi. Đặc biệt, sự ủng hộ từ người dân và doanh nghiệp chính là thước đo cho thành công của quá trình chuyển đổi này.

Kỳ vọng vào tương lai xanh

Sau hơn một năm triển khai chiến dịch xử lý ô nhiễm làng nghề, Bắc Ninh đã chứng minh rằng với quyết tâm chính trị và sự đồng thuận xã hội, những thách thức tưởng chừng bất khả thi vẫn có thể vượt qua. Những dòng sông đang dần hồi sinh, bầu không khí trở nên trong lành hơn và người dân bắt đầu cảm nhận rõ sự khác biệt từ thay đổi của chính quyền.

Tất nhiên, hành trình này còn dài và nhiều thử thách. Việc giám sát lâu dài, xử lý triệt để các vi phạm còn tiềm ẩn và xây dựng cơ chế sản xuất xanh là những mục tiêu cần tiếp tục thực hiện trong nhiều năm tới. Tuy nhiên, với nền móng đã được đặt, cùng cam kết mạnh mẽ từ cả hệ thống chính trị, Bắc Ninh có lý do để tin vào một tương lai phát triển bền vững, nơi mà làng nghề không còn là điểm nóng ô nhiễm mà là niềm tự hào văn hóa – kinh tế của địa phương.

Tú Quyên